مهریه محجورین

از آن جهت که محجورین اعم از صغیر و سفیه و مجنون در بسیاری از موارد، حق تصرف در اموال خود را ندارند ، لازم است که در بیشتر موارد، تعیین مهریه با اجازه ولی و یا توسط وی انجام شود . همچنین برای بررسی اینکه مهریه محجورین چه حکمی دارد ، باید آن را در حالات مختلفی همچون صداق یا مهریه محجورین در صورت طلاق ، شرایط مهریه محجورین در صورت فوت و شرایط مهریه محجورین در صورت فسخ نکاح مورد بررسی قرار داد .

مهریه به عنوان یک حق مالی، از مهم‌ ترین حقوق مالی زنان در ازدواج محسوب می‌ شود که قابلیت مطالبه دارد. اما زمانی که یکی از طرفین ازدواج، یعنی شوهر، محجور باشد، مسئله مطالبه مهریه پیچیدگی‌ های خاصی پیدا می‌ کند. محجوریت می‌ تواند به دلایلی همچون صغر سن، سفاهت یا جنون ایجاد شود که هرکدام آثار متفاوتی بر تعهدات مالی فرد، از جمله پرداخت مهریه، دارند. بنابراین، بررسی شرایط و نحوه دریافت مهریه از فرد محجور، به ویژه با در نظر گرفتن قوانین حمایتی موجود، از اهمیت ویژه‌ ای برخوردار است.

مطالعه این موضوع ضرورت دارد، زیرا مشخص می‌ کند که چگونه می‌ توان حقوق مالی زوجه را در چنین شرایطی تضمین کرد و چه محدودیت‌ ها یا حمایت‌ های قانونی برای افراد محجور در نظر گرفته شده است. از آنجا که محجورین ممکن است توانایی قانونی برای اداره اموال و انجام تعهدات مالی خود را نداشته باشند، دانستن رویه‌ های قانونی مربوط به مطالبه مهریه از آن‌ها می‌ تواند از تضییع حقوق مالی زوجه جلوگیری کند. به همین دلیل، شناخت دقیق قوانین مرتبط، نقش ولی قهری یا قیم، و شرایط خاصی که در این زمینه وجود دارد، برای زنان و خانواده‌های آنان امری ضروری است.

به همین مناسبت، در این مقاله قصد داریم ابتدا به این سوالات پاسخ دهیم که محجورین چه کسانی هستند و چه کسی حق تعیین  صداق یا مهریه محجورین را دارد؟ در ادامه نیز به بررسی مهریه محجورین در صورت طلاق آن ها، مهریه محجورین در صورت فوت آن ها و مهریه محجورین در صورت فسخ نکاح خواهیم پرداخت.

محجورین چه کسانی هستند

در اصطلاح فقهی، واژه "حَجْر" به معنای جلوگیری و منع است. به فردی که از انجام برخی تصرفات قانونی در اموال و دارایی‌های خود یا برخی حقوق قانونی دیگر محروم شده باشد، "محجور" گفته می‌شود. این محدودیت با هدف جلوگیری از ضرر و زیان احتمالی وضع شده است. به عنوان مثال، اگر فرد محجور اقدام به انجام معامله یا پذیرش تعهدات مالی کند، ممکن است به دلیل ناتوانی در تشخیص مصلحت خود، دچار آسیب‌ های اقتصادی شود. بنابراین، حجر در واقع تدبیری حمایتی برای افراد خاصی به شمار می‌ رود.

برای آشنایی با انواع محجورین و با پاسخ به این پرسش که محجورین چه کسانی هستند، می‌توان به ماده 1207 قانون مدنی مراجعه کرد. این ماده افراد محجور را در سه دسته کلی قرار داده است که شامل موارد زیر می‌ شوند:

صغار: این گروه شامل افرادی است که هنوز به سن قانونی بلوغ نرسیده‌ اند. بر اساس قانون، دختران در 9 سال تمام قمری و پسران در 15 سال تمام قمری بالغ محسوب می‌ شوند. صغار خود به دو دسته تقسیم می‌ شوند:

صغیر ممیز: فردی که قدرت تشخیص خوبی از بدی را دارد.

صغیر غیر ممیز: کودکی که هنوز به چنین تشخیصی نرسیده است.

