ساقط شدن مهریه بعد از مرگ زن

مهریه، حقی است که به هنگام ازدواج برای زنان ایجاد می شود و مرد موظف است این دین را به زن بپردازد. بنابراین، در پاسخ به این سوال که آیا فوت یا مرگ زن مهریه وی را ساقط می کند، باید گفت خیر ؛ چرا که مهریه دینی است که بر ذمه مرد قرار گرفته و با فوت زن باطل نمی شود. به همین دلیل، در صورت فوت کردن زن، شوهر وی مکلف است در صورت درخواست، این مهریه یا صداق را به ورثه زوجه متوفی مانند فرزندان یا والدین وی پرداخت کند.

مرسوم است که هنگام عقد نکاح برای زن مهریه تعیین می شود که به این معنا است که مرد، تعهد می کند مالی را در ازای ازدواج به زن بدهد. به همین دلیل است که از همان لحظه که زن و مرد با هم ازدواج می کنند، مرد، متعهد به پرداخت مهریه به زن در صورت درخواست وی شده و زن نیز حق دارد هر زمان که بخواهد، مهریه خود را مطالبه کند. بنابراین می بینیم که پرداخت مهریه یا صداق، همچون یک دین یا بدهی بر ذمه ( عهده ) مرد قرار می گیرد که فقط با پرداخت کردن مهریه و یا بخشیدن آن توسط زن، دین یا بدهی مرد ساقط خواهد شد.

در همین ارتباط، سوال مهمی مطرح می شود و آن این است که آیا مرگ زن مهریه را ساقط می کند؟ پاسخ به این سوال از آن جهت مهم و ضروری است که بعضی افراد تصور می کنند در صورتی که زنی فوت کرده باشد، مهریه اش باطل شده و به دلیل فوت وی، حق مهریه نیز ساقط شده و قابل مطالبه نیست و شوهر نیز دیگر تکلیفی بابت مهریه زن فوت شده نخواهد داشت. در حالی که این تصور صحیحی نیست؛ چرا که مهریه زن در صورت فوتش، قابل مطالبه توسط ورثه وی بوده و در صورت فوت، باطل یا ساقط نشده است.

به همین مناسبت، در این مقاله قصد داریم به بررسی تکلیف مهریه زوجه فوت شده بپردازیم و به این سوالات پاسخ دهیم که آیا مرگ زن، " مهریه " را ساقط می‌ کند؟ مهریه زن فوت شده به چه کسانی می رسد؟ مهریه زن فوت شده چگونه محاسبه می شود؟  و در صورت فوت زن تکلیف مهریه چیست، سهم پدر و مادر از مهریه زن فوت شده و مهریه زن فوت شده دارای فرزند بررسی و در انتها نیز به توضیح مهریه مادر فوت شده بعد از فوت پدر خواهیم پرداخت.

آیا مرگ زن مهریه را ساقط می‌ کند

بر اساس قانون مدنی، همین که عقد ازدواج به صورت صحیح میان زن و مردی صورت پذیرفت، حقوق و تکالیفی بر دوش آنها مستقر می کند. یکی از مهم ترین این حقوق و تکالیف، " مهریه  زوجه " است. چرا که زن پس از عقد مالک مهریه یا صداق تعیین شده می گردد و هر زمان که بخواهد می تواند نسبت به مطالبه مهریه اقدام کند. علاوه بر این، مرد نیز مکلف است که هر زمان زوجه تقاضا کرد، مهریه وی را بپردازد.

بنابراین، همانطور که ملاحظه می شود، پرداخت مهریه همچون یک دین یا بدهی مهم بر ذمه مرد قرار گرفته و او را مدیون همسر خود می کند. مانند سایر بدهی های دیگر؛ همچون قرض کردن از دیگری. علی القاعده این بدهی یا دین به قوت خود باقی می ماند تا اینکه مرد مهریه زوجه را به صورت تمام و کمال طبق خواسته زن بپردازد و یا اینکه زن از باب همکاری با شوهر، از دریافت مهریه خود صرفنظر کرده و یا اصطلاحا اقدام به بخشیدن مهریه نماید.

اما گاهی ممکن است قبل از پرداخت شدن مهریه و یا بخشیده شدن مبلغ آن، یکی از زوجین اعم از مرد و یا زن فوت کرده و بمیرد، تکلیف پرداخت مهریه نا مشخص باقی بماند. در مقاله مهریه زن بعد از فوت شوهر توضیح دادیم که پس از فوت شدن مرد، همچنان حق مهر یا صداق زوجه برقرار است و زن می تواند دادخواستی به طرفیت ورثه شوهر فوت شده بدهد و تقاضای مهریه کند.

