نداشتن شاهد در دادگاه

نداشتن شاهد در دادگاه حقوقی و کیفری ، ممکن است شاکی یا خواهان را برای اثبات موضوع ، با دشواری مواجه نماید ؛ اما در صورتی که بتوان به سایر ادله اثبات دعوی در امور حقوقی و کیفری استناد نمود ، نداشتن شاهد ، مشکل خاصی ایجاد نمی کند . البته نداشتن شاهد در دادگاه کیفری ، گاهی آثار حقوقی خاصی ایجاد می کند ؛ از جمله اینکه در صورت عدم امکان اثبات جرم ، متهم می تواند علیه شاکی ، اعاده حیثیت نماید .

یکی از مهم ترین ادله اثبات دعوی ، هم در امور حقوقی و هم در امور کیفری ، شهادت شهود می باشد . به عبارت دیگر ، بر اساس قوانین ، بسیاری از دعاوی حقوقی و کیفری ، با شهادت دادن شهود و مطلعین در خصوص پرونده ، قابل اثبات هستند و قاضی دادگاه ، می تواند به استناد شهادت شهود ، رای صادر کند ؛ البته به این شرط که تعداد شهود و همچنین شرایط شهادت را داشته باشند ؛ در غیر این صورت ، قاضی دادگاه ، مکلف به پذیرش شهادت ایشان نیست .

اما گاهی ، برخی تصور می کنند که برای اثبات هر گونه دعوایی ، اعم از دعاوی حقوقی و دعاوی کیفری ، باید شاهد داشته باشند و این شهود ، می بایست تمامی شرایط قانونی را داشته باشند و در غیر این صورت ، دعوی آنها ، قابل اثبات نخواهد بود . در حالی که این موضوع ، همیشه صحیح نیست . بنابراین ، قصد داریم به این سوال پاسخ دهیم که حکم نداشتن شاهد در دادگاه حقوقی و کیفری چیست و چه آثاری دارد .

برای پاسخ دادن به سوال فوق ، به بررسی این موضوعات می پردازیم که حکم نداشتن شاهد در دادگاه حقوقی و نداشتن شاهد در دادگاه کیفری چیست . سپس ، به این سوال پاسخ می دهیم که آیا در صورت نداشتن شاهد در دادگاه ، باز هم می توان ادعای خود را اثبات کرد ؟ همینطور اینکه آثار نداشتن شاهد در دادگاه چیست ؟

نداشتن شاهد در دادگاه حقوقی

بر اساس قوانین ایران ، یکی از مهم ترین ادله اثبات دعوی در امور حقوقی و کیفری ، شهادت شهود و مطلعین در خصوص پرونده است که نقش مهمی در اثبات بسیاری از دعاوی حقوقی و کیفری خواهد داشت . به طور کلی ، شهادت در دادگاه حقوقی یا کیفری ، عبارت است از اینکه ، شخصی ، موضوعی را که ممکن است به نفع یا ضرر دیگری باشد ، نزد قاضی دادگاه ، اعلام نموده و به این ترتیب ، در شناخت ابعاد موضوع ، قاضی را یاری نماید .

البته ، برای اینکه شهود و مطلعین پرونده ، بتوانند شهادت بدهند ، می بایست به لحاظ قانونی ، صفات و ویژگی های خاصی را داشته باشند . از جمله مهم ترین شرایط شاهد در دادگاه ، آن است که شاهد ، عاقل و بالغ و مومن و حلال زاده باشد . علاوه بر این ، شهود ، نباید نفع شخصی در موضوع دعوا داشته و یا دشمنی خاصی بین شاهد ، با طرفی که علیه وی شهادت می دهند ، وجود داشته باشد . به علاوه ، اشتغال به تکدی گری و ولگردی ، مانع از پذیرش شهادت شهود در دادگاه خواهد شد .

با توجه به شرایط ذکر شده ، ممکن است اشخاصی که در جریان یک دعوی حقوقی در دادگاه هستند ، بگویند « ما شاهد نداریم » ؛ « حکم نداشتن شاهد در دادگاه چیست » ؟ به عبارت دیگر ، آیا نداشتن شاهد ، در اثبات دعوی حقوقی در دادگاه تاثیری دارد ؟ همچنین اینکه آثار نداشتن شاهد در دادگاه حقوقی چیست ؟ البته برای پاسخ دادن به این سوالات ، باید دو فرض را از هم تفکیک نمود .