اشخاص غیر رشید (سفیه): بر اساس ماده 1208 قانون مدنی، سفیه یا غیر رشید به فردی گفته می‌ شود که توانایی مدیریت منطقی اموال و حقوق مالی خود را ندارد و در تشخیص سود و زیان دچار مشکل است. این افراد به دلیل عدم درک صحیح از مسائل مالی، تحت حمایت قانونی قرار می‌ گیرند. طبق ماده 1214 قانون مدنی، معاملات و تصرفات مالی سفیه تنها در صورتی معتبر خواهد بود که ولی قهری یا قیم وی اجازه داده باشد.

مجانین (افراد دچار جنون): مطابق ماده 1211 قانون مدنی، جنون در هر درجه‌ ای که باشد، موجب حجر می‌ شود. فردی که دچار جنون است و از قدرت تعقل برخوردار نیست، به طور کلی از انجام امور مالی و حتی برخی امور غیرمالی منع شده است. این افراد به دلیل نداشتن قصد و اراده لازم برای اعمال حقوقی، از تصرف مستقل در اموال خود محروم هستند.

چه کسی حق تعیین مهریه محجورین را دارد

در بخش قبلی، توضیح دادیم که محجورین چه کسانی هستند و اشاره شد که آن‌ ها شامل سه گروه صغیر، سفیه و مجنون می‌ شوند. وجه اشتراک این افراد در این است که از انجام معاملات مالی یا تصرف در اموال خود منع شده‌ اند و نمی‌ توانند به‌طور مستقل تعهدات مالی بپذیرند. در صورتی که چنین تعهداتی ایجاد شود، باید با اجازه ولی قهری آن‌ ها باشد. این موضوع به‌طور مفصل در مقاله مربوط به معاملات محجورین بررسی شده است.

با این مقدمه، این پرسش مطرح می‌ شود که آیا فرد محجور می‌ تواند در صورت تمایل به ازدواج، خود اقدام به تعیین مهریه کند؟ از آنجا که تعیین مهریه یک تعهد مالی محسوب می‌ شود و زوج موظف است هر زمان که زوجه درخواست کند آن را بپردازد، این موضوع اهمیت زیادی دارد. بنابراین، این سؤال به میان می‌ آید کهچه کسی حق تعیین مهریه محجورین را دارد؟

همان‌طور که پیش‌تر توضیح داده شد، صغیر به دو دسته ممیز و غیرممیز تقسیم می‌ شود. صغیر غیرممیز فاقد قدرت تصمیم‌ گیری مستقل است و نمی‌ تواند ازدواج کند یا مهریه‌ ای تعیین نماید. اما صغیر ممیز، هرچند برخی اعمال حقوقی را می‌ تواند انجام دهد، همچنان برای انجام تعهدات مالی نیازمند اجازه ولی قهری است.

با این حال، بر اساس قانون مدنی، حداقل سن ازدواج برای دختران ۱۳ سال و برای پسران ۱۵ سال تعیین شده است. از آنجا که افراد در این سنین به سن بلوغ می‌ رسند، دیگر صغیر محسوب نمی‌ شوند و می‌ توانند خودشان درباره مهریه تصمیم بگیرند. البته دختران برای اصل ازدواج همچنان به اجازه ولی قهری (پدر یا جد پدری) نیاز دارند.

در مورد سفیه (غیر رشید)، باید توجه داشت که حجر او مربوط به مسائل مالی است. بنابراین، از آنجا که ازدواج یک عقد غیرمالی محسوب می‌ شود، سفیه می‌ تواند مستقلا ازدواج کند. اما به دلیل آثار مالی عقد نکاح، از جمله مهریه و نفقه، او نمی‌ تواند مهریه را شخصا تعیین کند. در این مورد، ولی قهری یا قیم باید اجازه دهد. همچنین، سفیه حق بخشیدن مهریه بدون اذن ولی یا قیم را ندارد.

