ارش چیست و نحوه محاسبه آن

ارش نوعی دیه است که مبلغ آن در شرع مشخص نشده است . نحوه محاسبه ارش به این ترتیب است که قاضی با در نظر گرفتن میزان آسیب وارد شده به شخص ، شدت جنایت ، مبلغ دیه کامل و نظر کارشناس ، مبلغ ارش را تعیین می کند . برای پرداخت ارش مهلتی وجود ندارد .

افراد در جامعه علاوه بر تکالیفی که بر عهده دارند، حقوقی نیز دارند. حقوق افراد دامنه گسترده ای دارد مثل حقوق مالی یا حقوق جانی. هیچ کس نمی تواند به دیگران صدمه بدنی و جانی بزند و در صورتی که مرتکب این کار شود مجرم است و طبق قانون باید مجازات شود. مجازات اصلی این افراد را قانون مشخص می کند.

یکی از انواع مجازات هایی که شرع و به تبع آن قانون گذار، برای برخی از جرایم در نظر گرفته است، مجازات دیه است. دیه در مواردی مورد توجه قانون گذار بوده است که جرایم مرتبط با صدمه جسمی و جانی باشد. اما گاهی شرع برای یک عضو خاص از بدن که صدمه دیده دیه تعیین نکرده است، در این صورت تکلیف فرد صدمه دیده چیست؟ قانون گذار برای پاسخ به این نیاز نهاد ارش را بنیان گذاری کرده است که اطلاع از جزئیات آن، برای افراد امری ضروری می باشد.

از این رو؛ در این مقاله به این پرسش پاسخ می دهیم که ارش چیست و ارش و دیه با هم چه تفاوتی دارند و سپس به این نکته می پردازیم که نحوه و فرمول محاسبه ارش جنایت چیست، مورد مهلت و نحوه پرداخت ارش چگونه است، جدول ارش پزشکی قانونی و پاسخ پرسش "ارش یک درصد دیه کامل چقدر است" را ارائه خواهیم داد. 

ارش چیست ؟

در پاسخ به پرسش ارش چیست ؟ باید بگوییم ارش، نوعی مجازات نقدی است که در جنایت علیه تمامیت جسمانی اشخاص، مجرم باید به مجنی علیه یا قربانی جرم بپردازد و این مبلغ تحت عنوان دیه در شرع مشخص نشده باشد. ارش در ماده 449 قانون مجازات اسلامی مصوب 1392 به این ترتیب تعریف شده است : " ارش، دیه غیر مقدر است که میزان آن در شرع تعیین نشده است و دادگاه با لحاظ نوع و کیفیت جنایت و تاثیر آن بر سلامت مجنی علیه و میزان خسارت وارده با در نظر گرفتن دیه مقدر و با جلب نظر کارشناس میزان آن را تعیین می کند. مقررات دیه مقدر در مورد ارش نیز جریان دارد مگر اینکه در این قانون ترتیب دیگری مقرر شود. " 

به بیان ساده، در شرع اسلامی، برای دست دیه ای با مبلغ مشخص مقرر شده است اما برای تاندون دست، دیه ای مشخص نشده است. در صورتی که شخصی به تاندون دست دیگری آسیبی وارد کند، باید به او ارش بپردازد. بنابراین، آشنایی با ارش و نحوه تعیین میزان آن برای جلوگیری از تضییع حقوق افراد اهمیت بالایی دارد.

مطالبه ارش شرایطی دارد که در ماده 559 قانون مجازات اسلامی ذکر شده است. طبق این ماده: " هرگاه در اثر جنایت صدمه ای بر عضو یا منافع وارد آید چنانچه برای آن جنایت در شرع دیه مقدر یا نسبت معینی از آن به شرح مندرج در این قانون مقرر شده باشد مقدار مقرر و چنانچه شرعا مقدار خاصی برای آن تعیین نشده ارش آن قابل مطالبه است "

ارش و دیه چه تفاوتی دارند؟

 با توجه به تعاریفی که از ارش داشتیم این نتیجه حاصل می شود که به نوعی ماهیتی شبیه به دیه دارد؛ اما ممکن است این سوال مطرح شود که ارش و دیه چه تفاوتی دارند؟ ارش و دیه هرچند به هم شباهت هایی دارند، و احکام آن ها در بیشتر موارد شبیه به هم است، اما تفاوت هایی هم دارند که آن ها را از هم متمایز کرده است. در زیر برای شما این تفاوت ها را بیان کرده ایم. 

