ترکه عبارت است از اموال و دارایی هایی که بعد از فوت فرد از او بجا مانده و به بازماندگان و وراث او می رسد. این اموال و دارایی ها می تواند شامل اموال منقول و غیرمنقول، مطالبات و دیون باشد. برای اینکه وراث بتوانند در سهم خود از ماترک تصرف کنند و مالک آن گردند می توانند به وسیله تحریر ترکه اقدام به مشخص نمودن دارایی ها و دیون متوفی نموده و پس از پرداخت دیون وی اقدام به تقسیم ترکه میان خود نمایند.

   

عناوین اصلی این مقاله

• ترکه چیست؟
• تحریر ترکه چیست؟
• تقسیم ترکه چیست؟
سوالات متداول

هر فرد در طول زندگی همواره در حال تلاش و کوشش است و بخشی از ماحصل این تلاش و کوشش دارایی و اموالی است که برای وی به ارمغان می آید. دارایی دارای دو بخش است. بخش مثبت دارایی که شامل اموال و مطالبات می باشد و بخش منفی دارایی که شامل دیون و دارایی های منفی می شود. بعد از فوت، فرد کنترلش را بر اموال و دارایی های خود از دست داده و آنچه از او به جا می ماند تحت عنوان ترکه یا ارث در اختیار بازماندگان و وراث وی قرار می گیرد.

بعد از فوت فرد دارایی های او چه جزء مثبت و چه جزء منفی به صورت قهری به وراث منتقل شده و وراث می توانند آن را پذیرفته یا از قبول آن سر باز زنند. گاه بر سر اینکه متوفی چه اموال و دارایی هایی داشته و میزان آن چقدر است و این اموال و دارایی ها به چه نحو باید به وراثین وی تعلق گیرد اختلاف پیش می آید. 

در این مقاله قصد داریم ابتدا به تعریف ترکه چیست بپردازیم و در ادامه دو مفهوم تحریر ترکه چیست و تقسیم ترکه چیست را از منظر علم حقوق مورد بررسی قرار دهیم و نحوه و مراحل انجام تقسیم ترکه و تحریر ترکه در دادگاه را بیان کنیم. جهت اطلاع از اینکه ترکه چیست و تقسیم و تحریر ترکه به چه نحو می باشد در ادامه مقاله با ما همراه باشید.

ترکه چیست؟

در تعریف اینکه ترکه چیست باید گفت وقتی فردی فوت می کند اموال و دارایی هایی از او به جا می ماند که آن را ترکه می گویند. به عبارتی هر آنچه فرد در طول حیاتش به دست آورده اعم از بدهی ها، مطالبات و اموال که بعد از فوت وی به بازماندگان او منتقل میشود ترکه یا ماترک نام دارند. ترکه از منظر علم حقوق دارای دو جزء است که عبارتند از:

جزء مثبت ترکه: این جزء شامل اموال اعم از مال منقول و غیر منقول، مطالباتی که فرد از دیگران داشته است.

جزء منفی ترکه: این جزء شامل بدهی هایی است که از فرد متوفی بجا مانده است. همچنین می تواند شامل قراردادها و تعهداتی باشد که باید از محل دارایی های وی تامین و پرداخت گردد.

نکته قابل ذکر اینکه انتقال ماترک یا ترکه به وراث به صورت قهری می باشد. یعنی بلافاصله بعد از فوت اموال و دارایی های بجا مانده از متوفی به وراث منتقل می شود اما وارثین در مواجهه با آنچه به آنها به ارث می رسد سه راه داشته که عبارتند از:

قبول مطلق ترکه: در قبول مطلق ترکه وارثین تمام آن اعم از جزء مثبت و منفی را بدون درخواست تحریر ترکه می پذیرند.

قبول مشروط ترکه: در قبول مشروط ترکه وارثین پذیرش ترکه را منوط به تحریر ترکه و مشخص شدن جزء منفی و مثبت ترکه می نمایند.

رد ترکه: در رد ترکه وارثین از پذیرش کلیه ماترک اعم از مثبت و منفی سر باز زده و نمی توانند فقط جزء مثبت آن را قبول و جزء منفی آن را رد نمایند.

تحریر ترکه چیست؟

یکی از نهادهایی که در قانون امور حسبی برای حفظ حقوق وارثین و جلوگیری از اختلافات در تقسیم ارث مورد پیش بینی قرار گرفته است تحریر ترکه می باشد. تحریر در لغت به معنای نگاشتن یا نوشتن است و در اصطلاح حقوقی به معنای مشخص شدن میزان دقیق دارایی های متوفی اعم از اموال منقول و غیر منقول، مطالبات و بدهی ها می باشد. باید دانست در مواردی تحریر ترکه الزامی است و صرفا اشخاص خاصی می توانند اقدام به ثبت دادخواست تحریر ترکه نمایند. موارد الزامی تحریر ترکه و اشخاص ذی صلاح برای ثبت دادخواست تحریر ترکه عبارتند از:

هریک از ورثه یا نماینده قانونی آنها می توانند اقدام به ثبت دادخواست تحریر ترکه نمایند.

وصی فرد متوفی که از طرف وی برای انجام برخی امور یا اداره اموال تعیین شده است می تواند اقدام به ثبت دادخواست تحریر ترکه نمایند.

