مالیات بر ارزش افزوده چیست

یکی از انواع مالیات های غیر مستقیم مالیات ارزش افزوده می باشد که در ازای ارزش افزوده ایجاد شده، در طول مراحل مختلف تولید اخذ می شود و پرداخت کننده نهایی آن مصرف کننده است. نحوه محاسبه ارزش افزوده در حال حاضر به صورت خود اظهاری است و مهلت ثبت اظهارنامه مالیات بر ارزش افزوده در سامانه ارزش افزوده نیز 15 روز پس از پایان هر فصل می باشد.

یکی از عمده ترین راه های کسب درآمد توسط دولت ها، وضع مالیات می باشد که اصولا با هدف ارائه خدمات به شهروندان تعیین و وضع می شود. به طور کلی مالیات هایی که توسط دولت اخذ می شود را به انواع مختلفی همچون مالیات مستقیم و مالیات غیر مستقیم تقسیم بندی می کنند که هر یک از آنها نیز به انواع مختلفی تقسیم می شوند.

یکی از انواع مالیات های غیر مستقیم، مالیات ارزش افزوده یا مالیات بر ارزش افزوده می باشد که به معنای مالیاتی است که به دلیل ارزش افزوده ایجاد شده در فرایند تولید کالاها و خدمات، به صورت مرحله ای وضع می شود و در نهایت به صورت غیر مستقیم از خریداران یا مصرف کنندگان آن کالا اخذ می شود. بنابراین قصد داریم به این سوالات پاسخ دهیم که نحوه محاسبه مالیات بر ارزش افزوده و مهلت ثبت اظهارنامه مالیات ارزش افزوده چگونه است.

به همین مناسبت ابتدا به تعریف و مفهوم مالیات ارزش افزوده می پردازیم و پس از توضیح نحوه محاسبه مالیات ارزش افزوده، به توضیح سامانه مالیات بر ارزش افزوده پرداخته و مهلت ثبت اظهارنامه مالیات بر ارزش افزوده و نرخ مالیات بر ارزش افزوده کالاهای خاص را ذکر می کنیم.

مالیات ارزش افزوده چیست

به طور کلی مالیات را به دو نوع مستقیم و غیر مستقیم تقسیم بندی می کنند و همانگونه که از نام آن مشخص است، مالیات مستقیم به مالیاتی گفته می شود که به صورت مستقیم و بلا واسطه از درآمد یا دارایی های افراد اخذ می شود؛ مانند مالیات بر درآمد حقوق و مشاغل، مالیات بر درآمد املاک و یا مالیات بر دارایی ها همچون مالیات بر ارث.

اما در مورد مالیات های غیر مستقیم، شخص بخصوصی به صورت مستقیم مسئول پرداخت مالیات نیست؛ بلکه در عمده موارد توسط مصرف کنندگان کالاها پرداخت می شود؛ مانند مالیات بر مصرف و فروش کالاها و خدمات و همچنین مالیات بر ارزش افزوده. بنابراین، مالیات بر ارزش افزوده نوعی مالیات غیر مستقیم است که پرداخت کننده مشخصی را نمی توان برای آن شناخت؛ بلکه در نهایت از مصرف کننده کالا یا خدمات دریافت می شود.

اما در پاسخ به این سوال که مالیات ارزش افزوده چیست و چه مفهومی دارد، می توان به قانون مالیات بر ارزش افزوده رجوع کرد که ارزش افزوده را تعریف کرده است و بر اساس آن، " ارزش افزوده در این قانون، تفاوت بین ارزش کالاها و خدمات عرضه شده با ارزش کالاها و خدمات خریداری یا تحصیل شده در یک دوره معین می ‌باشد" .

همانطور که ملاحظه می شود ارزش افزوده به ارزشی گفته می شود که از تفاوت ارزش کالاها و خدمات، با ارزش کالاهای واسطه ای یا مواد اولیه تشکیل دهنده آن ناشی می شود؛ بنابراین این تفاوت ارزش، مشمول اخذ مالیات ارزش افزوده خواهد شد.

به عنوان مثال اگر بهای تمام شده برای کالایی 1000 تومان بوده و این کالا پس از طی مراحل مختلف تولید، به قسمت 3000 تومان به دست مصرف کننده برسد، ارزش افزوده ای معادل 2000 تومان خواهد داشت که به این ارزش افزوده، در هر مرحله از تولید، مالیات تعلق می گیرد که به آن مالیات بر ارزش افزوده گفته می شود و پرداخت کننده آن کسی نیست جز مصرف کننده نهایی؛ که در ادامه نحوه محاسبه مالیات بر ارزش افزوده توضیح داده می شود.