اما اگر زن فوت کرده باشد وضعیت مهریه به چه صورت است؟ آیا مهریه زوجه فوت شده از عهده شوهر ساقط شده و مهریه باطل می شود؟ پاسخ به این سوال منفی است؛ یعنی حق مهریه زن فوت شده به قوت خود باقیست. شاید سوال شود چرا و چطور؟ مگر اصولا زنی که فوت کرده است می تواند مهریه خود را مطالبه یا وصول کند؟

در پاسخ باید بگوییم که چون مهریه زن، طلب یا حق مالی وی قبل از فوت بوده و شوهر مکلف بوده آن را بپردازد، پس از مرگ وی نیز نه تنها حق مهریه وی ساقط یا باطل نمی شود، بلکه شوهر مکلف است در صورتی که ورثه زن آن را مطالبه کردند، مهریه زن فوت شده را به آنها بدهد. چرا که بعد از فوت هر شخص، اصولا حقوق مالی متوفی به ورثه او می رسد و لذا ورثه وی این حق را دارند که حق و حقوق مالی وی را به نیابت از وی مطالبه کنند و مهریه زن فوت شده نیز یکی از آنهاست.

ذکر این نکته نیز ضروری است که حق مهریه زن فوت شده تنها اختصاص به زن دائم ندارد. بنابراین اگر زنی با عقد موقت یا صیغه نیز به زوجیت مردی در آمده باشد و فوت کند، باز هم ورثه اش می توانند مهریه وی را مطالبه کنند که این موضوع در مقاله مهریه زن در عقد موقت توضیح داده شده است.

مهریه زن فوت شده به چه کسانی می رسد

در قسمت قبل به این سوال که آیا مهریه زن در صورت فوت باطل یا ساقط می شود، پاسخ داده و گفتیم اصولا این چنین نیست و ورثه زن می توانند مهریه یا صداق زن متوفی را مطالبه کرده و از آن بهره مند شود. اما این سوال ممکن است مطرح شود که مهریه زن فوت شده به چه شخص یا اشخاصی می رسد؟

برای پاسخ دادن به این سوال، باید ابتدا توضیح دهیم که چه کسانی ورثه زن محسوب می شوند و به عبارت دیگر اگر زنی فوت کند چه کسانی طبق قانون می توانند از وی ارث ببرند؟ وقتی ورثه زن معلوم شد، مشخص می شود که مهریه زن در صورت مرگ، به چه کسانی می رسد.

بر اساس قانون مدنی،حکم ارث زوج و زوجه مقرر شده است که بر اساس آن،در عقد دائم زن و شوهر از هم ارث می برند. یعنی اگر زن به عقد دائم مردی در آمده باشد و در حین ازدواج فوت کند، شوهر او جزء ورثه اش محسوب می شود. ولی از آن جهت که مرد هم موظف به پرداخت مهریه زن فوت شده بوده در عین حال از او ارث نیز می برد ( صفت طلبکار و بدهکار در یک فرد جمع شده است )، سهم ارث تعلق گرفته به مرد از مهریه زن را کنار می گذاریم و سایر ورثه را بررسی می کنیم.

در موردی که زن فوت شده فرزندانی داشته باشد، فرزندان نیز جزء ورثه وی محسوب می شوند و به همین دلیل می توانند نسبت به مطالبه مهریه مادر فوت شده شان اقدام نموده و پدر یا نا پدری آنها موظف است مهریه مادرشان را به آنها بدهد. 

در موردی که علاوه بر فرزند، زن فوت شده پدر و مادر در قید حیات نیز داشته باشد،آنها نیز جزء ورثه زن محسوب می شوند و به همین دلیل می توانند نسبت به مطالبه مهریه دخترشان که فوت شده است اقدام نمایند و شوهر زن موظف است که از مهریه دخترشان به آنها نیز سهم بدهد.

نکته کلی و مهمی که باید در پاسخ به این سوال ذکر کرد این است که مهریه زن فوت شده که به ورثه وی می رسد، طبق قانون ارث میان ورثه تقسیم می شود. به عنوان نمونه، اگر زن فوت شده دارای فرزند نباشد ، نیمی از اموالش متعلق به شوهر خواهد بود و از مابقی آن، یک سوم سهم مادر و دو سوم سهم پدرش می شود که این موضوعات را در مقاله نحوه تقسیم ارث مادر توضیح داده ایم.

