مهلت پرداخت دیه

مهلت پرداخت دیه، بسته به اینکه جرم موجب دیه، عمد بوده یا شبه عمد و خطای محض، متفاوت است. مهلت پرداخت دیه در جرائم عمدی و ضرب و جرح، یک سال قمری و در خصوص جرائم شبه عمد و خطای محض، به ترتیب، دو سال قمری و سه سال قمری، از زمان وقوع جنایت می باشد. در موارد توافق و مصالحه بر دیه و عدم تعیین مدت زمان، مهلت پرداخت دیه، ظرف یک سال از زمان تراضی بر دیه است.

دیه، جریمه مالی است که قانون گذار، برای مجازات جنایت هایی که بر جان و یا اعضای بدن دیگران وارد شده، در نظر گرفته است. البته، مجازات دیه، زمانی اعمال می شود که به یک دلیل قانونی، امکان قصاص وجود نداشته باشد یا طرفین دعوی، بر گرفتن دیه، به جای قصاص فرد مرتکب، تراضی و توافق نمایند.

قانونگذار، به طور دقیق، میزان دیه انواع آسیب های وارده به اعضای بدن را مشخص کرده است. در مواردی که امکان تعیین مقدار دیه آسیب اعضای بدن، ممکن نباشد، ارش، با نظر پزشکی قانونی، تعیین می شود. همانطور که میزان دیه آسیب هر عضو، در قانون مشخص است، مدت زمان پرداخت دیه نیز مورد توجه قانون گذار بوده که بسته به عمد بودن یا نبودن جرم، شرایط متفاوتی خواهد داشت.

از این رو، در این مقاله، قصد داریم در خصوص مهلت پرداخت دیه بعد از رای دادگاه در جرائم عمدی و ضرب​ و جرح، جرائم شبه عمدی و خطای محض توضیح دهیم؛ سپس، مدت زمات پرداخت دیه، عواقب عدم واریز، مهلت پرداخت دیه حادثه حین کار و مراحل گرفتن دیه بعد از رای را بررسی کنیم و به پرسش اجرای احکام دیه چقدر طول میکشد پاسخ دهیم. چنانچه پیرامون این موضوع، سوالاتی دارید، با ما همراه باشید.

مهلت پرداخت دیه تا چه زمانی است؟

ماده 17 قانون مجازات اسلامی، در تعریف دیه، مقرر می دارد: "دیه، مالی است که در شرع مقدس، برای ایراد جنایت غیر عمدی بر نفس، اعضا و منافع و یا جنایت عمدی، در مواردی که به هر جهتی قصاص ندارد، به موجب قانون، مقرر می شود." بر اساس این ماده، دیه، یکی از انواع مجازات های مورد پیش بینی قانون گذار، در جرائم می باشد که باید توسط مسئول پرداخت دیه، در مهلت پرداخت دیه بعد از رای دادگاه، در جرائم عمدی و ضرب و جرح یا جرایم غیر عمدی، به مجنی علیه یا اولیای دم، داده شود. 

برای پاسخ به این پرسش که مهلت پرداخت دیه تا چه زمانی است؟ باید به قانون مجازات اسلامی، رجوع کرد. قانون مجازات اسلامی، در مواد 488 تا 491، مهلت پرداخت و نحوه واریز دیه بعد از رای دادگاه و ترتیب پرداخت دیه را مشخص کرده است. مطابق مواد قانون مجازات اسلامی، مدت زمان پرداخت دیه، بسته به نحوه وقوع جنایت، متفاوت خواهد بود و می تواند یک سال قمری، دو سال قمری یا سه سال قمری، از تاریخ وقوع جنایت باشد. بر اساس قانون، نحوه وقوع جرم، می تواند به یکی از حالت های زیر باشد:

عمد: جرم عمد، جرمی است که مرتکب آن، هم، قصد انجام فعل را داشته و هم، قصد نتیجه؛ یعنی با علم آگاهی و با سوء نیت، اقدام به ارتکاب عمل مجرمانه می نماید.

شبه عمد: هر گاه مرتکب جرم، قصد فعل را داشته باشد اما قصد نتیجه را نداشته باشد، به عبارتی، بدون سوء نیت، مرتکب جنایت شود، جرم شبه عمد خواهد بود.

خطای محض: هر گاه جنایت، در خواب و بیهوشی یا به وسیله شخص صغیر و مجنون واقع شود، خطای محض است. همچنین، زمانی که مرتکب، نه قصد فعل (انجام رفتاری نسبت به مجنی علیه) داشته باشد نه قصد نتیجه، جنایت واقع شده، خطای محض خواهد بود.

