ورود ثالث اصلی و تبعی

اگر شخص ثالثی در مورد دعوایی که در جریان رسیدگی در دادگاه است ادعای حقی داشته باشد، می تواند با استفاده از دعوای ورود ثالث وارد روند دادرسی شود که این دعوا دارای دو نوع اصلی و تبعی است . ثالث تا زمانی که جریان دادرسی خاتمه نیافته باشد می تواند وارد دعوا شده و ورود ثالث در مراحل بدوی و تجدید نظر در مراجع عمومی و در دیوان عدالت اداری ممکن است در حالی که در دیوان عالی کشورامکانپذیر نیست.

در هر دعوای حقوقی دو طرف وجود دارد یک طرف که حقی از او ضایع شده و به دنبال دادخواهی است و دیگری که باید در مقابل ادعای طرف مقابل دفاع کند. با این حال ممکن است که شرایطی به وجود بیاید تا حقوق طرفین با حقوق شخص دیگری گره بخورد و لازم باشد تا برای دفاع از حق خود وارد روند رسیدگی در دادگاه شود. که در پاسخ به این نیاز، ورود شخص ثالث پیش بینی شده است که فرد می تواند وارد روند دعوای اصلی شود.

روند رسیدگی به دعاوی در دادگاه ها تابع اصول و تشریفاتی است و هر فرد برای این که درخواست او مورد قبول مراجع رسیدگی قرار بگیرد باید مراحل مشخصی را طی کند. مثلا دادخواست بدهد و یا به دادگاه خاصی مراجعه کند و اگر این تشریفات رعایت نشود به درخواست او ترتیب اثر داده نمی شود. دعوای ورود ثالث نیز دارای اصول تشریفات خاصی بوده که آن را از دعوا های دیگر متمایز میکند. 

از آنجا که در صورت عدم رعایت این اصول و  تشریفات، به دعوای ورود ثالث رسیدگی نمی شود، در ادامه این مقاله، به این سوالات که دعوای ورود ثالث چیست و چه انواعی دارد و شرایط ورود ثالث به دعوا چگونه است، پاسخ خواهیم داد و در انتها نیز امکان اقامه دعوای ورود ثالث در هر مرحله از دادرسی و مراجع مختلف را بررسی خواهیم کرد.

تعریف ورود ثالث و انواع آن

هر دعوای حقوقی دو طرف دارد. شخصی که در پی اثبات ادعا و دیگری که در مقابل او دفاع می کند. به شخص اول خواهان و به دومی خوانده می گویند. دعوای ورود ثالث که یکی از انواع امور اتفاقی می باشد، دعوایی است که شخص دیگری به غیر از خوانده یا خواهان بر علیه یک یا هردوی آن ها اقامه می کند 

 قانون آیین دادرسی مدنی ماده 130 دعوای ورود ثالث را اینگونه تعریف می کند: "هرگاه شخص ثالثی در موضوع دادرسی اصحاب دعوای اصلی برای خود مستقلا حقی قایل باشد و یا خود را در محق شدن یکی از طرفین ذی نفع بداند، می تواند تا وقتی که ختم دادرسی اعلام نشده است، وارد دعوا گردد، چه اینکه رسیدگی در مرحله بدوی باشد یا در مرحله تجدیدنظر. دراین صورت نامبرده باید دادخواست خود را به دادگاهی که دعوا در انجا مطرح است تقدیم و در آن منظور خود را به طور صریح اعلان نماید."

