مهریه محجورین

از آن جهت که محجورین اعم از صغیر و سفیه و مجنون در بسیاری از موارد، حق تصرف در اموال خود را ندارند ، لازم است که در بیشتر موارد، تعیین مهریه با اجازه ولی و یا توسط وی انجام شود . همچنین برای بررسی اینکه مهریه محجورین چه حکمی دارد ، باید آن را در حالات مختلفی همچون صداق یا مهریه محجورین در صورت طلاق ، شرایط مهریه محجورین در صورت فوت و شرایط مهریه محجورین در صورت فسخ نکاح مورد بررسی قرار داد .

بر اساس قانون مدنی ، دسته ای از افراد جامعه اصطلاحا " محجور " هستند ؛ به این معنا که از انجام دادن برخی تصرفات در اموال و یا انجام معاملات ممنوع شده اند که مهم ترین انواع محجورین بر اساس قانون مدنی عبارتند از اشخاص صغیر ، اشخاص غیر رشید یا سفیه و اشخاصی که مجنون یا دیوانه هستند .

با این حال ، اشخاص ذکر شده نیز مانند سایر افراد ممکن است ازدواج کنند و یکی از مهم ترین آثار مالی عقد ازدواج یا نکاح محجوران ، بحث مهریه یا صداق آنها است . لذا این سوال مطرح می شود که اصولا تعیین مهریه محجورین به چه صورت است و اگر شخص محجور فوت کند ، طلاق بگیرد و یا اینکه ازدواج وی فسخ شود، تکلیف مهریه وی چیست ( زنان محجور ) و پرداخت مهریه توسط محجوران چگونه است ( مردان محجور ) .

به همین مناسبت ، در این مقاله قصد داریم ابتدا به این سوالات پاسخ دهیم که محجورین چه کسانی هستند و چه کسی حق تعیین  صداق یا مهریه محجورین را دارد ؟ در ادامه نیز به بررسی مهریه محجورین در صورت طلاق آن ها ، مهریه محجورین در صورت فوت آن ها و مهریه محجورین در صورت فسخ نکاح خواهیم پرداخت .

محجورین چه کسانی هستند

در اصطلاح فقهی ، " حجر " ( به فتحه برای ح و سکون برای ج ) به معنای منع است و محجور به معنای کسی است که از برخی تصرفات قانونی در اموال و دارایی ها و یا برخی حقوق قانونی ممنوع شده است . این ممنوعیت به دلیل آن است که اگر شخص محجور به عنوان مثال، اقدام به انجام معامله کند و تعهدات مالی را قبول کند ، به دلیل اینکه به نحو درستی نمی تواند منافع خود را لحاظ کند ، دچار ضرر و زیان می شود . پس در واقع ، ایجاد حجر برای برخی اشخاص جنبه حمایت از آنان را دارد .

در پاسخ به این سوال که انواع محجورین چه کسانی هستند ، ماده 1207 قانون مدنی قابل توجه است که بر اساس آن ، محجورین به سه دسته کلی تقسیم شده اند . بر اساس این ماده ، اشخاص ذیل محجور بوده و از تصرف در اموال و حقوق مالی خود ممنوع هستند : صغار ، اشخاص غیر رشید ، مجانین . در توضیح این ماده باید گفت  :

صغار یا اشخاص صغیر به آن دسته افرادی گفته می شود که به سن قانونی بلوغ نرسیده اند . صغیر را می توان به دو دسته صغیر ممیز ( کسی که خوب و بد را تشخیص می دهد ) و صغیر غیر ممیز تقسیم بندی کرد . مطابق قانون ، دختران در سن نه سال تمام قمری و پسران در سن پانزده سال تمام قمری به سن بلوغ می رسند .