در پایان، لازم به ذکر است که دیه جنایت بر میت، حال بوده و در هر حال، باید فورا پرداخت شود. در ادامه، به توضیح مهلت پرداخت دیه بعد از رای دادگاه، در جرائم عمدی و ضرب و جرح، شبه عمدی و خطای محض، خواهیم پرداخت.

مهلت پرداخت دیه در جرائم عمد

در قسمت قبل، توضیح دادیم که مدت زمان پرداخت دیه، در قانون مجازات اسلامی، مورد پیش بینی قرار گرفته است و گفتیم که مهلت پرداخت دیه بعد از رای دادگاه، در جرائم عمدی و ضرب و جرح، جرائم شبه عمد و خطای محض، متفاوت می باشد. در این قسمت، قصد داریم در خصوص مهلت پرداخت دیه در جرائم عمد و ضرب و جرح، صحبت کنیم. برای پاسخ به این پرسش که مهلت پرداخت دیه بعد از رای دادگاه، در جرائم عمدی و ضرب و جرح تا چه زمانی است، باید بین جرم عمدی موجب دیه و جرم عمدی موجب قصاص که می توان، بر گرفتن دیه، بجای قصاص، تراضی کرد، تفکیک قایل شد. 

ماده 488 قانون مجازات اسلامی، در خصوص مهلت پرداخت دیه بعد از رای دادگاه، در جرائم عمدی و ضرب و جرح عمدی موجب دیه، چنین مقرر می دارد: مهلت پرداخت دیه بعد از رای دادگاه، در جرائم عمد موجب دیه، یک سال قمری، از زمان وقوع جنایت خواهد بود، مگر اینکه به نحو دیگری تراضی شده باشد. بر اساس این ماده، مهلت پرداخت دیه بعد از رای دادگاه، در جرائم عمدی و ضرب و جرح عمدی موجب دیه، یک سال قمری، از زمان وقوع جنایت است، اما می توان به نحو دیگر نیز تراضی نمود.

مهلت پرداخت دیه در جرائم شبه عمد

در قسمت قبل، در خصوص مهلت پرداخت دیه بعد از رای دادگاه، در جرائم عمدی و ضرب و جرح عمدی موجب دیه، توضیح دادیم و گفتیم که مهلت پرداخت دیه بعد از رای دادگاه، در جرائم عمدی و ضرب و جرح عمدی، یک سال قمری، از تاریخ وقوع جنایت است. از آنجا که مدت زمان پرداخت دیه، با توجه به اینکه جرم، به صورت عمد، صورت گرفته باشد یا شبه عمد و خطای محض، متفاوت است، در این قسمت، قصد داریم در خصوص مهلت پرداخت دیه در جرائم شبه عمد، از منظر قانون مجازات اسلامی، توضیح دهیم.

همانند مهلت پرداخت دیه بعد از رای دادگاه، در جرائم عمدی و ضرب و جرح عمدی موجب دیه، مدت زمان پرداخت دیه در جرائم شبه عمد نیز در ماده 488 قانون مجازات اسلامی، مورد پیش بینی، قرار گرفته است. ماده 488 قانون مجازات اسلامی، در بند (ب) خود، در خصوص مدت زمان پرداخت دیه جنایات شبه عمد، مقرر می دارد: مدت زمان پرداخت دیه جرائم شبه عمد، دو سال قمری، از زمان وقوع جنایت خواهد بود مگر اینکه طرفین، به نحو دیگری، تراضی نمایند.

همچنین، در ماده 489 قانون مجازات اسلامی، نحوه پرداخت دیه، در جرائم شبه عمد، مشخص شده است. بر اساس ماده 489 قانون مجازات اسلامی، مرتکب جرم شبه عمد منجر به دیه باید، ظرف هر سال، نصف مبلغ دیه را بپردازد و معیار، قیمت زمان پرداخت است، مگر آنکه بر یک مبلغ قطعی، توافق شده باشد.