1 اولین و مهم ترین تفاوت آن ها این است که مقدار دیه در شرع مقدس، معین شده است اما ارش مشخص نشده، و قاضی باید آن را تعیین کند. تعریف دیه در ماده 448 قانون مجازات اسلامی از این قرار است : «دیه مقدر، مال معینی است که در شرع مقدس به سبب جنایت غیرعمدی بر نفس، عضو یا منفعت، یا جنایت عمدی در مواردی که به هر جهتی قصاص ندارد، مقرر شده است. » در صورتی که همان طور که گفته شد، ارش در شرع مشخص نشده است.

2 در پرداخت ارش فرقی میان مبلغ آن برای زن و مرد نیست و هردو به یک میزان ارش می برند اما مبلغ دیه برای زن و مرد متفاوت است. ماده 562 در این زمینه می گوید : « در موارد ارش فرقی میان زن و مرد نیست لکن میزان ارش جنایت وارده بر اعضاء و منافع زن نباید بیش از دیه اعضاء و منافع او باشد، اگرچه مساوی با ارش همان جنایت در مرد باشد »

3 مبلغ ارش اصولا کمتر از دیه است به این معنی که ارشی که برای جنایت بر دست تعیین می شود، از دیه دست کمتر است. این نکته در ماده 548 به روشنی بیان شده است : «در اعضاء و منافع، مقدار ارش یک جنایت، بیش از دیه مقدر برای آن عضو یا منفعت نیست و چنانچه به سبب آن جنایت، منفعت یا عضو دیگری از بین رود یا عیبی در آنها ایجاد شود، برای هر آسیب دیه جداگانه ای تعیین می گردد.»

نحوه و فرمول محاسبه ارش جنایت

همان طور که گفته شد ، ارش در شرع مقدس مشخص نشده است و تعیین مبلغ آن بر عهده قاضی است. به هنگام ورود خسارت و آسیب جسمانی، افراد با در دست اشتن گزارش پزشکی قانونی می توانند درخواست مطالبه ارش مطرح نمایند. نحوه و فرمول محاسبه ارش جنایت که در دادگاه ها مورد استفاده می شود را در زیر بیان کرده ایم.

فرمول محاسبه دقیق و مشخصی برای ارش وجود ندارد و قضات باید با در نظر گرفتن نظر کارشناس پزشکی قانونی و میزان خسارتی که به فرد وارد شده، مبلغ ارش را محاسبه کنند. نحوه محاسبه آن در ماده 449 قانون مجازات اسلامی مشخص شده است : " ... دادگاه با لحاظ نوع و کیفیت جنایت و تاثیر آن بر سلامت مجنی علیه و میزان خسارت وارده با در نظر گرفتن دیه مقدر و با جلب نظر کارشناس میزان آن را تعیین می کند. مقررات دیه مقدر در مورد ارش نیز جریان دارد مگر اینکه در این قانون ترتیب دیگری مقرر شود. "

قاضی در محاسبه ارش نوع و کیفیت جرمی که رخ داده هم در نظر می گیرد و در نهایت با توجه به مبلغ کامل دیه انسان، مبلغ ارش را تعیین می کند. 

مهلت و نحوه پرداخت ارش در دادگاه چگونه است ؟ 

برای دیه در قانون مهلت هایی معین شده است که مهلت پرداخت دیه در جنایات عمدی یک سال، شبه عمدی دو سال و غیر عمدی 3 سال است، اما در مورد ارش قانون ساکت بوده و مشخص نشده است که مهلت و نحوه پرداخت ارش در دادگاه چگونه است ؟

طبق نظریه مشورتی 983/7 – 13/2/1375 اداره حقوقی قوه قضائیه: «مهلت های معینه برای پرداخت دیه شامل پرداخت ارش نمی‌شود " و بنابراین پرداخت ارش مهلت معینی ندارد.» نحوه پرداخت دیه به این ترتیب است که پس از این که در دادگاه محکومیت فرد قطعی شد، باید تا مهلت مقرر برای پرداخت دیه اقدام کند و در صورتی که پس از گذشت آن مهلت از پرداخت دیه خودداری کرد، مجنی علیه می تواند طبق ماده 3 قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی، اقدام کند. از آنجایی که برای ارش مهلتی معین نشده است، مطالبه آن در هر زمان ممکن می باشد و کسی که به پرداخت دیه محکوم شده است باید آن را بپردازد .