امین فرد غایب و قیم فرد محجور چنانچه بین وراث فرد غایب یا محجور وجود داشته باشد می توانند اقدام به ثبت دادخواست تحریر ترکه نمایند.

در حالتی که بین وراث فرد محجور یا غایب مفقودالاثر وجود داشته باشد تحریر ترکه الزامی است.

در حالتی که برخی وراث اقدام به قبول ترکه و برخی اقدام به رد ترکه نمایند تحریر ترکه الزامی است.

در حالتی که متوفی تبعه خارجی باشد تحریر ترکه الزامی است.

برای گرفتن حکم تحریر ترکه از شورای حل اختلاف مراحل زیر باید توسط هریک از افراد واجد صلاحیت برای انجام آن طی شده و پس از طی دقیق مراحل توسط افراد و انجام مراحل زیر توسط شورای حل اختلاف، شورا اقدام به صدور رای تحریر ترکه می نمایند. مراحل گرفتن حکم تحریر ترکه عبارتند از:

ثبت دادخواست تحریر ترکه از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضایی توسط هریک از افراد واجد صلاحیت. ​

نشر آگهی توسط شورا در یکی از روزنامه های کثیر الانتشار جهت اینکه ورثه یا نماینده قانونی آنها، بستانکاران و مدیونین به متوفی و کسان دیگری که حقی بر ترکه متوفی دارند در ساعت و روز معین در دادگاه حاضر شده.

تعیین بازرس برای برداشتن صورت مجلس از دارایی های متوفی و نوشتن صورت مجلس از دارایی ها. ​

صدور حکم تحریر ترکه که در آن اموال، مطالبات و دیون متوفی مشخص شده است.

تقسیم ترکه چیست؟

 یکی از مسائل شایع میان وراث در خصوص ترکه مساله تقسیم ترکه می باشد. مطابق قانون مدنی مالکیت وراث به ترکه اتفاق نمی افتد مگر پس از اداء حقوق و دیونی که به ترکه میت تعلق گرفته است. بنابراین جهت تعلق گرفتن ترکه و سپس تقسیم آن ابتدا اشخاص باید جزء منفی ترکه از جمله دیون متوفی مانند مهریه همسر متوفی و سایر دیون وی را پرداخت نمایند.

تقسیم ترکه می تواند بر اساس توافق و تراضی افراد صورت گیرد. بدین نحو که وراث با رضایت اقدام به تقسیم ما ترک میان خود نمایند. اما در صورت عدم تراضی، هریک از وراث یا ذینفعان می توانند با داشتن گواهی انحصار وراثت و با ثبت دادخواست تقسیم ترکه، صدور حکم تقسیم ترکه را از شورای حل اختلاف بخواهند. از آنجا که مال میان وراث به صورت مشاعی می باشد، در صورت عدم تراضی بر تقسیم، بر مبنای قانون امور حسبی تقسیم به یکی از صورت های زیر اتفاق می افتد:

تقسیم به افراز: چنانچه مال مورد اشتراک میان وراث مفروز باشد یعنی قابل تقسیم به اجزاء برابر را داشته باشد، به هریک از وراث به میزان سهمی که در شرع مقدس آمده از آن مال تعلق می گیرد.

تقسیم به تعدیل: چنانچه مال مورد اشتراک میان وراث غیر قابل افراز یا دارای انواع مختلفی باشد مثلا دو قطعه فرش و یک دست مبل باشد دادگاه اقدام به تقسیم به تعدیل نموده. بدین نحو که مال متعلق به هریک از نظر بها برابر باشد. برای مثال در حالتی که چند دست فرش و یک دست مبل موجود است از آنجا که نمی توان اجراء آنها را تکه تکه کرد و به وراث داد، کارشناس اقدام به تقسیم آنها بین وراث نموده و هریک از اموال به میزان سهم شرعی وراث به قید قرعه به یکی از وراث می رسد. در صورت عدم توافق بر قرعه، نوبت به تقسیم به رد می رسد.

تقسیم به رد: عبارت است از اینکه دادگاه برخی از وراث را ملزم می کند در برابر سهم بیشتری که از اموال می برند بهای آن را به باقی وراث بپردازند تا هر ورثه به میزان سهم شرعی خود از ماترک برسد. در صورتی که وراث بر این امر نیز توافق ننمایند نوبت به تقسیم به اجبار و فروش از طریق مزایده و تقسیم ثمن آن میان وراث می رسد.

اجبار به فروش از طریق مزایده و تقسیم ثمن: در صورتی که مال میان وراث قابل تقسیم و تعدیل نبوده و وراث بر تقسیم به رد نیز به توافق نرسند، دادگاه دستور فروش مال مشاعی را داده و پول حاصل از فروش در صندوق دادگستری واریز شده و هر یک از وراث می توانند به میزان سهم الارث قانونی خود از صندوق دادگستری برداشت نمایند.

برای دریافت اطلاعات بیشتر در مورد ترکه چیست در کانال تلگرام موضوعات حقوقی عضو شوید. کارشناسان مرکز مشاوره حقوقی دینا نیز آماده اند تا با ارائه خدمات مشاوره حقوقی تلفنی دینا به سوالات شما عزیزان پیرامون ترکه چیست پاسخ دهند.

سوالات متداول

1- ترکه چیست؟

2- تحریر ترکه به چه معناست؟

3- تقسیم ترکه به چه معناست؟