اگر زن، صاحب فرزند و شوهر باشد، سهم الارث شوهرش یک چهارم است و باقی ارثیه متعلق به فرزندان دختر و پسر است که پسر، دو برابر دختر ارث می برد و آنها در این حد می توانند مهریه مادر را مطالبه کنند. اگر علاوه بر همسر و فرزندان، زن فوت شده پدر و مادر نیز داشته باشد ، شوهر یک چهارم، پدر و مادر هر کدام یک ششم ارث برده و مابقی متلعق به فرزندان خواهد بود.

در صورتی هم که زن فوت شده صاحب همسر و فرزند نباشد و یا اینکه فرزندان وی قبل از خودش فوت کرده باشند و همچنین والدین وی نیز در قید حیات نباشند، مهریه طبق طبقات ارث به سایر خویشاوندانی که حق دریافت ارث دارند می رسد و آنان می توانند اقدام به مطالبه صداق زن بعد از فوت نمایند.

مهریه زن فوت شده چگونه محاسبه می شود

در قسمت قبل به این سوال پاسخ دادیم که مهریه زن بعد از مرگ باطل یا ساقط نمی شود و گفتیم مهریه زن فوت شده به چه کسانی می رسد؟ همانطور که گفته شد، ورثه زنی که فوت شده است می تواند شامل فرزندان، پدر و مادر و همچنین همسر وی باشد. اما سوالی که ممکن است مطرح شود این است که مهریه زن فوت شده چگونه محاسبه می شود؟ به عبارت دیگر، زمانی که زنی فوت کند، مهریه وی به چه صورت محاسبه می شود؟ آیا مهریه مشخص شده برای زن حین ازدواج ملاک محاسبه و پرداخت است و یا مهریه زوجه به نرخ روز؟

در پاسخ به این سوال باید گفت که اخذ مهریه به نرخ روز بر اساس ماده 1082 قانون مدنی مقرر شده است که بر اساس آن، چنانچه مهریه وجه رایجی همچون پول نقد باشد، مهریه متناسب با تغییر شاخص قیمت سالانه در زمان پرداخت مهریه نسبت به سال اجرای عقد، محاسبه و پرداخت می شود که این موضوع تحت عنوان مهریه به نرخ روز شناخته می شود. در واقع، به دلیل تورم موجود در کشور،  اگر مهریه زوجه وجه رایج ( و نه مثلا سکه بهار آزادی یا خانه و ... ) بود،  می توان بر اساس ارزشی که روز پرداخت مهریه دارد، آن را مطالبه و دریافت کرد. مرد نیز در صورتی که شرایط لازم برای پرداخت مهریه زن را نداشته باشد، می تواند اعسار از مهریه را اعلام کند.

به عنوان مثال، اگر در سال 70 ، صداق زن صد هزار تومان وجه نقد تعیین شده باشد و در سال 1400 مهریه قرار است از طرف مرد پرداخت شود، نمی توان با ارائه همین مبلغ ، بری الذمه شد؛ بلکه این صد هزار تومان باید بر اساس تورم کشور معادل سازی شده و ما به ازای آن در سال 1400 به زن مهر پرداخته شود.

البته در خصوص اینکه مهریه زن بعد از مرگ وی نیز به نرخ روز محاسبه می شود یا خیر، اختلاف نظر وجود دارد . عده ای معتقدند که ورثه می توانند مهریه زن فوت شده را به نرخ روز دریافت کنند ولی در مقابل، این عقیده نیز وجود دارد که در صورت فوت زن،  ورثه نمی توانند مهریه وی را به نرخ روز دریافت کنند و تاریخی که زن فوت کرده است ملاک محاسبه مهریه زن فوت شده است.

این اختلاف از این موضوع ناشی می شود که در ماده 3 آیین نامه اجرایی تبصره ماده 1082 قانون مدنی در خصوص مهریه زن بعد از فوت شوهر، حکمی مقرر شده است که بر اساس آن،  در مواردی که مهریه زن باید از ترکه ( ارثیه ) شوهر فوت شده پرداخت شود، تاریخ فوت شوهر مبنای محاسبه مهریه است. با توجه به این ماده، می توان چنین برداشت کرد که نحوه محاسبه مهریه زن در صورت فوت  نیز به این صورت است که ورثه زن می توانند مهریه زن فوت شده را بر اساس ارزش آن در سال فوت زن مطالبه کنند و نمی توانند مهریه زوجه فوت شده را به نرخ روز دریافت کنند.