لازم به ذکر است که مبلغ مالیات بر ارزش افزوده نرخ مصوبی است که در ابتدای هر سال با توجه به نرخ تورم، توسط سازمان مالیاتی کشور اعلام می‌شود؛ به عنوان مثال مالیات بر ارزش افزوده برای سال 1400 ، با نرخ 9 درصد تعیین شده است که شامل 6 درصد مالیات و 3 درصد عوارض می باشد .

البته در دو مورد خاص، قانون نرخ مالیات ارزش افزوده بیشتری پیش بینی نموده که عبارتند از انواع سیگار و محصولات دخانی با مالیات بر ارزش افزوده 12 درصد و همچنین انواع بنزین و سوخت هواپیما با نرخ ارزش افزوده بیست درصد. عرضه کالاها و خدمات و یا واردات موارد زیر نیز از پرداخت مالیات بر ارزش افزوده معاف شده است :

-آگهی‌ های محصولات داخلی که در پایگاه‌ های خبری اینترنتی درج شده باشند.

شایان ذکر است، طبق بند ب تبصره 7 لایحه بودجه سال 1403 نرخ مالیات بر ارزش افزوده یک درصد ( 1%) افزایش خواهد یافت و از 9 درصد به 10 درصد خواهد رسید. منابع حاصل از آن صرف طرح‌های تملک دارایی‌های سرمایه‌ای با اولویت بازسازی، نوسازی و تجهیز مدارس و دانشگاه‌ها، توسعه زیرساخت‌های حمل‌ونقل و طرح‌ های آبرسانی خواهد شد. فهرست جدید کالاهای معاف از مالیات بر ارزش افزوده در سال جاری؛ در جدول زیر ارائه شده است:

فروشندگان حیوانات اهلی، انواع غذا، لوازم و تجهیزات مرتبط با حیوانات اهلی، انواع ادوات و آلات موسیقی، انواع لوازم آرایشی، تجهیزات آرایشگاهی و آرایشی، عطر و ادکلن، خدمات اخذ پذیرش تحصیلی و مشاوره و راهنمایی، خدمات ماساژ، خدمات طرح و نقشه بهره برداری از معادن و مشاوره فنی، حفاری، آتشباری و انفجار معدن، صاحبان آتلیه‌ های عکس و فیلم، خدمات مربوط به برگزاری سمینار، همایش، کنفرانس، فروشندگان انواع عینک آفتابی و لنزهای تماسی، انواع ضایعات فلزی، قهوه فرآوری شده، کاکائو، نسکافه، پودر و خمیر حاصل از آن ها و  فروشندگان انواع لوازم و تجهیزات حفاظتی از قبیل دزدگیر مشمول پرداخت مالیات بر ارزش افزوده می باشند.

نحوه محاسبه مالیات ارزش افزوده

در قسمت قبل تا حدودی به توضیح مفهوم ارزش افزوده و مالیات ارزش افزوده پرداخته شد؛ با این حال برای شناخت دقیق مفهوم مالیات بر ارزش افزوده لازم است که نحوه محاسبه مالیات بر ارزش افزوده با ذکر مثال توضیح داده شود.

همانطور که گفتیم مالیات بر ارزش افزوده که مالیات طلا از نمونه های آن بوده،  از زمان تولید تا عرضه و رسیدن به دست مشتری به صورت مرحله به مرحله دریافت می‌شود و اولین پرداخت کننده آن ، تولید کننده و سپس عرضه کننده هستند که در آخرین مرحله، مصرف کننده یا خریدار، مالیات نهایی را می پردازد و عرضه کننده پس از کم کردن و برداشتن مالیات پرداخت شده توسط خودش، باقی مانده آن را به دولت می پردازد. به عنوان مثال:

تصور کنید تولید کننده ای کالای خود را با قیمت 1000 تومان، با احتساب 9 درصد مالیات بر ارزش افزوده (تعیین شده برای سال 1400)، به عرضه کننده ای بفروشد. اینجا عرضه کننده باید مبلغ 1090 تومان به تولید کننده بپردازد. این 90 تومان، همان مالیات ارزش افزوده یعنی 9 درصدی است که بر کالا تعیین شده است.

اگر عرضه کننده قصد داشته باشد کالای خریداری شده را با قیمت 1200 تومان به مصرف کننده نهایی بفروشد، مصرف کننده نهایی علاوه بر پرداخت 1200 تومان، باید مبلغ 108 تومان دیگر نیز به عنوان مالیات ارزش افزوده بپردازد. این 108 تومان اضافه شده، همان 9 درصد مالیات ارزش افزوده ای است که به کالای 1200 تومانی تعلق گرفته است. همانطور که ملاحظه می شود، پرداخت کننده اصلی مالیات بر ارزش افزوده، مصرف کننده نهایی است.