دسته دوم محجوران، اشخاص سفیه هستند ؛ طبق تعریفی که ماده 1208 قانون مدنی از این مفهوم ارائه داده است ، سفیه یا غیر رشید به کسی گفته می شود که تصرفات او در اموال و حقوق مالی خود عقلانی نباشد . مانند اشخاصی که قادر به تشخیص ضرر یا سود خود نیستند و التفاتی به امور مادی ندارند . طبق ماده 1214 قانون مدنی ، معاملات و تصرفات اشخاص غیر رشید یا سفیه در اموال شان نافذ نیست ؛ مگر اینکه ولی قهری یا قیم اجازه بدهد .

علاوه بر این ، طبق ماده 1211 قانون مدنی ، جنون به هر اندازه که باشد موجب حجر است و اشخاص مجنون یا دیوانه که قوه تعقل ندارند ، به طور کلی از تصرف در اموال خود ممنوع یا محروم شده اند و نمی توانند به صورت مستقل به امور مالی و یا حتی امور غیر مالی بپردازند ؛ چرا که قصد و اراده لازم جهت اعمال حقوقی خود را ندارند .

چه کسی حق تعیین مهریه محجورین را دارد

در قسمت قبل به توضیح این مطلب پرداختیم که محجورین چه کسانی هستند و همانطور که ذکر شد ، محجورین به سه دسته صغیر ، سفیه و مجنون می باشند . وجه مشترک اشخاص محجور آن است که از تصرفات مالی یا مادی در اموال خود ممنوع بوده و نمی توانند تعهدات مادی به کسی بدهند یا لااقل، دادن تعهدات مالی شان باید با اجازه ولی قهری ایشان باشد که این موضوع ، به صورت کامل ، در مقاله معاملات محجورین نیز توضیح داده شده است .

با این توضیحات ، این سوال مطرح می شود که اگر محجور، قصد ازدواج داشته باشد و بخواهد برای همسر خود مهریه یا صداق تعیین کند ، با توجه به اینکه تعیین مهریه نوعی تکلیف یا تعهد مادی ( پولی ) الزام آور است و شوهر به لحاظ قانونی مکلف است هر زمان همسرش بخواهد مهریه او را بدهد ، آیا خود محجور به تنهایی می تواند این کار را انجام بدهد و یا شخص دیگری باید اقدام به تعیین مهریه محجور نماید ؟

 به عبارت دیگر در این قسمت می خواهیم به این سوال پاسخ دهیم که چه کسی حق تعیین مهریه محجورین را دارد ؟ همانطور که در قسمت قبل توضیح داده شد ، صغیر شامل دو نوع صغیر ممیز و غیر ممیز است . بر اساس قانون، صغیر غیر ممیز، فاقد اراده لازم برای ازدواج و تعیین مهر و صداق است ، ولی صغیر ممیز قادر است برخی اعمال حقوقی را خودش انجام بدهد .

البته بر اساس قانون مدنی حداقل سن ازدواج برای دختران سیزده سال و برای پسران پانزده سالگی تعیین شده است . بنابراین چون در زمان ازدواج ، دختران و پسران به سن بلوغ هم رسیده اند و دیگر صغیر نیستند می توانند خودشان به صورت مستقل و بدون اجازه ولی قهری اقدام به تعیین مهریه نمایند . هر چند دختران، نیازمند اذن ولی قهری یعنی پدر و جد پدری برای ازدواج شان هستند .

همچنین گفتیم محجور بودن سفیه مربوط به مسائل مالی اوست . به همین دلیل، سفیه یا غیر رشید می تواند اقدام به ازدواج ( به عنوان عقد غیر مالی ) نماید ؛ ولی از آن جهت که عقد نکاح، دارای آثار مالی همچون مهریه و نفقه است ، نمی تواند مستقلا اقدام کند . بلکه تعیین مهریه سفیه باید با اجازه ولی قهری یا قیم او باشد . همچنین در مورد بخشیدن مهریه بدون اذن پدر نیز نمی توانند اقدام کنند .

بنابراین اگر سفیه یا غیر رشید بدون اذن ولی یا قیم با توافق طرفین مهریه را تعیین کند ، این امر غیر نافذ است . یعنی ولی قهری یا قیم سفیه می توانند با رعایت مصلحت سفیه مهریه تعیین شده را تنفیذ ( اجازه ) داده و یا آن را رد کنند .