گاهی ، خواهان یا خوانده دعوی حقوقی ، شاهد دارد ؛ اما شهود وی ، به تعداد لازم نیستند و یا اینکه شرایط ذکر شده در قانون ، برای ادای شهادت شرعی را ندارند . در این فرض ، اصولا می توان اشخاص ذکر شده را به عنوان شاهد ، به دادگاه معرفی نمود ؛ ولیکن پذیرش شهادت و اعتبار بخشیدن به شهادت شان ، کاملا در اختیار قاضی دادگاه است ؛ ممکن است شهادت ایشان را رد کند . اما این امکان نیز وجود دارد که سخنان آنها را استماع نموده و به موجب گفته های آنها ، علم قاضی ایجاد شود و بر اساس آن ، حکم صادر کند .

ولیکن ، اگر شهود به تعداد کافی در پرونده موجود باشد و شرایط ذکر شده را نیز داشته باشند ، قاضی دادگاه ، اصولا موظف است که به شهادت آنها ترتیب اثر داده و به نفع شخص ، حکم صادر کند . چنین شهادتی را در اصطلاح ، شهادت شرعی نام گذاری می کنند که شهادت ایشان ، بر قاضی تحمیل می شود و نمی تواند شهادت را نادیده گیرد .

اما گاهی ، خواهان یا خوانده دعوی حقوقی ، اصلا شاهد ندارند ؛ یعنی هیچ فردی که بتواند با ادای شهادت ، حقانیت ادعای آنها را در دادگاه تصدیق کند ، موجود نیست . در چنین فرضی ، نداشتن شاهد در دادگاه حقوقی نیز اصولا مانع از اثبات شدن دعوا نخواهد بود ؛ چرا که می توان به سایر ادله اثبات دعوی در امور حقوقی ، از قبیل ارائه سند ، تحقیق یا معاینه محل ، استفاده از کارشناسی دادگاه یا سایر اسناد و مدارک لازم ، استناد نمود که پذیرش هر یک از آنها ، شرایط و احکام خاص خود را دارد .

بنابراین ، در خصوص نداشتن شاهد در دادگاه حقوقی ، باید گفت که نداشتن شاهد و یا نداشتن شاهدی که شرایط شهادت را داشته باشد ، مانع از جریان یافتن دعوی نخواهد شد و هر یک از طرفین ، حتی بدون داشتن شاهد نیز می توانند با توسل به سایر ادله اثبات دعوی ، ادعای خود را اثبات نمایند ؛ فلذا بعضا نداشتن شاهد در دعاوی حقوقی ، آثار خاصی به دنبال ندارد .

نداشتن شاهد در دادگاه کیفری

در قسمت قبل ، نداشتن شاهد در دادگاه حقوقی را مورد بررسی قرار دادیم . اما همه دعاوی ، حقوقی نیستند و بعضا ، جرایمی رخ داده است که شاکی ، خواهان اثبات آنها می باشد . گاهی این تصور ایجاد می شود که جرم را فقط می توان به شهادت شهود اثبات نمود ؛ لذا این سوال مطرح می شود که حکم نداشتن شاهد در دادگاه کیفری چیست و نداشتن شاهد در دعاوی کیفری ، چه آثاری در پی دارد ؟

به طور کلی ، زمانی که از شهادت شهود در دعاوی کیفری صحبت می کنیم ، به این معناست که شخصی ، شاهد اعمال یا گفتارهایی بوده که نقش تعیین کننده ای در اثبات موضوع شکایت کیفری داشته است . به عنوان نمونه ، در جرم قذف ، تنها شخصی می تواند شهادت دهد که قذف یا تهمت جنسی وارد نمودن به دیگران را شنیده و دیده باشد و همچنین ، در جرمی مثل جرم زنا ، آمیزش جنسی میان زن و مرد را مشاهده نموده و شاهد چنین جرمی شده باشد .

بنابراین ، علاوه بر اقرار مرتکب یا علم قاضی ، شهادت شهود ، نقش مهمی در اثبات این جرایم خواهد داشت . در چنین مواردی ، شخص شاکی ، باید شهود خود را به دادگاه معرفی نموده و دادگاه ، با لحاظ تشریفات استماع شهادت شهود ، به شرط دارا بودن شرایط قانونی شهادت و همچنین ، به نصاب رسیدن شهود ، حکم مقتضی را صادر نماید .