اما در نهایت، فروشنده یا عرضه کننده ای که کالای خود را فروخته است، مسئول تنظیم اظهارنامه مالیاتی و پرداخت مالیات ارزش افزوده به دولت است و اوست که در مقابل دولت پاسخگوی پرداخت مالیات ارزش افزوده است و برای پرداختن مالیات ارزش افزوده، باید مالیات پرداخت شده توسط خودش را از مالیات دریافت شده توسط خریدار کسر کرده و باقیمانده آن از طریق سامانه عملیات الکترونیکی tax.gov.ir به دولت بدهد.

در این مثال، چون فروشنده کالا 90 تومان به تولید کننده پرداخته، باید آن را از مالیات 108 تومانی که از خریدار گرفته کسر کرده و 18 تومان باقی را به حساب دولت واریز نماید که در ادامه به توضیح مهلت ثبت اظهارنامه مالیات ارزش افزوده در سامانه ارزش افزوده خواهیم پرداخت.

در پایان، لازم به ذکر است که در مورد یکی از اقسام خاص مالیات بر ارزش افزوده، یعنی مالیات طلا، مطابق آخرین اصلاحات قانون مالیات ارزش افزوده، مالیات، صرفا به اجرت ساخت طلا و سود فروشنده تعلق گرفته و بنابراین، اص طلا، از مالیات، معاف می باشد.

سامانه مالیات ارزش افزوده

در قسمت قبل نحوه محاسبه مالیات ارزش افزوده را توضیح دادیم و گفتیم که برای پرداخت مالیات بر ارزش افزوده، ارائه دهندگان کالا می توانند مالیات پرداخت شده توسط خودشان را از مالیات دریافتی کم کرده و باقی مانده آن را به حساب دولت واریز نماید که البته این موضوع نیازمند آن است که گواهی ارزش افزوده داشته باشند و مشتریان می توانند پس از استعلام گواهی ارزش افزوده این مالیات را به آنها بپردازند.

اما در پاسخ به این سوال که نحوه پرداخت مالیات ارزش افزوده چگونه است ، باید گفت که در حال حاضر این امر از طریق سامانه مالیات ارزش افزوده انجام می شود. با این توضیح که در حال حاضر برای ثبت نام اظهارنامه مالیاتی اشخاص حقیقی سامانه یک پارچه مالیات ارزش افزوده به نشانی www.evat.ir ایجاد شده است که همه مودیان مالیاتی می توانند با مراجعه به سامانه ارزش افزوده و با استفاده از روش خود اظهاری ، مالیات بر ارزش افزوده شان را به صورت الکترونیکی مشخص و پرداخت کنند .

امکان مشاهده اطلاعات سامانه مودیان در اظهارنامه پیش‌فرض مالیات بر ارزش افزوده برای دوره مالیاتی سوم سال 1403 فراهم شده است. این اظهارنامه شامل اطلاعات صورت‌ حساب‌ های الکترونیکی خرید و فروش‌ های پاییز 1403 و همچنین اطلاعات صورت‌ حساب‌ های ارجاعی از تاریخ 1402/10/01 تا 1403/06/31 است. مودیان می‌ توانند از طریق کارپوشه اختصاصی خود به این اطلاعات دسترسی پیدا کنند. با توجه به مهلت 12 روزه ثبت صورتحساب‌های الکترونیکی پس از صدور، توصیه می‌ شود مودیان تا 1403/09/30 نسبت به ثبت صورتحساب‌ های باقی‌ مانده اقدام کنند.

لازم به ذکر است که برای ورود به سامانه مالیات بر ارزش افزوده و ثبت اظهارنامه ارزش افزوده ابتدا باید کد اقتصادی جدید دریافت کرد. در صورتی که مودی قبلا در این سامانه ثبت نام نکرده باشد، ابتدا بایست با انجام مراحل ثبت نام، نام کابری و رمز عبور خود را مشخص نماید.

مهلت ثبت اظهارنامه مالیات ارزش افزوده

در این قسمت قصد داریم این موضوع را بررسی کنیم که مهلت ثبت اظهارنامه مالیات ارزش افزوده تا چه زمانی است؟ در پاسخ به این سوال باید گفت که بر اساس قانون، در پایان هر فصل از سال (یعنی هر سه ماه یک بار)، مودیان مالیات ارزش افزوده مکلف هستند که به سامانه مالیات ارزش افزوده مراجعه کرده و پس از محاسبه مالیات ارزش افزوده، اقدام به ثبت اظهارنامه مالیاتی خود ظرف مدت 15 روز پس از پایان هر فصل نمایند. البته در مواردی مهلت ثبت اظهارنامه مالیاتی تمدید می شود.

