فرجام خواهی حقوقی چیست

فرجام خواهی حقوقی، از طرق فوق العاده اعتراض به آرای قطعی صادره از دادگاه است و تنها، در صورت وجود جهات و موارد قانونی، نظیر مغایر بودن رای با شرع بین یا صدور آن، از دادگاه فاقد صلاحیت ذاتی، با ارسال دادخواست از طریق دفاتر خدمات قضایی به دادگاه صادر کننده رای، جهت ارسال به دیوان عالی کشور، میسر است.

آرای صادره از محاکم قضایی، اعم از دادگاه های حقوقی یا کیفری، حتی در صورت قطعی شدن، مصون از خطا نبوده و به همین علت، قانون گذار، برای جلوگیری از تضییع حقوق اصحاب دعوا، موارد و طرق فوق العاده اعتراض به آرا را مورد پیش بینی قرار داده است.

یکی از شیوه های فوق العاده اعتراض به آرای دادگاه ها، فرجام خواهی حقوقی است که امکان استفاده از این شیوه اعتراض، شرایط، نحوه و جهات مخصوص به خود را داشته و تنها، در صورت تحقق جمیع شرایط مورد نظر قانون گذار در قانون آیین دادرسی مدنی، وجود جهات و طی کردن مراحل درست اعتراض، قابل انجام خواهد بود.

از این رو، در مقاله حاضر، قصد داریم، پس از توضیح اینکه فرجام خواهی حقوقی چیست، بررسی کنیم که مرجع رسیدگی به این اعتراض و آرای قابل فرجام، کدامند، شرایط، موارد و جهات و ماده قانونی این روش فوق العاده اعتراض، چه بوده و نحوه و مراحل فرجام خواهی حقوقی، چگونه می باشد.

معنی فرجام خواهی حقوقی چیست

در پاسخ به این پرسش که معنی فرجام خواهی حقوقی چیست؟ لازم به توضیح است که؛ یکی از روش های فوق العاده اعتراض به رایی که دادگاه، در خصوص دعوای حقوقی صادر کرده، فرجام خواهی حقوقی یا مدنی می باشد. احکام مربوط به فرجام خواهی حقوقی، در قانون آیین دادرسی مدنی بیان شده است.

به موجب فرجام خواهی حقوقی، به یک پرونده که در خصوص آن، رایی قطعی صادر شده، مجددا، رسیدگی می گردد که البته، موارد قابل فرجام خواهی حقوقی، منحصر به اموری بوده که قانون گذار، در قانون آیین دادرسی مدنی، پیش بینی کرده و حتما، باید، شرایط فرجام خواهی حقوقی پیش بینی شده در قانون فوق الذکر، وجود داشته باشد.

مستفاد از ماده 366 قانون مدنی، ماهیت فرجام خواهی، عبارت است از اینکه محکمه صلاحیت دار، انطباق رای مورد فرجام خواهی حقوقی را با موازین قانونی و آنچه در شرع آمده، مورد رسیدگی و تشخیص قرار دهد و پس از تایید یا رد امکان فرجام خواهی، آن را برای رسیدگی ماهوی و صدور رای مجدد، یا طی شدن مراحل اجرای حکم، به مرجع صالح، ارجاع دهد.

مرجع رسیدگی به فرجام خواهی حقوقی

در قسمت قبل، توضیح دادیم که فرجام خواهی حقوقی چیست، در این بخش، قصد داریم درباره مرجع رسیدگی به فرجام خواهی حقوقی، صحبت کنیم. برای بررسی مرجع رسیدگی به فرجام خواهی حقوقی، باید مواد 385 تا 396 و 402 قانون آیین دادرسی مدنی را مد نظر قرار داد.

مستفاد از مواد 385 تا 396، پس از ارسال درخواست فرجام خواهی، توسط مدیر دفتر دادگاه صادر کننده رای مورد فرجام به دیوان عالی کشور، دیوان عالی، که از وظایف آن، نظارت بر اجرای صحیح قوانین در محاکم می باشد، در شعب خود، انطباق رای مورد فرجام خواهی حقوقی را با موازین شرعی و قانونی، مورد بررسی قرار می دهد.

در صورتی که دیوان، جهات فرجام را وارد بداند، رای را نقض و آن را برای رسیدگی، به مرجع پایین تر می فرستد که این مرجع، مستفاد از ماده 402 قانون آیین دادرسی مدنی، بسته به علتی که رای نقض شده، می تواند، دادگاه صادر کننده رای؛ شعبه ای که دیوان عالی صلاح بداند؛ شعبه ای از شعب دادگاه صادر کننده رای یا شعبه ای از نزدیک ترین دادگاه ها به دادگاه صادر کننده رای، باشد.

