میزان ترکه ای که متوفی از خود به جای می گذارد پس از استخراج بدهی ها و وصیت متوفی تحت عنوان سهم الارث به هر یک از بازماندگان متوفی که شرایط قانونی را داشته باشد منتقل می شود . قانون نحوه محاسبه و تقسیم سهم الارث ، همان قانون مدنی است که سهم الارث طبقات وراث را به تفکیک مشخص نموده است .
برای مشاوره قانون نحوه محاسبه و تقسیم سهم الارث
برای مشاوره قانون نحوه محاسبه و تقسیم سهم الارث
هر شخصی که در طول زندگی خود اموالی را کسب نموده است ، برای بعد از فوت می تواند آن را تحت عنوان ارث به بازماندگان خود منتقل کند که به این اموال به جای مانده از شخص که بعد از فوت ، به ورثه وی تعلق می گیرد ، در اصطلاح ارثیه یا ترکه گفته می شود که تقسیم این ارثیه منجر به تعلق گرفتن سهم الارث به هر یک از ورثه می شود .
نکته مهمی که درخصوص ارثیه متوفی وجود داشته و در بسیاری از موارد سبب اختلاف میان ورثه می شود ، نحوه محاسبه و تقسیم سهم الارث بازماندگان می باشد و این در حالی است که نحوه محاسبه و تقسیم سهم الارث متوفی بر اساس ضوابط دقیق شرعی و فقهی در دین اسلام تعیین شده است و قانون مدنی نیز این قواعد فقهی را در قالب قانون به دقت مشخص کرده است . لذا در این مقاله قصد داریم به بررسی این سوال بپردازیم که قانون نحوه محاسبه و تقسیم سهم الارث چیست ؟
برای پاسخ دادن به این سوال ، ابتدا به توضیح اینکه سهم الارث چیست می پردازیم و پس از معرفی قانون ناظر بر سهم الارث ، نحوه محاسبه و تقسیم ارث بر اساس قانون را توضیح خواهیم داد .
یکی از مهم ترین اسباب مالکیت در قانون ، ارث بردن از اشخاص متوفی است . ارث به این معناست که شخصی که فوت می کند ، برخی از اموال خود را برای خانواده ، خویشاوندان و به طور کلی بازماندگان خود به جای می گذارد که ایشان بتوانند از آن استفاده نمایند . لذا معنای سهم الارث و ارثیه اجمالا نزد همه مشخص و معین است .
با این حال در مورد مفهوم حقوقی سهم الارث نکاتی حقوقی وجود دارد که در این قسمت قصد داریم در خصوص آنها توضیح دهیم . با این توضیح که ارثیه یا ترکه متوفی هر چقدر که باشد ، می بایست بین ورثه متوفی تقسیم شود و از جمله مهم ترین مصادیق سهم الارث یا ارثیه می توان به زمین ، خانه ، ماشین ، باغ ، وجوه نقدی یا غیر نقدی ، کالا ها ، اسناد و اوراق بهادار اشاره نمود و حتی تمامی طلب هایی که متوفی از دیگران دارد نیز می تواند به صورت ارث به دیگران منتقل شود .
با این حال ، نکته مهمی که در مورد سهم الارث وجود دارد آن است که نمی توان تمامی دارایی های فرد را حین فوت تقسیم کرده و به ورثه واگذار کرد ؛ بلکه قبل از تقسیم و محاسبه سهم الارث باید مخارج واجبی از قبیل هزینه های کفن و دفن و تجهیز میت انجام شود . علاوه بر این ، در صورتی که متوفی به دیگران بدهکار است ، قبل از تقسیم سهم الارث در میان طبقات و درجات ارث ، باید این بدهی ها را از اموال متوفی پرداخت کرد .
یکی از مهم ترین بدهی های متوفی در خصوص آقایان ، مهریه همسر ایشان می باشد که اگر آن را در طول حیات پرداخت نکرده باشند ، قابل مطالبه از ترکه ایشان می باشد . البته گفتنی است که اگر ترکه یا ارثیه متوفی کفاف پرداخت تمام دیون و بدهی های میت را ندهد ، ورثه می توانند از پرداخت آن بدهی ها از اموال شخصی خودشان سر باز زنند .