مهلت پرداخت دیه در خطاء محض

در قسمت های قبل، در خصوص مهلت پرداخت دیه بعد از رای دادگاه، در جرائم عمدی و ضرب و جرح عمدی موجب دیه و مدت زمان پرداخت دیه جرائم شبه عمد، توضیح داده و گفتیم که مهلت پرداخت دیه بعد از رای دادگاه، در جرائم عمدی و ضرب و جرح عمدی موجب دیه، یک سال قمری و مدت زمان پرداخت دیه در جرائم شبه عمد، دو سال قمری، از تاریخ وقوع جنایت می باشد. در این قسمت، قصد داریم در خصوص مهلت پرداخت دیه در خطاء محض خطای محض، صحبت کنیم.

همانند مهلت پرداخت دیه بعد از رای دادگاه، در جرائم عمدی و ضرب و جرح عمدی موجب دیه، مدت زمان پرداخت دیه جنایات خطاء محض نیز در ماده 488 قانون مجازات اسلامی، مورد پیش بینی قرار گرفته است. بر اساس بند (پ) این ماده، مهلت پرداخت دیه در خطای محض، ظرف سه سال قمری، از تاریخ وقوع جنایت خواهد بود، مگر اینکه به نحو دیگری تراضی شده باشد. واریز نکردن دیه، در مهلت قانونی آن، عواقب عدم واریز، نظیر صدور حکم جلب یا توقیف اموال را برای فرد، در پی خواهد داشت.

همانند نحوه پرداخت دیه جرائم شبه عمد، نحوه پرداخت دیه جرائم خطای محض نیز در ماده 489 قانون مجازات اسلامی، مورد پیش بینی قرار گرفته است. بر اساس ماده 489 قانون مجازات اسلامی، "در جنایت خطای محض، پرداخت کننده، باید ظرف هر سال، یک سوم دیه را بپردازد" و معیار، قیمت زمان پرداخت است، مگر آنکه بر یک مبلغ قطعی، توافق شده باشد.

توافق در مهلت پرداخت دیه 

پس از توضیح در خصوص مهلت پرداخت دیه بعد از رای دادگاه، در جرائم عمدی و ضرب و جرح عمدی موجب دیه و مدت زمان پرداخت دیه در جرائم شبه عمد و خطای محض، در این قسمت، قصد داریم در خصوص توافق در مهلت پرداخت دیه صحبت کنیم.

اولیای دم یا قربانی، می توانند با مرتکب جرم، توافق کنند که به جای اجرای مجازات قصاص، در مواردی که مجازات قصاص به عنوان مجازات اصلی در نظر گرفته می شود، دیه به عنوان مجازات جانشین جرم، در نظر گرفته شود. در این صورت، مبلغ دیه و مدت زمان پرداخت دیه، با توافق و تراضی طرفین، مشخص خواهد شد.

بر اساس ماده 491 قانون مجازات اسلامی، چنانچه اولیای دم یا مجنی علیه، هنگام تراضی بر دریافت دیه، به جای اجرای مجازات قصاص، مدت زمان پرداخت دیه را مشخص نکنند، مدت زمان پرداخت دیه، توسط مرتکب جرم، یک سال از تاریخ تراضی خواهد بود.

مهلت پرداخت دیه حادثه حین کار 

 پیش از بررسی مهلت پرداخت دیه حادثه حین کار بهتر است حادثه حین کار را تعریف کنیم: حوادث حین کار حوادثی هستند که به هنگام انجام وظایق شغلی برای کارگران و کارمندان رخ می دهد. این حوادث عموما در زمره حوادث غیر عمدی هستند و احکام حوادث غیر عمد بر آن ها جاری می شود. موارد مشمول احکام حوادث حین کار عبارتند از:

1 بیمه شده در محل کار مشغول به کار باشد و و زمان انجام کار و فعالیت دچار سانحه شود.

2 بیمه شده خارج از محل کار باشد ولی در حال انجام وظایف شغلی اش باشد مانند انجام ماموریت.

3 بیمه شده در رفت و برگشت از محیط کار و منزل دچار سانحه شود.

4 بیمه شده به هنگام کمک و نجات سایر بیمه شدگان به هنگام کار دچار سانحه شود.

موارد مذکور حصری نبوده و در صورت وقوع هر نوع حادثه ای حین کار که با رعایت اوضاع و احوال و تایید کارشناس حادثه حین کار مشمول احکام آن می باشد. پرداخت دیه در این حوادث بر عهده شرکت بیمه بوده و در صورت بیمه نبودن کارگر تمامی هزینه ها بر عهده کارفرما می باشد.

از انجا که حادثه حین کار در زمره جرایم عمد یا شبه عمد و خطای محض نیست، در قانون زمان مشخصی برای پرداخت دیه آن تعیین نشده است. بیمه شده پس از اسیب دیدگی و مراجعه به پزشکی قانونی با تایید کار شناس می تواند در خواست مطالبه داده و به نرخ روز دیه خود را دریافت کند.

