مراحل قانونی تغییر جنسیت

ترنس سکشوال اختلالی است که افراد مبتلا به آن علی رغم نداشتن مشکل در اندام جنسی خود ، به لحاظ روحی به جنسیت مخالف تعلق دارند . بر اساس قانون حمایت خانواده ، صدور مجوز برای عمل تغییر جنسیت در صلاحیت دادگاه خانواده است که متقاضیان یعنی افراد ترنس سکشوال باید ابتدا روند قانونی و پزشکی تغییر جنسیت را انجام دهند تا بتوانند عمل تغییر جنسیت را انجام داده و نام خود را تغییر دهند .

امروزه بر خلاف گذشته تغییر جنسیت توسط افرادی که به لحاظ پزشکی دچار اختلالاتی هستند ، رواج بیشتری یافته است . کشور ما نیز از این قاعده مستثنی نبوده و در طول سال های اخیر عمل های جراحی متعددی بر روی افراد ترا جنسیتی یا ترنس سکشوال انجام می شود تا بتوانند به هویت دلخواه خود دست پیدا کنند .

آنچه که برای این دسته از افراد مهم است ، این است که روند قانونی و روند پزشکی عمل تغییر جنسیت به چه صورت است و اگر قصد داشته باشند که اقدام به عمل تغییر جنسیت و  تطبیق جنسیت خود با تمایلات خود نمایند ، چه اموری را به لحاظ قانونی و پزشکی باید انجام بدهند ؟

برای پاسخ دادن به سوال فوق ، در ادامه این مقاله به بررسی این مطالب می پردازیم که روند قانونی و پزشکی تغییر جنسیت به طور کلی چیست و شرایط خاص پزشکی قانونی برای تایید تغییر جنسیت افراد ترنس شامل چه مواردی است . سپس روند قانونی دریافت مجوز تغییر جنسیت افراد ترنس سکشوال از دادگاه را توضیح داده و در ادامه مجوز شرعی تغییر جنسیت را بررسی خواهیم نمود .

روند قانونی و پزشکی تغییر جنسیت

قبل از اینکه روند قانونی و پزشکی تغییر جنسیت را مورد بررسی قرار دهیم ، خوب است که اشاره ای به تعریف اشخاص ترنس ، ترا جنسیتی ، ترانس سکشوال یا TS داشته باشیم . ترنس سکشوال اختلالی است که بر اساس آن ، شخص ترنس عقیده دارد که به جنسیتی غیر از آنچه در واقعیت دارد ، متعلق است . میان احساسات وی با جنسیت وی تناقضی وجود دارد و در واقع ، اگر مرد است ، تمایل دارد در قالب یک زن زندگی کند و اگر زن است ، دوست دارد در قامت یک مرد شناخته شود و این در حالی است که به لحاظ جسمی ، هیچ مشکلی در آلت تناسلی و اندام های خود ندارد .

گاهی برخی افراد تصور می کنند که افراد ترنس یا تراجنسیتی دچار انحراف اخلاقی هستند ؛ در حالی که این موضوع اصلا صحیح نیست و افرادی که دچار اختلال ترنس هستند ، لزوما مرتکب عمل هم جنس بازی در قالب لواط یا مساحقه نمی شوند تا بتوان آنها را مجرم یا گناهکار تلقی کرد . چه بسا افرادی که سال های سال در قالب واقعی خود زندگی کرده و حتی تمایلات روانی خود را از دید نزدیک ترین افراد از جمله خانواده و دوستان خود پنهان کرده باشند .

طبق آنچه گفته شد ، نظر به مشکلات عدیده ای که برای افراد ترنس یا ترنس سکشوال به ویژه از لحاظ روانی ایجاد می شود ، فقها تغییر جنسیت توسط این افراد را تحت شرایطی مجاز می دانند و به لحاظ رویه عملی نیز ، بر اساس قانون حمایت خانواده ، این دسته از افراد پس از گذراندن مراحل پزشکی خاصی می توانند اقدام به عمل تغییر جنسیت نمایند و از آن جهت که این عمل تغییر جنسیت به لحاظ حقوقی و قانونی آثار ویژه ای دارد ، می بایست مجوز تغییر جنسیت توسط دادگاه صالح صادر شود تا بتوان برای تغییر هویت فرد از جمله نام وی نیز اقدامات لازم را انجام داد .

روند قانونی دریافت مجوز تغییر جنسیت

تغییر جنسیت یک عمل پزشکی است که آثار حقوقی خاصی را ایجاد می کند ؛ چرا که تبدیل شدن مرد به زن یا بالعکس ، در احوال شخصیه آن فرد همچون نام کوچک ، میزان ارث ، میزان دیه و مسائلی از این قبیل تغییر به وجود می آورد . به لحاظ قانونی ، انجام دادن عمل تغییر جنسیت در ایران امکان پذیر می باشد و هر فردی که دچار اختلال ترنس باشد می تواند مجوز تغییر جنسیت خود را با داشتن شرایطی ، از دادگاه تقاضا کند .