در مورد اشخاص مجنون ، چون به کلی فاقد قوه عقل و درک هستند ، نمی توانند هیچ عمل حقوقی انجام دهند . طبق قانون برای ازدواج و تعیین مهریه ، ابتدا باید پزشک ازدواج مجنون را لازم بداند و موافقت داشته باشد . به همین دلیل ، اشخاص مجنون نمی توانند به صورت مستقل اقدام به ازدواج و به طریق اولی تعیین مهریه نمایند . به همین دلیل است که در ماده 1213 قانون مدنی ذکر شده است : مجنون دائمی مطلقا و مجنون دوره ای در حال دوره جنون خود ، نمی توانند هیچ گونه تصرفی در اموال و حقوق مالی خود بنمایند .

پس ازدواج و تعیین مهریه توسط مجنون ، بر خلاف تعیین مهریه توسط سفیه - که با اجازه ولی قهری بلا اشکال است - ، حتی با اجازه ولی قهری یا قیم مجنون نیز صحیح نخواهد بود . پس ازدواج مجنون و تعیین مهریه فقط باید توسط ولی قهری یا قیم او انجام بشود . با این توضیح که اگر جنون متصل به زمان صغر ( کودکی ) بود ، ولی قهری باید مهریه را تعیین کند و اگر پس از بالغ شدن مجنون بشود قیم می تواند مهریه وی را مشخص کند .

مهریه محجورین در صورت طلاق

در این قسمت قصد داریم به توضیح این سوال بپردازیم که مهریه محجوران در صورت طلاق  چه حکمی دارد ؟ برای پاسخ دادن به این سوالات بهتر است بحث را در مورد انواع محجورین به صورت جداگانه مورد بررسی قرار دهیم .

از آن جهت که بر اساس حکم شرع و قانون ازدواج دختر صغیر ( زیر نه سال ) موضوعیت ندارد ، بحث مطالبه مهریه وی در صورت طلاق نیز منتفی است ؛ چون ازدواج دختر صغیر ( زیر نه سال ) اصولا ممنوع است و لذا ازدواجی صورت نگرفته که طلاق و حکم دریافت مهریه و صداق وی را بررسی نماییم .

در مورد مهریه دختر سفیه هم نمی توان حکم خاصی در قانون یافت که وی را از دریافت مهریه محروم نماید . بنابراین طبق قانون ، مهریه زن محجور از نوع سفیه و غیر رشید در صورت طلاق گرفتن به قوت خود باقی است و در صورت طلاق دادن زن سفیه ، باید مهریه وی پرداخت بشود . البته برای مطالبه مهریه توسط دختران غیر رشید و زیر 18 سال ، ولی قهری یا قیم باید به جای آنها اقدام قانونی انجام دهد .

در مورد مهریه مجنون در صورت طلاق نیز همین حکم بر قرار است . به این صورت که اگر زنی مجنون یا دیوانه باشد ، شوهر حق دارد هر زمان بخواهد وی را طلاق بدهد که البته مهریه زن مجنون بعد از طلاق به قوت خود باقی است .

اگر هم مرد محجور باشد ، به عنوان مثال مرد مجنون و یا سفیه باشد ، باز هم به لحاظ حقوقی مکلف است که مهریه ای که برای همسر خود تعیین کرده است را در صورت طلاق ، به وی بپردازد . البته ذکر این نکته ضروری است که طلاق دادن زن توسط مردان سفیه نیازمند اجازه ولی قهری او نمی باشد ، ولی مرد مجنون نمی تواند مستقلا همسر خود را طلاق بدهد .

مهریه محجورین در صورت فوت

در قسمت قبل به توضیح مهریه و صداق مجوران اعم از صغیر ، سفیه و مجنون بعد از طلاق پرداختیم و اشاره شد که مهریه زن اصولا حق مالی است که به قوت خود باقی می ماند و اصولا نمی توان آن حق را از بین برد ؛ مگر با دلایل موجه قانونی ؛ که محجور بودن زن جزء موارد عدم تعلق مهریه نمی باشد . اما در این قسمت قصد داریم به این سوال نیز پاسخ دهیم که مهریه محجورین در صورت فوت آنها چه حکمی دارد .