مراحل گرفتن دیه بعد از رای دادگاه 

در رابطه با مراحل گرفتن دیه بعد از رای دادگاه باید گفت اگر چنانچه بعد از صدور حکم پرداخت دیه همچنان مهلت قانونی پرداخت نرسیده باشد، پرونده در اجرای احکام باز می ماند. در رابطه با زمان پرداخت دیه باید گفت که اخرین مهلت پرداخت دیه برای محکوم علیه ارسال می شود. اگر چه تا قبل از ان تاریخ هم میتواند برای پرداخت به اجرای احکام مراجعه نماید. رویه دادرسی مطالبه دیه وفق ماده 22 قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی مشمول قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی مصوب 1393/07/15 می باشد.

پس از فرا رسیدن مهلت پرداخت دیه محکوم له می تواند به موجب ماده 2 قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی درخواست اجرای حکم و مطالبه طلب خود را مطرح کند. قاضی 10 روز به محکوم علیه مهلت پرداخت می دهد، چنانچه ظرف ده روز دیه آسیب دیده پرداخت نشود قاضی می تواند حکم توقیف و مصادره اموال محکوم علیه را صادر نماید.

اگر چنانچه برای محکوم علیه قرار تامین صادر شده و وثیقه گذاشته باشند بهتر است مال موضوع وثیقه متعلق به شخص متهم باشد چراکه اگر متعلق به شخص دیگری باشد بعد از 30 روز امکان احضار ضامن و یا ضبط وثیقه وجود ندارد ولی اگر وثیقه متعلق به محکوم علیه باشد و در زمره مستثنیات دین او نباشد قاضی می تواند ظرف ده روز حکم فروش ان را صادر نماید، در غیر اینصورت یعنی در صورتی که وثیقه از مستثنیات دین باشد پس از گذشت 30 روز و عدم ارائه دادخواست اعسار، حکم ضبط اموال بدون نیاز به احضار مجدد وی توسط دادستان اجرا می گردد.

اجرای احکام دیه چقدر طول میکشد

 پیش از این در رابطه مهلت پرداخت دیه صبحت کردیم اکنون قصد داریم تا به پرسش اجرای احکام دیه چقدر طول میکشد؟ پاسخ دهیم. عمليات اجرای حكم پس از صدور دستور دادگاه شروع و به هيچ وجه متوقف نمی شود مگر در مواردی كه دادگاه صادر كننده حكم در‌حدود مقررات دستور توقف اجرای حكم را صادر نمايد. به طور کلی، در رابطه با موضوع دیه نمی توان زمانی مشخص کرد و تعیین نمود که اجرای حکم دیه چقدر طول می کشد. 

اگر طرف مقابل و محکوم علیه شرکت بیمه باشد، بلافاصله بعد از صدور اجرائیه اقدام به پرداخت دیه می نماید، اما اگر چنانچه محکوم علیه شخص حقیقی باشد ممکن است روال صدور رای کمی طولانی تر شود علی الخصوص زمانی که محکوم علیه درخواست اعسار مطرح کند و بخواهد دیه را تقسیط کند. چرا که در این صورت روال اثبات اعسار واستعلام اموال و بررسی معاملات و نقل انتقالات محکوم علیه زمان بر می شود.

یکی از مهم ترین موارد طولانی شدن پرونده دیه اساس موضوع اعسار است؛ چرا که محکوم علیه پس از قبول دیه باید از اموال خود آن را تادیه کند و در صورتی که توان تادیه مبلغ محکوم را نداشته باشد ادعای اعسار می کند. البته لازم به ذکر است وفق تبصره 1 ماده 11 قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی :«صدور حکم تقسیط محکوم به یا دادن مهلت به مدیون، مانع استیفای بخش اجرا نشده آن از اموالی که از محکومٌ علیه به دست می آید یا مطالبات وی نیست.»

برای دریافت اطلاعات بیشتر در خصوص مهلت پرداخت دیه در کانال تلگرام حقوق کیفری عض شوید. کارشناسان مرکز مشاوره حقوقی دینا نیز آماده اند تا با ارائه خدماتی در زمینه مشاوره حقوقی تلفنی دینا به سوالات شما عزیزان پیرامون مهلت پرداخت دیه پاسخ دهند.