به استناد بند 18 ماده 4 قانون حمایت خانواده ، درخواست مجوز برای عمل تغییر جنسیت افراد ترنس سکشوال یک موضوع کاملا پذیرفته شده است که در صلاحیت دادگاه خانواده می باشد . در ارتباط با روند قانونی دریافت مجوز تغییر جنسیت باید گفت :

ابتدا شخص متقاضی می بایست به یکی از دفاتر خدمات الکترونیک قضایی مراجعه نماید و به طرفیت دادگاه خانواده ، دادخواست صدور مجوز تغییر نام و تغییر جنسیت نماید .

در این مرحله ، قاضی دادگاه برای اطلاع از جنبه های تخصصی موضوع ، پرونده فرد ترنس سکشوال را به پزشکی قانونی ارجاع می دهد تا پزشکی قانونی ، متقاضی را ابتدائا به یک روانپزشک ارجاع دهد تا زیر نظر وی مراحل درمانی و تشخیصی لازم را طی کند .

پس از اینکه پزشکی قانونی در خصوص اختلال ترا جنسیتی فرد ، به تشخیص رسید ، می بایست نظریه خود را به پزشکی قانونی ارائه نماید و لزوم یا عدم لزوم انجام عمل تغییر جنسیت را خطاب به پزشکی قانونی ارائه نماید .

در این مرحله پزشکی قانونی نیز نظریه خود را به انضمام نظریه روانپزشک صلاحیتدار به قاضی دادگاه ارائه می دهد و نظر خود مبنی بر لزوم یا عدم لزوم تغییر جنسیت به لحاظ پزشکی و تخصصی را به قاضی ارائه می نماید و قاضی با عنایت به آن ، حکم قانونی لازم مبنی بر تغییر جنسیت را صادر می نماید که با استناد به آن تغییر نام کوچک امکان پذیر خواهد شد .

لازم به ذکر است که برخی افراد سابقا دوره های روان درمانی و تشخیصی را نزد یک روان پزشک طی کرده اند . در این صورت ، می توانند با استناد به نظریه روان پزشک خود مبنی بر اختلال تراجنسیتی دادخواستی تنظیم و نظریه پزشک را ضمیمه دادخواست خود نمایند .

در این صورت دیگر نیازی به گذراندن دوره درمانی نزد روان پزشک نیست و قاضی دادگاه خانواده پرونده فرد را به پزشکی قانونی ارجاع می دهد و پس از اینکه پزشکی قانونی پرونده متقاضی تغییر جنسیت را تایید نمود ، آن را به قاضی دادگاه ارجاع می دهد تا حکم یا مجوز تغییر جنسیت و تغییر نام فرد را صادر نماید .

شرایط خاص پزشکی قانونی برای تایید تغییر جنسیت افراد

همانطور که در قسمت قبل ذکر شد ، افرادی که دارای اختلال تراجنسیتی یا Transsexual هستند می توانند با دارا بودن شرایط خاصی عمل تغییر جنسیت را انجام دهند . این شرایط به نسبت ، سخت گیرانه است و برای اطمینان از این است که آیا فرد متقاضی تغییر جنسیت واقعا دچار اختلال یاد شده هست یا خیر . آیا عمل تغییر جنسیت برای وی ضرورت دارد یا خیر . آیا اگر فرد این عمل را انجام داد ، می تواند به هویت دلخواه خود دست یابد ؟

به عبارت دیگر ، آیا انجام عمل ، نتایج رضایت بخش به همراه خواهد آورد یا بعد از گذشت مدت زمانی از عمل تغییر جنسیت به عنوان یک عمل پزشکی دشوار ، مجددا شخص خواهان برگشت به هویت قبلی خود است ؟ همه این مسائل سبب می شود که شرایط خاص پزشکی قانونی برای تایید تغییر جنسیت افراد دشواری هایی برای فرد تراجنسیتی به همراه داشته باشد . اما به طور کلی شرایط خاص پزشکی قانونی برای تایید تغییر جنسیت افراد شامل موارد زیر است :

ابتدا شخص متقاضی باید به یک روانپزشک معتبر و صلاحیت دار مراجعه نماید و این پزشک ، اختلال تراجنسیتی فرد متقاضی عمل تغییر جنسیت را تایید کند . معمولا نیاز است که متقاضی به مدت چند ماه مشاوره های روانپزشکی دریافت کند تا اطمینان حاصل شود که فرد دچار چنین اختلال روانی است و واقعا نیاز به انجام عمل تغییر جنسیت دارد و صرفا قصد تغییر جنسیت به دلیل تجاوز جنسی ندارد .