همچنین ، مستحب و مرسوم است که شخص برای بعد از فوت ، اموال خود را وصیت کرده باشد و به این ترتیب ، تکلیف برخی اموال را برای بعد از فوت خود روشن کرده باشد . در چنین حالتی ، باید مال و اموالی که مورد وصیت قرار گرفته است را از سهم الارث یا ترکه استخراج یا جدا نمود . البته لازم به ذکر است که هر فرد تنها تا میزان یک سوم یا ثلث اموال خود را می تواند وصیت کند و وصیت مازاد بر ثلث ، به لحاظ شرعی و قانونی نیازمند اجازه یا تنفیذ ورثه است .
سپس ، تمامی آن اموالی که باقی می ماند را می توان به عنوان مجموعه ارثیه یا ترکه متوفی نامگذاری کرده و طبق قانون ، اقدام به تقسیم این ارثیه نمود . در این مرحله ، میزان ارثیه ای که به هر کدام از ورثه تعلق می گیرد را اصطلاحا سهم الارث می نامیم . سهم الارث هیچ فردی را نیز نمی توان از وی گرفته و یا اینکه اقدام به محرومیت از ارث نمود .
جالب است بدانیم که سهم الارث برخی از ورثه طبق قانون سهم الارث به صورت دقیق مشخص شده است ؛ مثلا یک دوم ، یک چهارم ، دو سوم . اما سهم الارث برخی از ورثه در قانون مشخص نشده است که در ادامه در خصوص نحوه محاسبه و تقسیم ارثیه بر اساس قانون سهم الارث توضیح می دهیم .
در قسمت قبل در مورد مفهوم ارث و سهم الارث صحبت کرده و گفتیم قبل از اینکه سهم الارث متوفی به بازماندگان وی تعلق گیرد ، باید مخارج واجب و دیون و وصایای او از ارثیه کسر شده و سپس آن را میان ورثه تقسیم بندی کرد . با این حال ، به دلیل اختلافات متعددی که معمولا میان ورثه در زمینه تقسیم ارث اموال غیر منقول یا نحوه ارث بردن از اموال منقول به وجود می آید ، این سوال مطرح است که قانون سهم الارث چیست ؟
در توضیح این سوال باید گفت که دین اسلام به عنوان یک دین کامل ، در تمامی ابعاد حقوقی ضوابطی تدوین کرده است که تقسیم سهم الارث نیز یکی از این موارد است . از قضا قواعد و قانون تقسیم سهم الارث به قدری جامع و کامل تدوین شده است که ارث در هر فرضی ، نظیر ارث خواهر و برادر ناتنی، به صورت کامل ، میان طبقات و درجات ورثه ، قابل تقسیم شدن است و تمامی ظرایف حقوقی لازم برای برخورداری ورثه از سهم الارث پیش بینی شده است .
قانون سهم الارث ، در درجه اول قرآن کریم است که در آیات سوره مبارکه نسا ، نحوه تقسیم ارث را بیان کرده است . همچنین قانون ناظر بر تقسیم سهم الارث را می توان قانون مدنی نیز دانست که به تبعیت از فقه شیعه و قرآن کریم نحوه تقسیم سهم الارث میان ورثه را همچون نحوه تقسیم ارث مادر میان ورثه مقرر داشته است .
قانون مدنی در ضمن مواد 861 الی 942 ، مواد مختلفی در زمینه ارث را تشریح نموده است که به ترتیب شامل این موارد است : در موجبات ارث و طبقات مختلف وراث ( مواد 861 الی 866 ) ، قواعد تحقق ارث ( مواد 867 الی 874 ) ، در مورد شرایط ارث و موانع ارث ( مواد 875 الی 885 ) ، قواعد مربوط به حجب یا حاجب بودن و محروم شدن جزیی یا کلی از ارث ( مواد 886 الی 892 ) و وراثی که سهم الارث آنها در قانون مشخص شده یا اصطلاحا فرض بر هستند ( مواد 893 الی 905 ) .
