اجرت المثل زن بعد از فوت شوهر

در صورتی که زن به درخواست شوهر، کارهایی را انجام داده که وظیفه وی نبوده و قصد تبرع نیز نداشته باشد ، می تواند اجرت المثل آنها را حتی در صورتی که شوهر فوت کرده باشد ، مطالبه کند . برای مطالبه اجرت المثل زن بعد از فوت شوهر، باید دادخواستی به طرفیت ورثه تنظیم شود که در این صورت ، دادگاه پس از احراز شرایط لازم ، تعیین مبلغ و محاسبه اجرت المثل زن در صورت فوت مرد را به کارشناس دادگاه واگذار می کند .

مطابق قانون مدنی و قانون حمایت از خانواده ، دریافت اجرت و یا بهای کارهایی که زن در منزل شوهر انجام داده است ، در حالی که به لحاظ شرعی و قانونی موظف به انجام آن کارها نبوده، تحت عنوان " اجرت المثل ایام زوجیت " مورد پیش بینی قرار گرفته است . البته برای اینکه زن بتواند از اجرت المثل ایام زوجیت برخوردار شده و آن را مطالبه کند ، شرایط قانونی باید وجود داشته باشد ؛ از جمله اینکه زن، آن کارها را به دستور مرد انجام داده باشد و قصد تبرع و بدون اجرت انجام دادن کارها را نداشته باشد .

معمولا مطالبه اجرت المثل ایام زندگی مشترک در حین دعوای طلاق مطرح می شود و زمانی که زوجین قصد جدا شدن دارند ، بحث از دریافت اجرت المثل می شود . به همین دلیل این تصور به وجود آمده است که دریافت اجرت المثل اختصاص به زمان طلاق داشته و بدون طلاق ، مثلا در صورتی که شوهر فوت کرده باشد  ، مطالبه آن امکان پذیر نیست .

به همین دلیل در این مقاله قصد داریم به این سوال پاسخ دهیم که حکم اجرت المثل زن بعد از فوت شوهر چیست ؟ آیا در صورتی که مرد فوت کرده باشد ، زن می تواند اقدام به مطالبه اجرت المثل ایام زناشویی کند ؟ در صورت مثبت بودن پاسخ ، شرایط مطالبه اجرت المثل در صورت فوت شوهر به چه صورت است ؟ و محاسبه مبلغ اجرت المثل زن به چه صورت انجام می شود ؟

برای پاسخ دادن به این سوالات ، ابتدا به این موضوع خواهیم پرداخت که آیا امکان دریافت اجرت المثل زوجه بعد از فوت شوهر وجود دارد ؟ در قسمت دوم شرایط قانونی برای دریافت اجرت المثل زن بعد از فوت شوهر را توضیح می دهیم و پس از بررسی نحوه مطالبه اجرت المثل زن بعد از فوت مرد ، محاسبه مبلغ اجرت المثل زن را بررسی خواهیم کرد .

اجرت المثل زن بعد از فوت شوهر

یکی از مهم ترین حقوق مالی که در قانون مدنی و قانون حمایت خانواده برای بانوان مشخص شده ، دریافت اجرت المثل ایام زوجیت یا بهای کارهایی است که در طول زندگی مشترک انجام داده ، در حالی که وظیفه ای برای انجام آنها نداشته اند . به عنوان مثال ، آشپزی ، خانه داری ، بچه داری یا کمک به همسر در انجام برخی کارهای خارج از منزل ، هیچ کدام وظیفه شرعی و قانونی زن محسوب نمی شوند ( علی رغم اینکه اکثر خانم ها از باب کمک به همسر، این قبیل امور را به کرات انجام می دهند ) .

 به همین خاطر است که طبق قانون، مردان مکلف شده اند در صورتی که بخواهند همسر خود را طلاق بدهند ،  ابتدا کلیه حقوق مالی وی را بپردازند که یکی از این حقوق مالی ، حق دریافت اجرت المثل یا بهای کارهای انجام شده توسط زن است . لزوم پرداخت اجرت المثل به زن از این جهت است که معمولا خانم ها با انجام چنین اموری، نقش مهمی در زندگی مشترک با همسرشان ایفا می کنند و در صورتی که مردی بدون توجه به این مسئله همسر خود را طلاق داده ، حقوق مادی و معنوی زن به طور گسترده ای خدشه دار می شود . البته در خصوص اجرت المثل زن ناشزه بحث هایی وجود دارد .

اما گاهی این سوال مطرح می شود که آیا زن حق دریافت اجرت المثل را در صورت فوت همسر نیز دارد ؟ به عبارت دیگر ، در صورتی که شوهر فوت کرده باشد ، تکلیف اجرت المثل زوجه چیست ؟

پاسخ به این سوال نسبتا ساده است . چرا که در تبصره ماده 336 قانون مدنی ، مقرر شده است که اگر زوجه کارهایی را که شرعا به عهده وی نبوده ولی به لحاظ عرفی کار ارزشمندی بوده است را به قصد عدم تبرع ( عدم قصد انجام دادن رایگان ، به صورت مجانی و بدون چشم داشت ) انجام داده باشد ، دادگاه حکم به پرداخت اجرت المثل زن صادر می کند .