البته این موضوع در خصوص مهریه زن فوت شده ای است که از نوع وجه رایج ( پول نقد ) باشد؛ اما اگر مهریه زن فوت شده سکه بهار آزادی و یا ملک باشد ، ورثه می توانند به همان اندازه تعیین شده ، مهریه را مطالبه کنند.

مهریه مادر فوت شده بعد از فوت پدر

پس از بیان کلیاتی در خصوص مهریه زوجه بعد از فوتش،  قصد داریم این موضوع را بررسی کنیم که آیا فرزندان می توانند مهریه مادر فوت شده شان را حتی بعد از فوت پدر مطالبه کنند؟ به عبارت دیگر، در صورتی که پدر و مادر هر دو فوت کرده باشند، فرزندان به چه صورت می توانند صداق یا مهر مادر را از ترکه پدر فوت شده مطالبه کنند؟

در شرایطی که شوهر زن فوت شده ( پدر )، ازدواج مجددی نداشته و خودش هم فوت کرده است، طرح چنین سوالی فایده چندانی ندارد، چرا که مهریه زن، به صورت ارث به فرزندان منتقل می شود. این سوال معمولا در شرایطی مطرح می شود که زنی فوت کرده باشد و پس از آن، شوهرش مجددا ازدواج کرده باشد و با وجود داشتن همسر دوم، مرد نیز پس از مدتی فوت کند.

در این صورت، چون همسر دوم می تواند از ارثیه شوهر مهریه اش را دریافت کند، این سوال برای فرزندان همسر اول نیز مطرح می شود که آیا آنها نیز می توانند مهریه مادرشان که فوت شده است را پس از فوت پدر از ترکه او مطالبه کنند یا اینکه مهریه مادر فوت شده بعد از فوت پدر باطل یا ساقط می شود؟

پاسخ به این سوال مثبت است. همانطور که در قسمت های قبل توضیح داده شد، مهریه زن فوت شده، حق قانونی ورثه است و این حق قانونی ساقط نمی شود. لذا آنها حتی در صورتی که پدر نیز فوت کرده باشد، می توانند اقدام به مطالبه مهریه مادر نمایند. منتها تفاوتی که دارد آن است که این بار ، مهریه مادر فوت شده را باید از ترکه یا ارثیه پدر فوت شده مطالبه کنند که این موضوع مستلزم طرح دعوا در دادگاه به طرفیت ورثه ای است که از مهریه ارث نبرده و خواسته آن، مهریه مادر فوت شده می باشد.

یک فرض دیگر هم ممکن است وجود داشته باشد و آن هم زمانی است که زنی ازدواج مجدد کرده باشد و به موجب عقد ازدواج دوم،مهریه ای برای وی تعیین شده باشد. اما زوجه فوت کرده و مدتی بعد هم همسر دوم زن ( یعنی ناپدری  فرزندان زن ) فوت شود. در این صورت ، مهریه زن فوت شده که پرداخت آن بر عهده همسر دوم بوده است، قابل مطالبه و دریافت  از اموال ناپدری، توسط فرزندان زن از شوهر اول خواهد بود که برای گرفتن مهریه باید علیه ورثه مرد فوت شده طرح دعوای مطالبه مهریه مادر فوت شده کنند.

در صورت فوت زن تکلیف مهریه چیست؟ 

مهریه دینی است که بر ذمه شوهر می باشد و در صورت فوت زن مهریه او از بین نمی رود، هنگامی که زن فوت کند و ورثه او درخواست مهریه زن را نمایند ،شوهر موظف می باشد مهریه را به ورثه زن انتقال دهد.طبق ماده 940 قانون مدنی زوجین که زوجیت آنها دائمی می باشد و ممنوع از ارث نباشند از یکدیگر ارث می برند. اگر زن در زمان حیات خود مهریه اش را از مرد مطالبه نکرده باشد بعد از مرگش عین مهریه به وراث منتقل می گردد.

مهریه جزء دیون ممتازه  محسوب می شود و حتی در صورت دیون متعدد زوج، تادیه مهریه زوجه بر دیون زوج ارجحیت دارد، زیرا مهریه جزء حقوق زن می باشد و وراث زوجه در صورت فوت او، هر زمان که مهریه او را مطالبه نمایند زوج باید سریعا آن را به وراث انتقال دهد حتی درصورت داشتن دیون دیگر.