اما گاهی ، نحوه اثبات برخی جرایم ، با آوردن شهود ، بسیار سخت است ؛ مثلا اثبات زنا ، از طریق 4 شاهد مرد یا 3 مرد و 2 زن امکان پذیر است که در بسیاری از موارد ، نداشتن شهود به تعداد کافی ، مانع از اثبات جرم زنا خواهد شد . در این گونه موارد ، نداشتن شاهد در دادگاه کیفری ، مانع بزرگی برای اثبات موضوع به شمار می آید و دیگر نمی توان گفت که شخص ، هر تعداد شاهد دارد ، به دادگاه معرفی کند ؛ تا شاید شهود وی ، وجدان قاضی را اقناع نماید .

لذا باید توجه داشت که ارائه نکردن شهود به تعداد لازم ، به ویژه در جرایمی که جنبه حیثیتی دارند ، به این مساله منجر می شود که متهم ، بعد از اثبات نشدن موضوع و برائت ، بتواند علیه شاکی ، اعاده حیثیت نماید . چرا که بر اساس قانون مجازات اسلامی ، در صورتی که شخصی ، جرمی را به دیگری نسبت داده و نتواند صحت آن را اثبات کند ، متهم پس از برائت ، می تواند به اتهام افترا از وی شکایت کند .

بنابراین ، اصولا نداشتن شاهد در دادگاه کیفری ، مانع مهمی برای اثبات برخی جرایم محسوب می شود . اما نداشتن شاهد در دعاوی کیفری ، همیشه هم مانع از اثبات جرم نیست . چرا که بعضا می توان با سایر ادله اثبات دعوی در امور کیفری نیز جرم را اثبات کرد . مثلا در جرمی مثل سرقت ، فیلم دوربین های مداربسته یا انگشت نگاری و تحقیقات پلیس ، نقش مهمی در اثبات جرم سرقت دارند و در برخی دیگر از جرایم ، ممکن است که قاضی با سوال و جواب از متهم ، به نوعی ، از وی اقرار بر ارتکاب جرم بگیرد .

لذا به طور کلی ، در پاسخ به این سوال که نداشتن شاهد در دادگاه کیفری چه آثاری دارد ، باید گفت که هر جرم ، دلایل اثباتی خاص خود را دارد . در صورتی که بتوان با استفاده از سایر ادله اثبات دعوی ، جرم را اثبات نمود ، نداشتن شاهد در دادگاه کیفری ، اثر حقوقی خاصی ندارد . اما در جرایمی که شهادت شهود ، مهم ترین راه اثبات آنها است ، نداشتن شهود شرعی ، ممکن است در اثبات دعوی ، تاثیر گذار باشد ؛ فلذا بهتر است در صورت نداشتن شاهد ، از شکایت صرف نظر کرد .

آیا در صورت نداشتن شاهد در دادگاه می توان ادعای خود را اثبات کرد

در قسمت های قبل ، کلیاتی در خصوص نداشتن شاهد در دادگاه حقوقی و کیفری ذکر شد . با این حال ، در این قسمت ، قصد داریم به این سوال نیز پاسخ دهیم که آیا در صورت نداشتن شاهد در دادگاه ، می توان ادعای خود را اثبات نمود یا خیر ؟

در پاسخ به این سوال ، باید خاطر نشان کرد که شهادت شهود یا گواهی گواهان ، هنوز هم یکی از مهم ترین و قابل اطمینان ترین دلایل ، برای اثبات دعوی حقوقی و کیفری محسوب می شود . با این حال ، اثبات یک دعوی ، منحصر به شهادت شهود نیست ؛ بلکه عمده جرایم و مجازات ها ، با دلایل دیگری همچون علم قاضی ، اقرار متهم و یا حتی سوگند و قسامه ( در برخی جرایم ) ، قابل اثبات هستند .

فلذا در صورت نداشتن شاهد در دعاوی کیفری ، اگر بتوان از سایر ادله اثباتی نیز استفاده نمود ، فقدان شهود شرعی ، اشکال و اثر خاصی به وجود نمی آورد ؛ مگر اینکه امکان استناد به سایر دلایل نیز میسر نباشد، که در چنین شرایطی ، از آن رو که قاعده کلی ، البینه علی المدعی و الیمین علی من انکر است ، در صورت نبود دلیل برای اثبات ادعا ، باید از آن چشم پوشید .