بسته به اینکه ادعای شخص سوم به صورت مستقیم یا غیر مستقیم برای او نفع داشته باشد، دعوای ورود ثالث به دو دسته دعوای ورود ثالث اصلی و دعوای ورود ثالث تبعی تقسیم می شود:

دعوای ورود ثالث اصلی: در جایی اتفاق می افتد که ثالث، در دعوای خواهان و خواند ه، برای خود حق مستقلی را قایل باشد و مستقیما ادعایی داشته باشد. برای مثال فرض کنید حسن اتومبیلی را به حمید فروخته است اما هنوز آن را تحویل او نداده و از این جهت حمید با مراجعه به دادگاه خواستار دریافت اتومبیلی که خریده است، می شود. در این میان احمد از این دعوا مطلع و ادعا می کند اتومبیلی که فروخته شده متعلق به او می باشد که آن را به عنوان امانت به حسن داده بوده است. در این صورت، احمد برای احقاق حق خود می تواند در دعوای میان حسن و حمید به عنوان ثالث ورود نماید.

دعوای ورود ثالث تبعی: در این نوع دعوا بر خلاف دعوای ورود ثالث اصلی، ثالث مدعی حق داشتن در دعوای اولیه نیست بلکه اگر یکی از طرفین در دادگاه برنده شود برای او منفعت دارد. این منفعت می تواند در حال حاضر یا در آینده به او برسد و همچنین ممکن است منفعت مادی یا معنوی باشد.

به عنوان مثال اگر حسن ملکی را به احمد به طور معلق بفروشد مثلا بگوید به شرطی به تو می فروشم که فرزند تو در کنکور قبول شود، در همین حین حمید در مورد همان ملک از حسن شکایت کند، احمد از آن جایی که اگر حمید برنده دادگاه شود دیگر نمی تواند مالک ملک شود، می تواند وارد دعوا شود. 

شرایط، مهلت و هزینه دادرسی ورود ثالث

دعوای ورود شخص ثالث با تقدیم دادخواست، آغاز و با صدور رای خاتمه پیدا می کند. در دادخواست ورود شخص ثالث باید همه شرایط عمومی تقدیم دادخواست در ماده 51 قانون آیین دادرسی مدنی آمده است رعایت شود. شرایطی از جمله نوشتن نام و نام خانوادگی خواهان و خوانده، محل اقامت آن ها، درخواست و در صورت مالی بودن، تعیین بهای خواسته و امضا خواهان.

 ثالث اصلی برای ورود به دعوا باید شرایط اقامه دعوا در آیین دادرسی مدنی را داشته باشد. در حقیقت او باید نفع شخصی داشته باشد، کودک یا مجنون نباشد و در صورتی که دعوا در امور مالی است، سفیه نباشد یعنی توانایی تصمیم گیری در مسائل اقتصادی را داشته باشد و در آخر خوانده دعوا باید واضحا مشخص شود چه شخصی است در غیر این صورت به درخواست او رسیدگی نخواهد شد. علاوه بر این شرایط عمومی، ورود ثالث شرایط اختصاصی هم دارد که به شرح زیر است: 

شخص ثالث ذی نفع باشد: در ابتدای ماده 130 قانون آیین دادرسی مدنی بنا شده است که در صورتی فرد می تواند وارد دعوا شود که " ...در موضوع دادرسی اصحاب دعوای اصلی برای خود مستقلا حقی قایل باشد و یا خود را در محق شدن یکی از طرفین ذی نفع بداند..." در غیر این صورت نمی تواند وارد دعوا شود.

دعوا در جریان رسیدگی باشد: ماده 130 قانون آیین دادرسی مدنی شرط دیگر اختصاصی ورود به دعوا را خاتمه نیافتن دادرسی می داند. ختم دادرسی زمانی اتفاق می افتد که دادگاه تمام بررسی های و اقدامات خود را انجام داده است و آمادگی کامل را برای صدور رای دارد. و فقط در رسیدگی های غیابی است که ثالث اعم از اصلی و تبعی بعد از ختم دادرسی و در مرحله واخواهی، که مرحله اعتراض به رای غیابی است، می تواند به دعوا ورود پیدا کند. بر خلاف اعتراض ثالث که یکی از  شرایط اعتراض ثالث این است که حتما باید رای صادر شده باشد تا بتواند به آن اعتراض کند. 

