مفهوم نمایندگی در حقوق

نماینده حقوقی، شخصی است که به نام و به حساب دیگری و برای اهداف او، اعمالی را انجام می دهد که نمایندگی قانونی، نمایندگی قضایی و نمایندگی قراردادی، از انواع آن، هستند. تفاوت نمایندگی حقوقی و قائم مقامی، در این است که در قائم مقامی، شخص، جانشین دیگری شده و دارای حقوق و تکالیف او می گردد اما در نمایندگی، برخورداری از حقوق و تکالیف مطرح نیست.

یکی از مفاهیم مهمی که در قوانین ایران، پیش بینی شده و قواعد مخصوص به خود را دارد، مفهوم نمایندگی و انواع آن می باشد. نماینده، کسی است که به نام شخص دیگر و با کسب اجازه از او، نیابتا، اقدام به انجام اعمالی نظیر اعمال اداری، حقوقی، قضایی اعطا کننده نمایندگی می نماید.

با توجه به اینکه نمایندگی، دارای انواع مختلفی می باشد و نحوه اعطای آن، قواعد مخصوص به خود را دارد، ضروری است که اشخاص متمایل به استفاده از این نهاد حقوقی، از قواعد، تشریفات و انواع آن، مطلع باشند تا با برخی آثار و تبعات حقوقی ناشی از رعایت نکردن قواعد نمایندگی، مواجه نشوند. 

از این رو، در مقاله حاضر، قصد داریم بگوییم که نمایندگی در حقوق به چه معناست، تعریف انواع آن چیست و مقصود از سمت نمایندگی، چه می باشد؛ سپس، توضیح دهیم که تفاوت نمایندگی و قائم مقامی، در چه مواردی است. علاقمندان به کسب اطلاعات بیشتر در خصوص این موضوع می توانند، در ادامه مقاله، همراه ما باشند.

مفهوم و معنی نمایندگی حقوقی

یکی از مهم ترین نهادهای پیش بینی شده در قوانین کشور ما، نهاد نمایندگی حقوقی است که قواعد مخصوص به خود را دارد و بدون رعایت این قواعد، آثار ناشی از اعطای نمایندگی، ایجاد و محقق نخواهند شد. لذا، در این بخش از مقاله، قصد داریم، توضیح دهیم که نمایندگی در حقوق به چه معناست و در بخش بعدی مقاله، درباره انواع آن و تفاوت این نهاد با نهاد قائم مقامی، صحبت کنیم.

در توضیح مفهوم و معنی نمایندگی حقوقی، لازم به ذکر است که نمایندگی، نهادی قانونی است که در مواردی، به صورت قهری و در مواردی، به صورت اختیاری، محقق می گردد و شخص نماینده، به موجب آن، به نام و به حساب دیگری و به منظور تامین اهداف او، اعمالی را انجام می دهد؛ مانند وکیل که نماینده موکل است (نمایندگی حقوقی اختیاری) یا پدر و جد پدری که به عنوان ولی قهری، نماینده محجور دارای صغر سن هستند(نمایندگی حقوقی قهری).

شایان ذکر است، بر اساس قانون، در مواقعی که شخصی، به نمایندگی از دیگری، در دادگاه، اقامه دعوا می کند، باید، مدارک مثبت سمت نمایندگی خود را به دادگاه، ارائه کند و به عبارتی، سمت وی، به عنوان نماینده حقوقی و قانونی، برای دادگاه، محرز باشد، در غیر این صورت، پرونده، با قرار صدور رد دعوا که مانعی برای رسیدگی است، مواجه می شود.

مستفاد از ماده 32 قانون آیین دادرسی مدنی، مقصود از نماینده حقوقی، شخصی است که برای طرح هرگونه دعوا یا دفاع و تعقیب دعاوی مربوط به "وزارتخانه ها، موسسات دولتی و وابسته به دولت، شرکت های دولتی، نهادهای انقلاب اسلامی و موسسات عمومی غیر دولتی، شهرداری ها و بانک ها" از سمت اداره یا وزارت خانه یا نهاد مربوطه، انتخاب شده و از جانب آن ها، دارای نامه مثبت نمایندگی حقوقی است.

این شخص باید، یا دارای لیسانس در رشته حقوق، با دو سال سابقه کار آموزی در دفتر های حقوقی یا اداره ها و دستگاه های مربوطه باشد یا در صورت وکیل یا قاضی بودن، بدون منع از اشتغال به قضاوت یا وکالت، دارای دو سال سابقه کار قضایی و وکالت، باشد.