پاسخ به این سوال نیز روشن است ؛ حق مهریه زن محجور سفیه و دیوانه در صورت فوت وی کماکان به قوت خود باقی است . به همین دلیل وراث زن محجوری همچون سفیه یا حتی دیوانه و مجنون می توانند مهریه وی را پس از فوت ، به نیابت از طرف وی مطالبه کنند .

علاوه بر این ، در صورتی هم که مردی محجور بوده ( مجنون یا سفیه ) و فوت کرده باشد و اموالی از وی به عنوان ارثیه یا ترکه وجود داشته باشد ، زن او می تواند با ارائه دادخواست ، مهریه خود را از اموال شوهر محجورش مطالبه کند و فوت شوهر محجور، سبب از بین رفتن مهریه همسرش نخواهد شد .

مهریه محجورین در صورت فسخ نکاح

علاوه بر تعیین تکلیف مهریه محجورین در صورت طلاق یا فوت ، لازم است تا به بررسی مهریه محجوران در صورت فسخ نکاح نیز پرداخته و به این سوال پاسخ دهیم که آیا در صورت فسخ نکاح نیز به زنان محجور مهریه تعلق می گیرد ؟

در قانون مدنی ، یکی از شرایطی که زنان می توانند به موجب آن اقدام به فسخ نکاح کنند ، این است که شوهر آنها مجنون باشد . بنابراین ، سفیه بودن دلیل موجهی برای فسخ نکاح نمی باشد . همچنین ، مردان نیز علاوه بر مواردی که عیوب زن برای فسخ نکاح وجود دارد ، در صورتی که زن دیوانه یا مجنون باشد، می توانند اقدام به فسخ نکاح کنند ؛ چرا که بر اساس ماده 1121 قانون مدنی ، جنون هر یک از زوجین برای طرف مقابل موجب ایجاد حق فسخ می شود .

در این شرایط ، اگر زن به دلیل مجنون بودن شوهر، اقدام به فسخ نکاح نماید و رابطه زناشویی اتفاق نیفتاده باشد ، زن حق دریافت صداق و مهریه ندارد . اما اگر فسخ نکاح به دلیل جنون زوج بعد از رابطه زناشویی باشد ، مهریه زن به صورت تمام و کمال باید پرداخت شود و او می تواند اقدام به مطالبه مهریه نماید .

همچنین بر اساس قانون مدنی ، تنها در شرایطی که زن قبل از ازدواج ، مجنون یا دیوانه بوده باشد و مرد از آن مطلع نباشد ، مرد می تواند اقدام به فسخ نکاح با زن مجنون نماید . ولی اگر زن بعد از ازدواج، دیوانه و مجنون و به اصطلاح محجور شود ، شوهر فقط می تواند او را طلاق دهد، نه اینکه ازدواج را فسخ کند . در این شرایط ، اگر شرایط فسخ نکاح زن محجور به لحاظ جنون وجود داشت و شوهر خواست فسخ نکاح کند ، باز هم رابطه زناشویی است که ملاک تعلق مهریه به زن محجور می باشد .

به این معنا که اگر فسخ نکاح قبل از رابطه زناشویی با زوجه مجنون باشد ، مهریه به زن مجنون تعلق نمی گیرد، ولی اگر فسخ نکاح بعد از رابطه زناشویی باشد ، مهریه زن محجور باید تمام و کمال پرداخته شود .

برای دریافت اطلاعات بیشتر در خصوص مهریه محجورین در کانال تلگرام حقوق خانواده عضو شوید . کارشناسان مرکز مشاوره حقوقی دینا نیز آماده اند تا با ارائه خدماتی در زمینه مشاوره حقوقی تلفنی دینا به سوالات شما عزیزان پیرامون مهریه محجورین پاسخ دهند .