اگر سفیه بدون اجازه ولی یا قیم، مهریه‌ ای تعیین کند، این اقدام غیرنافذ خواهد بود. یعنی ولی قهری یا قیم او می‌تواند آن را تایید یا رد کند، مشروط بر اینکه این تصمیم در جهت مصلحت سفیه باشد. در مورد مجنون، از آن جا که این افراد کاملا فاقد قوه عقل و درک هستند، نمی‌ توانند هیچ‌ گونه اقدام حقوقی انجام دهند. بر اساس قانون، ازدواج فرد مجنون تنها در صورتی ممکن است که پزشک تشخیص دهد این ازدواج لازم است و آن را تایید کند. به همین دلیل، اشخاص مجنون نمی‌ توانند مستقلا ازدواج کنند یا مهریه‌ ای تعیین نمایند.

طبق ماده ۱۲۱۳ قانون مدنی، مجنون دائمی به‌طور مطلق و مجنون ادواری در زمان جنون خود، از هرگونه تصرف در اموال و حقوق مالی‌شان ممنوع هستند. بنابراین، برخلاف سفیه که با اجازه ولی قهری می‌ تواند مهریه تعیین کند، تعیین مهریه برای مجنون حتی با اجازه ولی یا قیم نیز صحیح نخواهد بود. در این شرایط، تنها ولی قهری یا قیم می‌تواند مهریه را مشخص کند. نکته دیگر این است که اگر جنون فرد از دوران کودکی (صغر) ادامه داشته باشد، ولی قهری مسئول تعیین مهریه او خواهد بود. اما اگر فرد پس از بلوغ دچار جنون شده باشد، این وظیفه بر عهده قیم او قرار می‌ گیرد.

مهریه محجورین در صورت طلاق

در این بخش، به بررسی این موضوع می‌پردازیم که مهریه محجورین در صورت طلاق چه حکمی دارد. برای پاسخ به این پرسش، لازم است وضعیت هر یک از انواع محجورین را به‌صورت جداگانه بررسی کنیم. با توجه به اینکه بر اساس شرع و قانون، ازدواج دختران زیر ۹ سال ممنوع است، بنابراین موضوع مطالبه مهریه در صورت طلاق نیز منتفی خواهد بود. در واقع، از آنجایی که چنین ازدواجی از اساس اعتبار ندارد، بحثی درباره طلاق و دریافت مهریه نیز مطرح نخواهد شد.

در مورد زن سفیه، هیچ حکم قانونی وجود ندارد که او را از دریافت مهریه محروم کند. بنابراین، اگر زن سفیه طلاق بگیرد، مهریه‌ اش همچنان معتبر بوده و باید پرداخت شود. البته از آنجا که سفیه اجازه تصرف در امور مالی خود را ندارد، مطالبه مهریه باید توسط ولی قهری یا قیم او انجام شود، به‌ویژه اگر زیر ۱۸ سال باشد. در خصوص مهریه زن مجنون نیز شرایط مشابهی برقرار است. یعنی اگر زنی دچار جنون باشد، همسرش حق طلاق او را دارد، اما پس از طلاق، مهریه زن مجنون همچنان پابرجا خواهد بود و باید پرداخت شود.

اگر مردی که دچار حجر است (مانند سفیه یا مجنون) همسر خود را طلاق دهد، همچنان موظف به پرداخت مهریه خواهد بود. البته میان این دو وضعیت تفاوت‌هایی وجود دارد؛ مرد سفیه می‌تواند بدون نیاز به اجازه ولی قهری، همسر خود را طلاق دهد، اما مرد مجنون به دلیل نداشتن قوه عقل، قادر به انجام این کار به‌صورت مستقل نیست و طلاق او باید با دخالت ولی قهری یا قیم صورت گیرد.

مهریه محجورین در صورت فوت

در بخش قبل، موضوع مهریه محجورین از جمله صغیر، سفیه و مجنون را پس از طلاق بررسی کردیم و توضیح دادیم که مهریه به عنوان یک حق مالی اصولا پابرجا می‌ ماند و تنها در موارد خاص و با دلایل قانونی قابل اسقاط است. محجور بودن زن از جمله مواردی نیست که موجب از بین رفتن این حق شود. اما در این بخش قصد داریم به این پرسش پاسخ دهیم که در صورت فوت محجورین، تکلیف مهریه آن‌ ها چه خواهد شد.