همانگونه که ملاحظه می شود ، این حکم به صورت کلی بیان شده است و بنابراین، حکم پرداخت اجرت المثل ، صرفا اختصاص به طلاق ندارد . بنابراین ، حتی در طول زندگی مشترک نیز زن می تواند اقدام به مطالبه اجرت المثل ایام زوجیت نماید و حتما نباید دعوای طلاقی مطرح شده باشد تا زن از این حق برخوردار شود .

حتی حکم پرداخت اجرت المثل زن در عقد موقت نیز موضوعیت دارد . در صورت فوت شوهر نیز زوجه حق مطالبه اجرت المثل ایام زندگی مشترک را دارد و می تواند در صورت وجود شرایط قانونی لازم ، آن را از ورثه شوهر فوت شده و از ماترک او مطالبه نماید که در ادامه شرایط دریافت اجرت المثل زن بعد از فوت شوهر را به تفصیل ذکر می کنیم .

شرایط دریافت اجرت المثل زن بعد از فوت شوهر

طبق یک اصل کلی ، عمل انسان ها محترم است و کسی که کاری را برای دیگری انجام داده ، می تواند برای آن کارها اجرت یا مزد دریافت کند . حکم این مطلب در ماده 336 قانون مدنی چنین آمده است : هر کس بر حسب امر دیگری اقدام به عملی کند که عرفا برای آن عمل اجرتی بوده ، عامل مستحق اجرت عمل خود خواهد بود ؛ مگر اینکه معلوم شود که قصد تبرع داشته است.

پس اگر شخصی به دستور دیگری عملی را انجام داده باشد که آن عمل به لحاظ عرفی ارزشمند بوده و بتوان برای آن کار دستمزد یا اجرتی در نظر گرفت ، می تواند اجرت المثل یا دستمزد کار خویش را مطالبه کند ؛ مگر اینکه معلوم شود از ابتدا قصد تبرع داشته است . یعنی قصد مطالبه اجرت یا دستمزد نداشته و صرفا از روی نیکوکاری و بدون نیت دریافت مزد، اقدام به انجام آن کار کرده است .

علاوه بر این ماده که به طور کلی شرایط دریافت اجرت المثل انجام دادن کار توسط افراد را مشخص کرده است ، در تبصره ماده 336 نیز در ارتباط با اجرت المثل زن مقرر شده که چنانچه زوجه کارهایی را که شرعا بر عهده او نبوده و عرفا برای آن کار اجرت المثل باشد را به دستور مرد و با قصد عدم تبرع انجام داده باشد و برای دادگاه نیز ثابت شود ، دادگاه حکم به پرداخت اجرت المثل کارهای انجام شده صادر می کند .

البته لازم به ذکر است که اگر دادگاه، شرایط ضروری اجرت المثل زن را احراز نکند ، می تواند حکم به پرداخت نحله زن صادر کند . با توجه به مواد ذکر شده، شرایط دریافت اجرت المثل توسط زن در صورت فوت شوهر را می توان به شرح زیر خلاصه کرد :

اولا زن در طول زندگی مشترک، کارهایی را انجام داده باشد که به لحاظ شرعی و قانونی مکلف به انجام آن نبوده است . با این توضیح که زن تنها موظف به تمکین و حسن معاشرت با شوهر است . لذا موظف نیست خانه داری کند ، ظرف بشوید ، نظافت و یا آشپزی کند و از آن جهت که این اعمال ، ارزشمند هستند ، زن می تواند بابت این کارها از شوهرش مزد دریافت کند . اثبات این موضوع در دادگاه به عنوان یکی از شرایط مطالبه اجرت المثل بعد از فوت شوهر ، کار چندان دشوار و پیچیده ای نیست ؛ چرا که بسیاری از خانم ها امروزه این قبیل امور را در زندگی مشترک انجام می دهند .

ثانیا اینکه زن باید این امور را به دستور شوهر انجام داده باشد و نه به میل خودش . البته همین که مرد توقع داشته باشد که همسرش این کارها را انجام بدهد، ولی مستقیما به وی تکلیف نکرده باشد ، کافی است تا بگوییم کارها به دستور شوهر انجام شده است . اثبات این شرط برای مطالبه اجرت المثل پس از فوت شوهر بسیار مهم است . زن برای اثبات اینکه کارها را به خواست شوهر انجام می داده، باید اثبات کند که اگر خواست شوهرش نبود ، این قبیل کارها را انجام نمی داد و صرفا به دلیل درخواست و یا تکلیف از جانب همسر، کارهای منزل را انجام داده است .