طبق مطالبی که گفته شد و نیز مواد قانون مدنی به محض آنکه عقد نکاح بین زن و مرد جاری می شود زن مالک مهریه خود که از قبل برآن توافق کرده اند می شود و این سوال که در صورت فوت زن تکلیف مهریه چیست؟ باید گفت که مهریه نیز جز سهم الارث قرار می گیرد و ورثه زوجه نیز اعم از فرزندان و همسرش و پدر ومادر او در صورتی که در قید حیات باشند را شامل می شوند که هریک برابر مواد مندرج در قانون مدنی سهم خود را از ماترک زن که مهریه نیز جز آن می باشد خواهند برد. 

سهم پدر و مادر از مهریه زن فوت شده

در صورتی که فوت زن پیش از نزدیکی باشد یعنی دخولی انجام نشده باشد، نیمی از مهر و در صورتی که پس از نزدیکی باشد تمام مهر متعلق به زن خواهد بود که به وراث منتقل می شود. سهم پدر و مادر با توجه با اینکه متوفی دارای همسر و فرزند باشد میزان سهم الارث پدر و مادر متفاوت خواهد بود. 

سهم والدین زن اگر در قید حیات باشند، همراه با همسر و فرزندان زوجه ، از مهریه فرزندشان ارث خواهند برد و به این صورت که اگر عقد نکاح بین زن و مرد بسته شده باشد زوج نیز از مهریه زوجه ارث خواهد برد و بعد از کسر سهم زوج از مهریه زن که یک چهارم می باشد، مابقی مهریه در صورت درخواست خانواده اش به آنها منتقل می گرد. 

طبق تقسیم بندی که از سهم الارث مهریه زن در سهم پدر و مادر می باشد زمانی که زوجه صاحب فرزند باشد یک چهارم به زوج و یک ششم سهم مهریه درصورتی که پدرو مادر اش در قید حیات باشند به والدین اش می رسد و زمانی که زوجه صاحب فرزندی نباشد نیمی از مهریه به زوج و یک سوم از مهریه به مادر و دو سوم از مهریه به پدر زوجه می رسد.

مهریه زن فوت شده دارای فرزند

مهریه زن فوت شده دارای فرزند طبق سهم الارث بین همه وراث تقسیم می شود، حال زمانی که زن فوت کرده باشد و فرزند یا فرزندانی از خود داشته باشد. طبق سهم الارث، پدر و مادر همراه با همسر و فرزندان هر کدام حصه خود را خواهند برد.

تقسیم بندی مهریه زن فوت شده دارای فرزند، همانطور که اشاره شد، زمانی که زنی فوت می کند و دارای فرزند می باشد مهریه او جزء سهم الارث بین تمام فرزندانش تقسیم می شود و فرقی نمی کند که عقد نکاح دائم باشد یا موقت زیرا با توجه به مواد قانونی به محض اینکه عقد جاری می شود زن مالک مهریه خود می شود و این مهربه بعد از فوت به ورثه اش منتقل می شود,               

در صورتی که زوجه  در قید حیات نباشد و دارای فرزندی باشد که او نیز فوت کرده ،فرزندان (فرزند فوت شده  )از سهم الارث مهریه او نیز ارث خواهند برد و این درصورتی است که وارث اولیه (پدر ومادر ) بعد از متوفی (مادر ) فوت کرده باشند. هریک از فرزندان فرزند متوفی، همراه سایر وراث به نسبت سهم الارث خود طبق جنسیت از مهریه زوجه متوفی (مادرشان) ارث خواهند برد که فرزندان پسر دو برابر فرزندان دختر سهم خواهند داشت و اگر تمام فرزندان دختر یا تمام فرزندان پسر باشند به صورت مساوی از مهریه مادرشان ارث می برند.

برای دریافت اطلاعات بیشتر در خصوص آیا مرگ زن مهریه را ساقط می‌کند در کانال تلگرام حقوق خانواده عضو شوید. کارشناسان مرکز مشاوره حقوقی دینا نیز آماده اند تا با ارائه خدماتی در زمینه مشاوره حقوقی تلفنی دینا به سوالات شما عزیزان پیرامون آیا مرگ زن مهریه را ساقط می‌کند پاسخ دهند .