دعاوی حقوقی نیز به همین ترتیب هستند ؛ در بسیاری از دعاوی حقوقی ، می توان در صورت نبود شهود ، از دادگاه تقاضای تحقیق محلی و معاینه محلی نمود و یا تقاضای صدور قرار کارشناسی را داشت . هر چند اعتبار شهادت کتبی در دادگاه ، بعضا محل تردید است ، می توان به جای حاضر نمودن شهود در دادگاه ، استشهادیه محلی تنظیم نموده و شهود و مطلعین پرونده ، اظهارات خود را بر روی برگه ثبت نمایند . لذا نداشتن شهود در دعاوی حقوقی نیز در بسیاری از موارد ، اشکالی برای اثبات دعوی ایجاد نمی کند .

البته ، ذکر یک نکته ضروری است و آن هم این است که بر اساس قانون فعلی ، اقوام و بستگان نیز می توانند در صورتی که موضوع دعوی یا جرم را مشاهده کرده باشند ، در دادگاه حاضر شده و شهادت بدهند ؛ لذا بر خلاف گذشته ، شهادت اقوام و بستگان در دادگاه ، با اشکال حقوقی مواجه نیست .

آثار نداشتن شاهد در دادگاه

همانطور که اشاره شد ، در صورت نداشتن شاهد در دادگاه نیز می توان در برخی موارد ، ادعای خود را اثبات کرد . گاهی این پرسش نیز مطرح می شود که آثار نداشتن شاهد در دادگاه چیست ؟ آیا اقامه دعوی در دادگاه حقوقی و کیفری ، بدون معرفی شهود برای اثبات آن ، آثار حقوقی خاصی را ایجاد خواهد کرد یا نه؟

در پاسخ به این سوال ، باید گفت که اصولا اقامه دعوی حقوقی علیه دیگری ، آزاد است ؛ منتها برای جلوگیری از اتلاف وقت و هزینه ، بهتر است که خواهان ، دلایل لازم برای اثبات ادعای خود را فراهم نماید . در صورتی که شاهد واجد شرایط قانونی در پرونده وجود دارد ، می توانید آنها را به دادگاه معرفی نمایید ؛ حتی اگر به تعداد نصاب ذکر شده نرسیده باشند . در این حالت ، پذیرش میزان اعتبار شهادت شهود ، با قاضی است .

البته برای اثبات دعوای حقوقی ، می توانید به سایر ادله اثباتی از جمله سند ، استشهاد محلی و همچنین ، تحقیق یا معاینه محل نیز استناد کنید . لکن نبودن شاهد در دادگاه حقوقی و عدم پذیرش شهادت آنها ، آثار حقوقی خاصی را ایجاد نمی کند .

البته ، در دعاوی کیفری ، موضوع قدری متفاوت است ؛ به این معنا که برای اثبات هر جرم ، ابتدا باید ادله اثباتی آن را به دقت مد نظر قرار داده و سپس ، اقدام به شکایت نمایید . به این دلیل که گاهی نداشتن شاهد در دادگاه کیفری برای اثبات یک ادعا ، منجر به ایجاد آثاری از قبیل اعاده حیثیت ، توسط متهم می شود .

البته اگر به جز شهادت شهود ، دلایل دیگری دارید ، می توانید آن را نیز به دادگاه ارائه نمایید ؛ چرا که ممکن است در ایجاد علم قاضی موثر باشند . مثلا، نداشتن شاهد در اثبات جرم سرقت ، مانع از آن نیست که انگشت نگاری از سارق و اعتراف او ، منجر به حصول علم قاضی و صدور حکم محکومیت وی گردد .

برای دریافت اطلاعات بیشتر در خصوص نداشتن شاهد در دادگاه در کانال تلگرام آیین دادرسی عضو شوید . کارشناسان مرکز مشاوره حقوقی دینا نیز آماده اند تا با ارائه خدماتی در زمینه مشاوره حقوقی تلفنی دینا به سوالات شما عزیزان پیرامون نداشتن شاهد در دادگاه پاسخ دهند .