شرایط فرجام خواهی حقوقی

از آن جهت که فرجام خواهی حقوقی، یکی از روش های فوق العاده شکایت از آرا دادگاه ها است، تنها در صورتی می توان، اقدام به این امر نمود که شرایط فرجام خواهی حقوقی، وجود داشته باشند. بر اساس آنچه در قانون آیین دادرسی مدنی آمده، شرایط فرجام خواهی حقوقی، به شرح زیر است:

اولا، رای باید، از احکام و قرارهایی باشد که می توان، نسبت به آن ها، اقدام به فرجام خواهی حقوقی نمود. مستفاد از مواد 367 و 368 قانون آیین دادرسی مدنی، آراء قابل فرجام خواهی حقوقی (احکام و قرارها) صادره از دادگاه بدوی و تجدیدنظر، به شرح زیر هستند:

احکامی که میزان خواسته آن ها، از 2 میلیون تومان بیشتر باشد و حکم، از دادگاه های بدوی صادر شده و به علت عدم درخواست تجدیدنظر، قطعیت یافته باشد.

 احکامی که در خصوص اصل نکاح، فسخ نکاح، طلاق، حجر، نسب، ثلث، وقف، تولیت و حبس، از دادگاه های بدوی صادر شده و به علت عدم درخواست تجدیدنظر، قطعیت یافته باشد.

قرار ابطال یا رد دادخواست، همچنین، قرار سقوط دعوا یا عدم اهلیت یکی از طرفین دعوایی که اصل حکم راجع به آن، قابلیت فرجام خواهی حقوقی داشته و از دادگاه های بدوی صادر شده و به علت عدم درخواست تجدیدنظر، قطعیت یافته باشد. 

حکم هایی که در خصوص اصل و فسخ نکاح، طلاق، نسب، وقف و حجر، از سوی دادگاه تجدیدنظر، صادر شده باشند.

قرار هایی که در خصوص ابطال یا رد دادخواست (از سوی مرجع تجدید نظر صادر شده باشد)، همچنین، قرار سقوط یا عدم اهلیت یکی از طرفین دعوا (از سوی مرجع تجدید نظر صادر شده باشد)، با این شرط که اصل حکم راجع به این قرار ها، از قابلیت فرجام خواهی حقوقی، برخوردار باشند.

ثانیا، فرجام خواه، در موعد مقرر قانونی، نسبت به فرجام خواهی حقوقی، اقدام کند.

ثالثا، حکم یا قرار صادره، باید، خلاف موازین قانونی و شرعی باشد و این امر، برای شعب دیوان عالی کشور که در خصوص نقض یا ابرام رای مورد فرجام، تصمیم می گیرند، محرز گردد. موارد، جهات و دلایل فرجام خواهی حقوقی را در تیترهای بعدی مقاله، به تفصیل، خواهیم گفت.

موارد، جهات و دلایل فرجام خواهی حقوقی

برای پاسخ به این پرسش که موارد، جهات و دلایل فرجام خواهی حقوقی چیست؟ باید به مواد 371 تا 376 قانون آیین دادرسی مدنی، مراجعه کرد. مستفاد از آنچه در مواد فوق الذکر آمده، در پاسخ به پرسش مطروحه می توان گفت، موارد و جهات و دلایل فرجام خواهی حقوقی عبارتند از:

در صورتی که دادگاه صادر کننده رای مورد فرجام، از صلاحیت ذاتی، برای رسیدگی، برخوردار، نبوده یا در صورتی که فاقد صلاحیت محلی، برای رسیدگی بوده و علی رغم ایراد، همچنان، اقدام به رسیدگی و صدور حکم، نموده باشد.

رای مورد فرجام، خلاف شرع و قانون حاکم در زمان صدور خود، باشد.

عدم رعایت اصول دادرسی، حقوق اصحاب دعوا و قوانین و قواعد آمره، به گونه ای که تاثیر آن، به حدی باشد که رای را از اعتبار، ساقط کند.

در خصوص یک موضوع و بین همان اصحاب دعوا، آرای مغایر با یکدیگر، صادر شده و هیچ سبب قانونی ای در میان نباشد.

رای، در نتیجه تحقیقات ناقص، صادر گردد و یا به دلایل و دفاعیات اصحاب دعوا، در صدور رای، توجه نشده باشد.

در شرایطی که رای صادره، در خصوص دعاوی ناشی از قرارداد بوده و بر مفاد قرارداد یا آیین نامه قرارداد و سند، معنایی متفاوت از آنچه دادگاه، استنباط و بر اساس آن، رای صادر کرده، حمل شود.