علاوه بر اینکه به لحاظ روانی می بایست روان پزشک بررسی های لازم را در خصوص متقاضیان انجام دهد ، آزمایش های موسوم به کاریوتایپ نیز از فرد متقاضی گرفته می شود که این آزمایش به این منظور انجام می شود که مشخص شود فرد اختلال کروموزومی ندارد .

بعد از اینکه پزشکی قانونی به واسطه انجام آزمایش های لازم و گواهی روانپزشک ، تایید کند که فردی دچار اختلال ترنس می باشد ، این دادگاه است که باید مجوز لازم برای انجام عمل تغییر جنسیت را صادر کند و پس از صدور مجوز توسط دادگاه ، پزشک می تواند مراحل درمانی همچون هورمون تراپی و جراحی تغییر جنسیت مرد به زن یا زن به مرد را انجام دهد .

مجوز شرعی تغییر جنسیت

گرچه که به لحاظ شرعی و فقهی ، در اسلام بحث از افراد خنثی اعم از خنثای مشکل و خنثای غیر مشکل به وفور مطرح شده ( افرادی که در قالب هویتی زن یا مرد نمی گنجند ) و مخصوصا در خصوص ارث ، مهریه و یا دیه نفس آنها بحث های حقوقی مهمی مطرح شده است ، اما بحث از تغییر جنسیت توسط افراد خنثی یا ترنس سکشوال بحثی نسبتا جدید با ابعادی کاملا جدید است که با پیشرفت های پزشکی دهه های اخیر تبدیل به موضوعی مهم شده است .

در همین راستا فقها و مراجع تقلید اقدام به صدور فتاوا و نظریات فقهی شرعی در مورد عمل تغییر جنسیت نموده اند ؛ چرا که روند تغییر جنسیت سبب می شود که زن ، به مرد تبدیل شده و یا مردی تبدیل به زن شود و از این طریق ، تکالیف شرعی و فقهی وی تحت تاثیر قرار بگیرد ؛ مانند بحث ولایت قهری پدر بر فرزندان که به تغییر جنسیت وی تحت الشعاع قرار گیرد .

قبل از اینکه مجوز شرعی تغییر جنسیت را توضیح بدهیم ، لازم است به این مسئله اشاره نماییم که از دید فقها و مراجع تقلید ، عمل تغییر جنسیت توسط افراد سالم که هیچ مشکل جسمی و یا روانی با جنسیت اصلی خود ندارند ، مجاز نبوده و صرفا بحث از عمل تغییر جنسیت در مورد افراد خنثی است . افراد خنثی خود به دو گروه قابل تقسیم هستند که شامل افراد خنثای مشکل و افراد خنثای غیر مشکل است .

خنثای مشکل به کسانی گفته می شود که به لحاظ فیزیکی و بدنی در دستگاه تناسلی خود دچار اختلال هستند و به عنوان مثال ، هم آلت تناسلی زنانه و هم آلت تناسلی مردانه دارند . اما افرادی که خنثی غیر مشکل هستند ، هیچ نوع عیب و نقص یا اختلالی در آلت تناسلی خود نداشته و صرفا به لحاظ روانی از جنسیت خود ناراضی بوده و هویتی متفاوت با جنسیت خود دارند .

به لحاظ شرعی ، افرادی که خنثای مشکل هستند و هر دوی آلت تناسلی زنانه و مردانه را دارند ، اکثریت فقها معتقدند که عمل تغییر جنسیت برای ایشان جایز است و اما در مورد اشخاصی که به لحاظ فیزیکی مشکلی در آلت تناسلی خود نداشته و خنثای غیر مشکل می باشند ، گر چه اکثریت مراجع تقلید نیز آن را جایز می دانند ولی این امر را مشروط به این مسئله دانسته اند که زمینه ارتکاب فعل حرامی نباشد . در این زمینه توجه کنید به این دو فتوا از مقام معظم رهبری در زمینه جواز تغییر جنسیت افراد خنثی یا ترنس :

برای دریافت اطلاعات بیشتر در خصوص روند قانونی و پزشکی تغییر جنسیت در کانال تلگرام حقوق خانواده عضو شوید . کارشناسان مرکز مشاوره حقوقی دینا نیز آماده اند تا با ارائه خدماتی در زمینه مشاوره حقوقی تلفنی دینا به سوالات شما عزیزان پیرامون روند قانونی و پزشکی تغییر جنسیت پاسخ دهند