لازم به ذکر است که ثبت اظهارنامه مالیات ارزش افزوده خارج از مهلت قانونی سبب اعمال جریمه هایی در خصوص مودیان خواهد شد؛ به این معنا که اگر مودیان در مهلت مقرر اقدام به ثبت اظهارنامه مالیات ارزش افزوده نکرده باشند، مالیات ارزش افزوده آنان به طریقی غیر از ثبت اظهارنامه (یعنی با رسیدگی مالیاتی) تعیین می شود و ممکن است مشمول جریمه های قانونی شوند.

شایان ذکر است بنا بر اعلام سازمان امور مالیاتی مطابق قانون مودیان مالیاتی که مکلف به ارائه اظهارنامه حداکثر تا 15 روز پس از پایان هر دوره یا فصل می باشند، از این پس امکان ویرایش و اصلاح اظهارنامه از طریق سامانه های سازمان تا قبل از شروع مهلت ارسال اظهارنامه دوره بعد را خواهند داشت. برای مثال اگر مهلت اظهارنامه فصل تابستان تا 15 مهرماه به پایان می رسد، مودیان تا قبل از 15 دی فرصت دارند اظهارنامه فصل تابستان خود را آن هم قبل از ابلاغ در سامانه my.tax.gov.ir اصلاح و ویرایش کنند. 

نرخ مالیات بر ارزش افزوده کالاهای خاص

پیش از این در خصوص مالیات ارزش افزوده، نحوه محاسبه و سامانه و مهلت ثبت اظهارنامه ارزش افزوده توضیحاتی ارائه شد. اکنون قصد داریم به بررسی نرخ مالیات بر ارزش افزوده کالاهای خاص بپردازیم. همانطور که گفتیم نرخ ارزش افزوده عموم کالاها بر اساس آخرین مصوبه 10 درصد می باشد اما برخی کالا ها هستند که بر حسب کابردی که دارند نرخ ارزش افزوده ی آن ها از این میزان کمتر یا بیشتر می باشد. نرخ مالیات بر ارزش افزوده کالاهای خاص  عبارت است از:

انواع بنزین و سوخت هواپیما سی‌درصد (۳۰%)

گاز، نفت سفید، نفت کوره، گاز طبیعی و گاز مایع پانزده‌درصد (۱۵%)

اجرت ساخت، حق‌العمل و سود فروشنده طلا جواهر پلاتین این بند مشمول مالیات و عوارض با نرخ نه­درصد (۹%) می‌باشد.

نوشابه‌های قندی گازدار و بدون گاز و سایر کالاهای آسیب‌رسان به سلامت  تولید داخل مشمول مالیات و عوارض با نرخ شانزده‌درصد (۱۶%) و واردات آنها مشمول مالیات و عوارض با نرخ سی‌و‌شش‌درصد (۳۶%) می‌باشند.

سیگار، توتون پیپ و تنباکوی تولید داخلی، بیست و پنج‌درصد (۲۵%)؛

سیگار، توتون پیپ و تنباکوی تولید داخل با نشان بین‌المللی که فهرست آن هر سال توسط وزارت صنعت، معدن و تجارت تهیه و با تصویب هیات وزیران ابلاغ می‌شود، چهل‌درصد

سیگار، توتون پیپ و تنباکوی وارداتی، شصت و پنج‌درصد (۶۵%)؛

توتون خام وارداتی ده‌درصد

توتون فرآوری شده وارداتی (خرمن توتون) سی و پنج‌درصد

مالیات بر ارزش افزوده کالا‌های اساسی شامل گندم، برنج، شکر خام، روغن خام، دانه‌های روغنی، ذرت، کنجاله سویا، جو، حبوبات (شامل نخود، لوبیا و عدس) گوشت قرمز و گوشت مرغ به یک درصد کاهش می‌ یابد. یعنی مصرف کننده نهایی برای خرید کالاهای نام برده تنهای یک درصد ارزش افزوده می پردازد.

برای دریافت اطلاعات بیشتر در خصوص مالیات ارزش افزوده در کانال تلگرام حقوق تجاری عضو شوید . کارشناسان مرکز مشاوره حقوقی دینا نیز آماده اند تا با ارائه خدماتی در زمینه مشاوره حقوقی تلفنی دینا به سوالات شما عزیزان پیرامون مالیات ارزش افزوده پاسخ دهند .