ثالثا اینکه شرط مطالبه اجرت المثل زن بعد از فوت شوهر، این است که زن، کارهای انجام شده را به قصد تبرع ( رایگان بودن ) انجام نداده باشد . البته معنای این شرط این نیست که زن حتما در دادگاه ثابت کند که قصد دریافت اجرت برای انجام کارها را داشته ؛ بلکه همین که زن بتواند اثبات کند که قصد نداشته به صورت رایگان این کارها را انجام دهد ، کافی است . 

در این خصوص دادگاه ها نظرات متفاوتی دارند . تعدادی از قضات عقیده دارند که اصل بر عدم تبرع است و زمانی که شخصی کار ارزشمندی را به دستور دیگری انجام می دهد ، اصل را باید بر آن گذاشت که قصد مطالبه اجرت داشته است . در مقابل ، عده دیگر بر این اعتقادند که در عرف کنونی رایج درکشور ، معمولا خانم ها از باب کمک به همسر و از روی لطف و بدون قصد دریافت اجرت کارها را انجام می دهند .

به هر صورت ، برای دریافت اجرت المثل به طور کلی و همچنین مطالبه اجرت المثل بعد از فوت شوهر ، شرایط سه گانه ذکر شده باید در دادگاه اثبات بشود . بنابراین ، دریافت اجرت المثل زن به اوضاع و احوال خاص هر پرونده بستگی دارد که در آن، خواهان پرونده یعنی زوجه بتواند شروط ذکر شده را برای قاضی اثبات کند تا بتواند حکم به پرداخت اجرت المثل بعد از فوت شوهر را بگیرد .

نحوه مطالبه اجرت المثل زن بعد از فوت شوهر

در قسمت قبل به بررسی مهم ترین شرایط قانونی مطالبه اجرت المثل زوجه پرداختیم و مشخص شد که بعد از فوت شوهر نیز زن می تواند برای مطالبه اجرت المثل ایام زندگی مشترک اقدام نماید . اما آنچه در این قسمت قصد داریم توضیح دهیم آن است که زن برای مطالبه اجرت المثل ایام زوجیت در صورت فوت شوهر چه اقداماتی را باید انجام بدهد ؟

پاسخ به این پرسش از آن جهت ضروری است که شوهر فوت کرده است و این سوال مطرح می شود که حال که شوهر از دنیا رفته است، چگونه می توان علیه او اقامه دعوای اجرت المثل ایام زوجیت کرد ؟ در پاسخ به سوال مذکور باید به چند نکته اشاره کرد :

محاسبه مبلغ اجرت المثل زن بعد از فوت شوهر

برای اینکه دادگاه حکم به پرداخت اجرت المثل زن بعد از فوت شوهر صادر نماید، اجرت المثل زن باید به صورت دقیق محاسبه و به وی پرداخت شود . به همین دلیل در این قسمت قصد داریم نحوه محاسبه اجرت المثل زن و مبلغ آن را مورد بررسی قرار دهیم .

به طور کلی ، باید گفت که اجرت المثل زن بعد از فوت شوهر، مبلغ دقیق و مشخصی ندارد ؛ چرا که در قوانین میزان اجرت المثل زن مشخص نشده است . لذا دادگاه با استفاده از نظر کارشناس مربوطه ، باید اجرت المثل زن را محاسبه کند و به این منظور ، قرار کارشناسی صادر می کند .

برای محاسبه اجرت المثل زن ، کارشناس دادگاه عوامل مختلفی را مد نظر قرار می دهد . از جمله اینکه زن چه کارهایی را در طول زندگی مشترک انجام داده است ، چند فرزند داشته ، چقدر در پیشرفت وضعیت مالی خانواده نقش ایفا کرده ، سن و سال وی چقدر است ، جایگاه اجتماعی زن چگونه است و مسائلی از این قبیل .

بعد از اینکه مبلغ اجرت المثل زن برای یک سال زندگی مشترک مشخص شد ، آن مبلغ را ضرب در تعداد سال های زوجیت می کند و به این ترتیب ، کل مبلغی که بابت اجرت المثل به زن تعلق می گیرد ، مشخص می شود . به عنوان مثال ، اگر اجرت المثل زن برای هر سال یک میلیون تعیین شده و زن و شوهر 20 سال با هم زندگی کرده باشند ، بیست میلیون تومان تحت عنوان اجرت المثل به زن تعلق می گیرد .

بنابراین همانطور که ملاحظه می شود، میزان اجرت المثل زن در صورت فوت شوهر مبلغ خاصی ندارد ؛ بلکه کارشناس دادگاه، آن را با توجه به شاخص های ذکر شده محاسبه می کند و قاضی بر اساس آن حکم صادر می کند .

برای دریافت اطلاعات بیشتر در خصوص اجرت المثل زن بعد از فوت شوهر در کانال تلگرام حقوق خانواده عضو شوید . کارشناسان مرکز مشاوره حقوقی دینا نیز آماده اند تا با ارائه خدماتی در زمینه مشاوره حقوقی تلفنی دینا به سوالات شما عزیزان پیرامون اجرت المثل زن بعد از فوت شوهر پاسخ دهند .