همچنین سهم الارث طبقه اول ( مواد 906 الی 915 ) ، سهم الارث طبقه دوم ( مواد 916 الی 927 ) ، سهم الارث وراث طبقه سوم ( مواد 928 الی 939 ) و میزان سهم الارث زوج و زوجه ( مواد 940 الی 949 ) مشخص شده است که در ادامه نحوه تقسیم سهم الارث بر اساس این مواد را ذکر می نماییم .
قبل از اینکه در خصوص فرمول محاسبه و تقسیم سهم الارث بر اساس قانون توضیحاتی مطرح کنیم ، باید این نکته را یادآور شویم که تقسیم ترکه و انحصار وراثت امری تخصصی است که در برخی موارد پیچیدگی های خاص قانونی دارد . لذا در صورتی که پرونده سهم الارث با دشواری هایی روبرو باشد ، بهتر است که درخواست گواهی انحصار وراثت نمود تا این امر به شیوه قانونی انجام گیرد .
اما نکته مهمی که در مورد فرمول محاسبه و تقسیم ارث وجود دارد آن است که بر اساس قانون مدنی ، هم رابطه نسبی و هم رابطه سببی می تواند منجر به تعلق سهم الارث شود و موجب ایجاد مثال ها و نمونه هایی برای تقسیم ارث گردد ؛ رابطه نسبی رابطه ای است که بر اساس خون و نژاد مشترک شکل می گیرد ؛ مثل رابطه پدر و فرزندی . اما رابطه سببی بر اساس ازدواج است ؛ مثل رابطه زن و شوهر . لذا ارث زوج و زوجه یکی از مهم ترین مصادیق تقسیم سهم الارث است .
سهم ارث زوجه
بر اساس قانون مدنی ، اشخاصی که به واسطه رابطه سببی ارث می برند ، زن و شوهر دائمی هستند . میزان سهم ارث زن از شوهر بستگی به این دارد که آیا شوهر فرزند دارد یا خیر . اگر شوهر فرزند داشته باشد ، یک هشتم و اگر فرزندی نداشته باشد ، یک چهارم از عین اموال منقول و قیمت اموال غیر منقول شوهر را به ارث می برد . سهم ارث دو زن از شوهر هم به صورت مساوی میان آنها تقسیم می شود .
سهم ارث زوج
میزان سهم ارث شوهر از زن نیز بسته به اینکه زن فرزند داشته باشد یا خیر تفاوت می کند ؛ اگر زوجه فرزند داشته باشد ، شوهر به میزان یک چهارم و اگر زوجه فرزندی نداشته باشد همسر وی به میزان یک دوم از کلیه اموال و ارثیه زن سهم ارث می برد .
علاوه بر پیش بینی ارث زوج و زوجه در قانون سهم الارث ، اشخاصی که خویشاوندی نسبی با هم دارند نیز از هم ارث می برند . بر اساس قانون مدنی ، اشخاصی که به واسطه نسب از هم ارث می برند شامل سه طبقه زیر هستند :
سهم الارث طبقه اول
طبقه اول ارث شامل پدر و مادر ، فرزندان ، فرزندانِ فرزندان یا نوه ها می باشد . البته اشخاصی که در طبقه اول قرار دارند ، خود به چند تقسیم می شوند . در درجه اول ، پدر و مادر و فرزندان قرار دارند . در درجه دوم ، فرزندان فرزندان یا نوه ها قرار دارند و در درجه سوم نیز فرزندان نوه ها هستند . نکته مهمی که در مورد ارث بری وجود دارد ، آن است که تا خویشاوندی در طبقه یا درجه نزدیک تر وجود داشته باشد ، نوبت به ارث بردن بقیه نمی رسد .
بنابراین ، اگر متوفی پدر و مادر و فرزند و نوه داشته باشد ، نوه ها ارث نمی برند و صرفا پدر و مادر و فرزند هر کدام بر اساس سهم الارث مشخص شده در قانون ارث خواهند برد . همچنین ، تا زمانی که ورثه طبقه اول وجود داشته باشد ، نوبت به ارث بردن ورثه طبقه دوم که در قسمت بعدی معرفی می شوند ، نخواهد رسید .