متن ماده 3 قانون محکومیت های مالی : " اگر استیفای محکوم به از طرق مذکور در این قانون ممکن نگردد محکوم علیه به تقاضای محکوم له تا زمان اجرای حکم یا پذیرفته‌ شدن ادعای اعسار او یا جلب رضایت محکوم له حبس می‌ شود. چنانچه محکوم علیه تا سی روز پس از ابلاغ اجرائیه، ضمن ارائه صورت کلیه اموال خود، دعوای اعسار خویش را اقامه کرده ‌باشد حبس نمی‌شود، مگر اینکه دعوای اعسار مسترد یا به موجب حکم قطعی رد شود. "

جدول ارش پزشکی قانونی

همانطور که پیش از این نیز بیان کردیم؛ مبلغ ارش از پیش تعیین شده نبوده و در قانون میزان مشخص و دقیقی برای آن وجود ندارد. دیه مقدر است و میزان آن در جدول های دیه مشخص شده و موجود است، اما در واقع چیزی با عنوان جدول ارش پزشکی قانونی در نظام حقوقی یا آراء وحدت رویه ما ارائه نشده است که مبالغ دقیق و مشخصی داشته باشد.

برای اطلاع از میزان ارش، همان طور که پیش از نیز گفتیم، فرد اسیب داده پس از طرح شکایت و مراجعه به پزشکی قانونی، اقدام به دریافت گواهی پزشکی قانونی می نماید. موارد مشمول دیه و ارش طبق نظر کارشناس در گواهی درج شده است. فرد با مراجعه به دادگاه و ارائه نظریه می تواند تقاضای مطالبه آن را مطرح نماید.

یکی دیگر از شباهت های ارش و دیه در رابطه با قانون حاکم بر هردوی آن هاست. مطالبه ارش و دیه و رویه دادرسی آن ها تحت قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی صورت می گیرد، و در صورت خودداری محکوم علیه از پرداخت دیه محکوم له می تواند تقاضای توقیف اموال او را مطرح کند.

ارش یک درصد دیه کامل چقدر است

پس از مراجعه به پزشکی و تعیین میزان ارش، کارشناس پزشکی قانونی اقدام به تعیین مبلغ و میزانی برای آسیب های غیر مقدر تحت عنوان ارش می نماید. به طور مثال تعیین میکند که میزان ارش عضو آسیب دیده یک درصد دیه کامل است در این صورت ممکن است برای شخص این سوال مطرح شود که ارش یک درصد دیه کامل چقدر است ؟

در پاسخ به این پرسش باید گفت این نوع تعیین میزان ارش بر اساس نرخ دیه هر سال متفاوت خواهد بود. اصولا هنگامی که کارشناس اقدام به نگارش عنوان "دیه کامل" می نماید، می بایست با احتساب نرخ دیه در همان سال اقدام شود. به طور مثال در سال 1403 دیه کامل انسان مبلغ یک میلیارد و دویست میلیون تومان می باشد، حاصل ضرب یک میلیارد و دویست در 1% معادل دوازده میلیون می باشد، یعنی یک درصد از میزان مبلغ دیه کامل انسان معادل 12 میلیون تومان می باشد.

در واقع محکوم علیه می بایست به ازای یک درصد دیه کامل اقدام به پرداخت ارش نماید. در صورت عدم تمکن مالی برای پرداخت ارش، محکوم علیه می تواند به موجب ماده 3 قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی اقدام به ثبت دادخواست اعسار نماید و در پی آن فهرستی از اموال و معاملات خود در یک سال گذشته ارائه کند.

برای دریافت اطلاعات بیشتر در خصوص ارش چیست و نحوه محاسبه آن ، به کانال تلگرام حقوق کیفری مراجعه نمایید . کارشناسان مرکز مشاوره حقوقی دینا نیز آماده اند تا با ارائه خدماتی در زمینه مشاوره حقوقی تلفنی دینا به سوالات شما عزیزان پیرامون ارش چیست و نحوه محاسبه آن پاسخ دهند .