در شرایطی که بی اعتباری اسناد و دلایل ارائه شده در دادگاه، که بر مبنای آن ها، رای صادر گردیده، اثبات گردد. علاقمندان به کسب اطلاعات در خصوص فرجام خواهی تبعی می توانند، نسبت به مطالعه مقاله زیر، اقدام نمایند.

ماده قانونی فرجام خواهی حقوقی در آیین دادرسی مدنی

یکی از پرسش های اشخاصی که قصد انجام فرجام خواهی حقوقی را دارند، مبنی بر این است که ماده قانونی فرجام خواهی حقوقی در آیین دادرسی مدنی چیست؟ لذا در این بخش از مقاله، قصد داریم، با مراجعه به قانون مذکور، به پرسش مطروحه پاسخ دهیم.

ماده قانونی اصلی که در خصوص مفهوم و ماهیت فرجام خواهی حقوقی، صحبت می کند، ماده 366 قانون آیین دادرسی است که مقرر می دارد: "رسیدگی فرجامی، عبارت است از تشخیص انطباق یا عدم انطباق رای مورد درخواست فرجامی، با موازین شرعی و مقررات قانونی." 

اما، فرجام خواهی حقوقی، محدود به این ماده نبوده و مواد مختلفی از قانون آیین دادرسی مدنی، در خصوص این مساله، صحبت می کنند. به عنوان مثال، آرای قابل فرجام و غیر قابل فرجام خواهی حقوقی در مواد 367 تا 369 قانون آیین دادرسی مدنی؛ موارد نقض رای در فرجام خواهی حقوقی در مواد 371 تا 376 قانون فوق الذکر و ترتیب انجام فرجام خواهی حقوقی در مواد 378 تا 390 قانون آیین دادرسی مدنی، مورد اشاره قرار گرفته است.

نحوه و مراحل فرجام خواهی حقوقی

نحوه و مراحل فرجام خواهی حقوقی، همانند مفهوم و ماهیت، موارد و جهات و شرایط آن، در قانون آیین دادرسی مدنی، مورد پیش بینی قرار گرفته است. لذا در این بخش، قصد داریم با مراجعه قانون فوق الذکر، بگوییم که نحوه و مراحل فرجام خواهی حقوقی چیست. مستفاد از مواد 378 تا 389 قانون آیین دادرسی مدنی، ترتیب فرجام خواهی به شرح زیر است:

در ابتدا، فرجام خواه، اعم از طرفین دعوا، قائم مقام، نمایندگان قانونی و وکلای اصحاب دعوا، باید، حساب کاربری سامانه ثنای خود را با مراجعه حضوری به دفاتر خدمات قضایی یا مراجعه به آدرس اینترنتی sana.adliran.ir، تشکیل داده و اقدام به احراز هویت ثنا نمایند.

سپس، دادخواست خود، مبنی بر فرجام خواهی را تهیه و تنظیم کرده و فایل ورد آن را بر روی یک حافظه یا تلفن ذخیره کنند و با مراجعه به دفاتر خدمات قضایی، آن را ثبت و به دادگاه صادر کننده رای، ارسال نمایند. شایان ذکر است که در دادخواست باید، نام و نام خانوادگی و اقامتگاه و سایر مشخصات فرجام خواه و فرجام خوانده، دادگاه صادر کننده رای، حکم یا قراری که از آن، فرجام خواهی حقوقی می شود، همچنین، دلایل فرجام خواهی و تاریخ ابلاغ رای مورد فرجام، درج گردد.

فرجام خواه باید، رونوشت یا کپی مصدق رای، لایحه اعتراض و در صورت وکیل بودن یا سمت داشتن، وکالتنامه یا مدارک مثبت سمت را ضمیمه دادخواست کند.

پس از پرداخت هزینه های دادرسی و تعرفه خدمات دفاتر خدمات قضایی، دادخواست فرجام خواهی حقوقی، به دفتر دادگاه صادر کننده رای، ارسال و دفتر، در صورتی که دادخواست، نقصی نداشته باشد، باقی مراحل قانونی را طی نموده و در نهایت، دادخواست را به دیوان عالی کشور، ارسال می نماید تا در صورت وارد دانستن جهات فرجام، رای نقض و به دادگاه صالح برای رسیدگی ماهوی و صدور رای، ارسال گردد.

برای دریافت اطلاعات بیشتر در خصوص شرایط و موارد فرجام خواهی حقوقی در کانال تلگرام آیین دادرسی و ادله اثبات دعوا عضو شوید. کارشناسان مرکز مشاوره حقوقی دینا نیز آماده اند تا با ارائه خدماتی در زمینه مشاوره حقوقی تلفنی دینا به سوالات شما عزیزان پیرامون شرایط و موارد فرجام خواهی حقوقی پاسخ دهند.