تعریف انواع نمایندگی حقوقی

در قسمت قبلی مقاله، معنی و مفهوم نمایندگی حقوقی را بررسی کرده و گفتیم که نمایندگی در حقوق به چه معناست. در این بخش از مقاله، قصد داریم انواع نمایندگی حقوقی را نام برده و بگوییم که تعریف انواع نمایندگی حقوقی چیست. نمایندگی در حقوق را می توان به سه دسته تقسیم بندی کرد که هر کدام از آن ها، احکام و ویژگی های خاص خود را دارند و توضیحات آن ها، به شرح زیر می باشد: 

نمایندگی قانونی یا نمایندگی به معنای اخص

نمایندگی قانونی یا نمایندگی به معنای اخص، نوعی از نمایندگی در حقوق است که در قانون، به طور مشخص پیش بینی شده است. بنابراین، اراده هیچ یک از دو طرف، در آن تاثیری ندارد. مانند نمایندگی پدر و جد پدری، بر فرزند محجور صغیر یا سفیه و مجنونی که این حالات در آن ها، متصل به صغر باشد که در قانون مدنی، تحت عنوان ولایت قهری پدر و جد پدری شناخته می شود.

نمایندگی قضایی

نمایندگی قضایی، در صورتی است که نمایندگی نماینده، به موجب رای دادگاه تعیین شده باشد. مانند نمایندگی قیم از صغیر و مجنون و همچنین امین غایب مفقود الاثر که در قانون امور حسبی، پیش بینی شده است.

نمایندگی قراردادی

نمایندگی قراردادی، نمایندگی است که به موجب قرارداد میان طرفین شکل می گیرد و به موجب قرارداد، شخص، با رضایت، اقدام به اعطای نیابت، به دیگری می کند تا نماینده، به نام و به حساب او، اعمالی را انجام دهد. انواع آن را می توان شامل نمایندگی وکیل دادگستری، مشاوران پروانه دار و نمایندگان حقوقی وزارتخانه ها و ... دانست.

سمت نمایندگی چیست

یکی از پرسش های رایج، در خصوص مبحث نمایندگی، مبنی بر این است که مقصود از سمت نمایندگی چیست یا عبارت سمت نمایندگی در حقوق به چه معناست؟ لذا در این بخش از مقاله، قصد داریم درباره پرسش مطروحه، صحبت کرده و بگوییم که سمت نمایندگی در حقوق به چه معناست. 

مقصود از سمت در فرهنگ لغت، طرف، جانب و ناحیه می باشد و زمانی که این لغت، در کنار لغت نمایندگی و در عالم حقوق به کار می رود، مقصود، این است که شخصی، به موجب قانون، یا حکم دادگاه یا قرارداد، در جایگاه نایب دیگری، قرار گرفته و می تواند، به نیابت از او، اقدام به انجام اعمال حقوقی، اداری و قضایی نماید.

به عنوان مثال، ماده 59 قانون آیین دادرسی مدنی، مقرر می دارد: "اگر دادخواست، توسط ولی، قیم، وکیل و یا نماینده قانونی خواهان تقدیم شود، رونوشت سندی که مثبت سمت دادخواست دهنده است، به پیوست دادخواست تسلیم دادگاه می‌ گردد." که در اینجا، مقصود از سمت، همان نیابتی است که وکیل، قیم، ولی قهری و... از جانب موکل، یا محجور دارد و این سمت را با قرارداد یا به موجب حکم قانون یا حکم قضایی، به دست آورده است.

تفاوت نمایندگی و قائم مقامی

با توضیح در خصوص اینکه معنی مفهوم نمایندگی در حقوق به چه معناست، این پرسش، مطرح می شود که تفاوت نمایندگی و قائم مقامی در چیست و آیا از منظر قانون گذار، این دو مفهوم، یکی تلقی می شوند یا خیر؟ لذا در این بخش، قصد داریم، به بررسی پرسش های مطروحه پرداخته و به آن ها، پاسخ دهیم.

مقصود از قائم مقام، کسی است که جانشین دیگری شده و از حقوق و تکالیف وی، برخوردار می گردد. مانند قائم مقامی مدیر تصفیه که در ورشکستگی تاجر، جانشین او می گردد و دعاوی، علیه او، طرح می شوند و یا ورثه، که جانشین مورث خود شده و از حقوق وی، نظیر حق مطالبه دیون متوفی از طلبکاران و از تکالیف وی، مانند پرداخت بدهی های متوفی به طلبکاران، برخوردار می شوند. 

اما همانطور که در تعریف نمایندگی گفتیم، در نمایندگی، نماینده، جانشین فرد نمی گردد، بلکه صرفا، به نیابت از جانب او، اعمالی را انجام می دهد. علاقمندان به کسب اطلاعات در خصوص تفاوت نماینده حقوقی و وکیل دادگستری، می توانند نسبت به مطالعه مقاله زیر، اقدام کنند.

برای دریافت اطلاعات بیشتر در خصوص مفهوم نمایندگی در حقوق در کانال تلگرام موضوعات حقوقی عضو شوید. کارشناسان مرکز مشاوره حقوقی دینا نیز آماده اند تا با ارائه خدماتی در زمینه مشاوره حقوقی تلفنی دینا به سوالات شما عزیزان پیرامون مفهوم نمایندگی در حقوق پاسخ دهند.