بین ورود ثالث و وعوای اصلی ارتباط کامل وجود داشته باشد:  مطابق قانون آیین دادرسی مدنی: "بین دو دعوا وقتی ارتباط کامل موجود است که اتخاذ تصمیم در هریک موثر در دیگری باشد". به عنوان مثال در صورتی که موضوع دعوا این باشد که ملکی که فروخته شده است تحویل خریدار داده نمی شود و شخص ثالثی ادعا می کند که ملک متعلق به او بوده و فروشنده حق فروش آن را نداشته است. در این مثال تا زمانی که ثابت نشود ملک متعلق به چه کسی است، دادگاه نمی تواند دعوای اصلی را پی گیری کند.

دعوای ورود ثالث اصولا توام با دعوای اصلی رسیدگی می شود. استثنای آن زمانی است که دادگاه تشخیص بدهد که دعوای ورود ثالث با تبانی و یا برای به تعویق انداختن رسیدگی به دعوای اصلی مطرح شده است که در آن صورت دعوای ورود ثالث از دعوای اصلی تفکیک می شود و به طور جداگانه بررسی می شود و دیگر عنوان دعوای ورود به ثالث را نخواهد داشت.

هزینه دعوای ورود ثالث در هر مرحله چه بدوی چه تجدید نظر معادل دعوای اصلی است و ثالث در هر مرحله که وارد می شود باید هزینه آن را بپردازد و تفاوتی میان ثالث اصلی یا تبعی ندارد. با این توضیحات، به عنوان مثال، در دعاوی مالی اگر موضوع دعوا یا به عبارتی ارزش خواسته تا دویست میلیون ریال باشد، هزینه دادرسی دعوای ورود ثالث، دو ونیم درصد و اگر بیشتر از آن باشد نسبت به مازاد آن سه ونیم در صد خواهد بود. 

  اگر در هر مرحله از دادرسی دادخواست ورود ثالث رد شد، مانع از این نمی شود که نتواند در مراحل دیگر وارد دعوا بشود. به طور مثال اگر دادخواست ورود ثالث در مرحله بدوی، مورد پذیرش قرار نگرفت می تواند در مرحله تجدید نظر وارد شود. همچنین در صورتی که دعوا بعد از بررسی در دیوان عالی کشور به دادگاه برای رسیدگی مجدد ارجاع داده شد،  ثالث در این مرحله هم اجازه ورود دارد. 

ورود ثالث در مرحله تجدید نظر

مرحله تجدید نظر، مرحله ای است که شخص به رایی که توسط دادگاه بدوی صادر شده است اعتراض دارد تا در صورتی که رای صادره با مشکلی مواجه باشد یک مرجع بالاتر، آن را بررسی کرده و در صورت تشخیص، آن را نقض نماید و از این طریق عدالت بهتر رعایت شود. مهلت تجدید نظر خواهی برای اشخاصی که داخل کشور هستند، بیست روز و برای خارج نشینان دو ماه است که معترض می تواند در این فرصت تقاضای تجدید نظر کند.

ثالث می تواند به شرطی که دادرسی خاتمه نیافته باشد و بررسی های دادگاه تجدیدنظر برای صدور رای پایان نیافته باشد، با تقدیم دادخواست در مرحله تجدید نظر وارد دعوا شود و هزینه آن هم معادل هزینه دادرسی در مرحله تجدید نظر است.  به علاوه ثالث برای ورود به مرحله تجدید نظر نیازی نیست از مرحله بدوی وارد دعوا شده باشد و می تواند از همان مرحله تجدید نظر ورود کند. 

نکته حایز اهمیت دیگر این است که از زمانی که دادگاه رای غیر قطعی، یعنی رایی که تجدید نظر نشده است، را صادر می کند تا زمانی که رسیدگی در دادگاه تجدید نظر از سر گرفته می شود، ثالث حق ورود را ندارد. زیرا همان طور که گفتیم وی فقط می تواند در طول جریان دادرسی وارد دعوا شود.