پاسخ این مسئله کاملا روشن است؛ اگر زن محجور، چه سفیه و چه مجنون، فوت کند، حق مهریه او همچنان محفوظ خواهد بود. بنابراین، وراث او می‌ توانند به نیابت از او، مهریه را مطالبه کنند. در این حالت، مهریه به عنوان یک حق مالی از دیون متوفی محسوب می‌ شود و باید پیش از تقسیم ارث، از اموال باقی‌ مانده پرداخت گردد. وراث می‌ توانند برای مطالبه این حق، از طریق مراجع قانونی اقدام کنند و در صورتی که همسر متوفی (شوهر او) زنده باشد، او موظف به پرداخت مهریه خواهد بود. در غیر این صورت، مهریه از ترکه و دارایی‌ های باقی‌ مانده متوفی برداشت شده و میان وراث تقسیم خواهد شد.

همچنین، اگر مردی که محجور بوده (خواه مجنون یا سفیه) فوت کند و اموالی از او به عنوان ترکه باقی بماند، همسر او می‌ تواند با ارائه دادخواست، مهریه خود را از اموال او دریافت کند. در واقع، فوت شوهر محجور به معنای از بین رفتن حق مهریه همسرش نخواهد بود و این حق همچنان قابل مطالبه خواهد بود.

مهریه محجورین در صورت فسخ نکاح

علاوه بر بررسی وضعیت مهریه محجورین در موارد طلاق و فوت، لازم است به مسئله مهریه در صورت فسخ نکاح نیز پرداخته و به این پرسش پاسخ دهیم که آیا در صورت فسخ نکاح، زنان محجور همچنان حق دریافت مهریه را دارند یا خیر. مطابق قانون مدنی، یکی از دلایلی که به زن اجازه فسخ نکاح را می‌دهد، مجنون بودن شوهر است. اما سفیه بودن مرد، برخلاف جنون، دلیلی کافی برای فسخ نکاح محسوب نمی‌شود. همچنین، مردان نیز در شرایطی خاص، مانند وجود برخی عیوب اساسی در زن، حق فسخ نکاح را دارند. یکی از این موارد، دیوانگی یا جنون زن است؛ چراکه بر اساس ماده ۱۱۲۱ قانون مدنی، اگر یکی از زوجین دچار جنون باشد، طرف مقابل حق فسخ نکاح را خواهد داشت.

در این وضعیت، اگر زن به دلیل جنون شوهر، نکاح را فسخ کند و رابطه زناشویی بین آن‌ها برقرار نشده باشد، مهریه‌ ای به زن تعلق نخواهد گرفت. اما اگر فسخ نکاح پس از برقراری رابطه زناشویی انجام شود، زن مستحق دریافت تمام مهریه خواهد بود و می‌تواند آن را مطالبه کند.

از سوی دیگر، قانون مدنی تعیین کرده است که اگر زن پیش از ازدواج دچار جنون بوده و شوهر از این موضوع بی‌اطلاع باشد، مرد می‌تواند نکاح را فسخ کند. اما اگر زن پس از ازدواج دچار جنون شود، شوهر دیگر حق فسخ نکاح را ندارد و تنها از طریق طلاق می‌تواند ازدواج را پایان دهد. در این حالت، اگر شوهر قصد فسخ نکاح را به دلیل جنون همسرش داشته باشد، تعیین حق مهریه وابسته به این است که آیا میان آن‌ها رابطه زناشویی برقرار شده است یا خیر.

عبارت دیگر، در صورتی که فسخ نکاح قبل از برقراری رابطه زناشویی انجام شود، زن محجور (مجنون) حقی بر مهریه نخواهد داشت. اما اگر فسخ نکاح پس از وقوع رابطه زناشویی باشد، مرد موظف است کل مهریه را پرداخت کند. برای کسب اطلاعات بیشتر در خصوص مهریه زن در فسخ نکاح مطالعه مقاله زیر توصیه می گردد.

برای دریافت اطلاعات بیشتر در خصوص مهریه محجورین در کانال تلگرام حقوق خانواده عضو شوید . کارشناسان مرکز مشاوره حقوقی دینا نیز آماده اند تا با ارائه خدماتی در زمینه مشاوره حقوقی تلفنی دینا به سوالات شما عزیزان پیرامون مهریه محجورین پاسخ دهند .