سهم الارث طبقه دوم
طبقه دوم ارث شامل اجداد ، برادر و خواهر و فرزندان آنهاست . وراث طبقه دوم نیز به چند درجه تقسیم بندی می شوند که در درجه اول ، شامل اجداد ( پدر بزرگ و مادر بزرگ پدری و مادری ) و همچنین برادران و خواهران متوفی است . درجه دوم شامل فرزندان خواهران و برادران است و درجه سوم نیز شامل نوه های خواهران و برادران می شود .
نکته مهم اینکه صرفا زمانی که هیچ یک از وراث طبقه اول وجود نداشته باشند ، نوبت به سهم الارث بردن وراث طبقه دوم می رسد . اگر در میان وراث طبقه دوم ، وارث درجه یکی وجود داشته باشد نیز نوبت به ارث بردن وراث درجه دوم نخواهد رسید . مثلا در مورد سهم ارث پدر از فرزند ، اگر متوفی جز پدر و مادر ، خواهر و برادر هم داشته باشد ، چون این خواهر و برادر در طبقه دوم هستند ، از وی ارث نمی برند .
سهم الارث طبقه سوم
طبقه سوم ارث شامل عمه ها ، عموها ، دایی ها ، خاله ها و اولاد آنهاست . درجه اول وراث طبقه سوم ، شامل عمه ها و عموها و دایی ها و خاله ها می باشد که هر یک از آنها بر اساس سهم الارث تعیین شده در قانون ارث می برند و اگر این ورثه وجود نداشته باشند ، نوبت به فرزندان آنها به عنوان وراث درجه دوم از طبقه سوم می رسد .
بنابراین ، به طور کلی اصل بر این است که هر فردی که در طبقه یا درجه نزدیک تری نسبت به دیگران است ، مقدم بر ارث خواهد بود . حتی اگر در طبقه اول یک ورثه تنها مثلا نوه وجود داشته باشد ، سبب می شود که وراث طبقه دوم از جمله خواهر یا برادر از ارث محروم شوند و اگر متوفی زوج یا زوجه ای نداشته باشد ، آن نوه به تنهایی تمامی ارث را می برد . نکته مهم دیگری که وجود دارد آن است که زوج و زوجه در هر حال ارث خود را از همسر متوفی می برند و به سبب وجود ورثه نسبی ، از ارث محروم نمی شوند .
برای دریافت اطلاعات بیشتر در خصوص قانون نحوه محاسبه و تقسیم سهم الارث در کانال تلگرام موضوعات حقوقی عضو شوید . کارشناسان مرکز مشاوره حقوقی دینا نیز آماده اند تا با ارائه خدماتی در زمینه مشاوره حقوقی تلفنی دینا به سوالات شما عزیزان پیرامون قانون نحوه محاسبه و تقسیم سهم الارث پاسخ دهند .
برای مشاوره قانون نحوه محاسبه و تقسیم سهم الارث
برای مشاوره قانون نحوه محاسبه و تقسیم سهم الارث
مقالات مرتبط
ارتباط با ما
درصورتی که برای مشاوره در تمامی زمینه های ذکر شده در سایت، به دانش چندین ساله ما در این زمینه نیاز داشتید می توانید با شماره تلفن 9099075303 ( تماس با تلفن ثابت از سراسر کشور و به ازای هر دقیقه 290000 ریال ) در ارتباط باشید.
سایت مشاوره دینا یک مرکز خصوصی و غیرانتفاعی است و به هیچ ارگان دولتی و خصوصی دیگر اعم از قوه قضاییه ، کانون وکلا ، کانون کارشناسان رسمی دادگستری و .... هیچگونه وابستگی ندارد.
جهت ارئه انتقادات، پیشنهادات و شکایات با شماره تلفن 54787900-021 تماس حاصل فرمایید.
تمامی حقوق این سایت متعلق به دینا می باشد ©