ورود ثالث در شورای حل اختلاف

شورای حل اختلاف مرجعی است که برای تسریع در روند دادرسی ،  از بین بردن تشریفات در بعضی دعاوی و کمتر شدن هزینه دادرسی برای مردم  ایجاد شده است که به مواردی چون دعاوی مالی تا سقف دویست میلیون ریال و دعاوی مربوط به ترکه و تخلیه می پردازد.  

رسیدگی به دعوای ورود ثالث طبق ماده 22 آیین نامه اجرایی قانون شوراهای حل اختلاف  مورد قبول این مرجع است و همانند رسیدگی به دعاوی در دادگاه های دیگر بررسی می شود. و ثالث باید برای ورود به دعوا هزینه ای مطابق با هزینه دعوای اصلی که در شورای حل اختلاف مطرح شده را بپردازد.

ورود ثالث در دیوان عالی کشور

دیوان عالی کشور مرجعی است که اشخاص برای فرجام خواهی و اعتراض به رای قطعی صادره از دادگاه تجدید نظر در مورد بعضی از جرایم مانند قتل، زنا و از این قبیل به آن مراجعه می کنند و وظایف دیگری  چون ایجاد رای وحدت رویه و حل اختلاف میان دادگاه ها را دارد. 

رسیدگی دیوان عالی کشور ماهوی نیست به این معنی که ماهیت دعوا را بررسی نمی کند و صرفا  وظیفه دارد تا از حسن اجرای قوانین در دادگاه ها اطمینان حاصل کند. به همین دلیل، ثالث نمی تواند در این مرحله به دعوا ورود داشته باشد. اما در صورتی که دیوان رای را نقض کرده تا پرونده دوباره در دادگاه بررسی شود، ثالث می تواند به دعوا ورود پیدا کند. 

ورود ثالث در دیوان عدالت اداری

دیوان عدالت اداری مرجعی برای رسیدگی به شکایات مردم از مراجع یا مامورین دولتی است یا حتی قوانین و آیین نامه ها است.  هر شخصی که خود را به صورت مستقیم یا غیر مستقیم ذی نفع بداند می تواند به این نهاد شکایت ببرد. شروع رسیدگی در این نهاد مانند دیگر مراجع قضایی با تقدیم دادخواست شروع می شود که البته به تازگی سامانه ساجد ثبت دادخواست دیوان عدالت اداری sajed.divan-edalat.ir برای ثبت دادخواست ها به صورت الکترونیک و بدون نیاز به مراجعه حضوری راه اندازی شده است. 

در ماده 55 قانون دیوان عدالت اداری معین شده است که هر شخصی، در صورتی که خود را به طور مستقیم یا غیر مستقیم قایل به حقی بداند می تواند با تقدیم دادخواست وارد دعوا شود. این ماده مقرر داشته: "هرگاه شخص ثالثی در موضوع پرونده مطروحه در شعبه دیوان، برای خود حقی قائل باشد یا خود را در محق شدن یکی از طرفین ذی ‌ نفع بداند، می‎تواند با تقدیم دادخواست، وارد دعوی شود. در صورتی ‌ که دادخواست مذکور قبل از صدور رای واصل شود، شعبه پس از ارسال دادخواست، برای طرفین دعوی و وصول پاسخ آنان با ملاحظه پاسخ هر سه ‌ طرف، مبادرت به صدور رای می‌نماید." بنابراین امکان ورود ثالث در دیوان عدالت اداری وجود دارد قانون هم به وضوح به آن اشاره کرده است. 

برای دریافت اطلاعات بیشتر درمورد دعوا ورود ثالث در کانال تلگرام آیین دادرسی و ادله اثبات دعوا عضو شوید . کارشناسان مرکز مشاوره حقوقی دینا نیز آماده اند تا با ارائه خدمات مشاوره حقوقی تلفنی دینا به سوالات شما عزیزان پیرامون دعوا ورود ثالث پاسخ دهند.