نماینده قانونی شرکت

نماینده قانونی شرکت چه در شرکت های سهامی و چه در شرکت های غیر سهامی هیات مدیره شرکت خواهد بود که یا خودشان امور مربوط به شرکت را تحت عنوان نمایندگی انجام خواهند داد یا یک نفر را به عنوان مدیر عامل شرکت تعیین خواهند کرد . مدیر عامل یا هیات مدیره از جانب شرکت و تحت عنوان نمایندگی قانونی آن قادر به انجام تمام فعالیت هایی خواهد بود که برای اداره امور شرکت لازم است. 

امروزه به منظور راحت تر انجام شدن کار ها و صرفه جویی در وقت، اکثر مردم تمایل دارند که کارهای حقوقی و اداری آن ها را اشخاص دیگری انجام بدهند که به این اشخاص وکیل یا نماینده گفته می شود . مثلا  اگر محجور یا صغیر یا سفیه در امور مالی از جانب دیگران متضرر شدند یا مورد ظلم قرار گرفتند، به دلیل نداشتن اهلیت استیفا نماینده قانونی اعم از ولی یا وصی باید از جانب آن ها در دادگاه حقوقی یا کیفری طرح دعوا نماید .

مطابق نظر حقوق دانان، شرکت های تجاری موضوع ماده 20 قانون تجارت، به محض این که در اداه ثبت شرکت ها ثبت شدند و شروع به فعالیت قانونی کردند، دارای شخصیت حقوقی مستقل از شرکا خواهند شد. حال با توجه به این تعریف این سوال مطرح می شود که در صورتی که شخصیت حقوقی مثل شرکت های تجاری بخواهد دعوایی علیه دیگری مطرح کند یا در معامله ای متضرر شود و مدعی احقاق حقی باشد، چه کسی باید به نیابت از او طرح دعوا کند ؟

در این مقاله ضمن تعریف مفهموم نماینده قانونی به بیان این موضوع خواهیم پرداخت که نماینده قانونی شرکت چه کسی است و حدود اختیارات و مسئولیت های این نماینده قانونی در شرکت چه میزان بوده و به چه نحو می باشد.

تعریف و مفهوم نماینده قانونی

 در تعریف نماینده می توان این طور نوشت که نماینده شخصی است که از جانب دیگری برای انجام دادن کاری یا صحبت کردن و میانجیگری با شخص دیگری انتخاب می شود . نقش نماینده را تا حدودی می‌ توان مانند نقش وکیل در نظر گرفت، زیرا در بعضی کتاب ها و واژه نامه ها این دو کلمه در کنار هم و به صورت مترادف استفاده شده اند .

 نماینده مانند وکیل می بایست تمام سعی خود را بکند تا شخصی را که به نیابت از جانب او برگزیده شده است را به هدفش برساند. در حقیقت او به این دلیل به نمایندگی انتخاب شده است تا هدف کسی را که از طرف او وکیل شده است محقق کند . شخص نماینده فقط می بایست آنچه به او دستور داده می شود را انجام دهد، یعنی تنها تلاش او می بایست رساندن شخصی که از جانب او به سمت نمایندگی انتخاب شده است به هدفش باشد .

با توجه به تعریفی که از نمایندگی شد، باید یه این نکته هم توجه نمود که نمایندگی دارای اقسام مختلفی است و به چند نوع تقسیم بندی می شود این اقسام عبارت است از :

 نمايندگی قراردادی که به واسطه انعقاد قرارداد به وجود می آید مثل عقد وكالت .

نمايندگی قانونی یا قهري ( اجباری ) که به صورت غیر ارادی ایجاد می شود. این نوع از نمایندگی با اختیار خود شخص و به صورت انعقاد قرارداد نیست. مثل نمایندگی پدر و جد پدری از فرزند و نوه.

 نمايندگی که از جانب مرجع قضائی یا دادگاه بر عهده شخصی گذاشته می شود، مثل قيم، يا امين برای اموال غايب مفقود الاثر .

نمايندگی ای که به صورت یک جانبه به دیگری داده می شود، مثل وصی در وصيت موصی و متولی در وقف که نمایندگی ايقاعی نام دارد .

 با توجه به این که عنوان مقاله در مورد نمایندگی قانونی شرکت است، ابتدا قبل از این که به تعریف نماینده قانونی شرکت بپردازیم، برای فهم بیشتر به بررسی مفهوم نمایندگی قانونی می پردازیم . در نمایندگی قانونی، شخص نماینده یا شخصی که برای او نماینده اختیار شده است، هیچ کدام با توافق و با قدرت اختیارش دیگری را انتخاب نکرده است بلکه قانون این مسئولیت را بر دوش نماینده گذاشته است، مثل پدر و جد پدری که نماینده قانونی فرزند هستند تا قبل از 18 سالگی یا تا آخر عمر اگر فرزند حجر داشته یا دیوانه باشد. این نوع نمایندگی را ولایت قهری هم می گویند که قهر به معنای اجباری است .

 حال با این تفاسیر اگر نماینده قانونی از جانب شخص بخواهد اقامه دعوا کند، می بایست مدارکی را به دادگاه ارائه نماید که دال بر این است او واقعا نماینده قانونی و جانشین شخص است، مثلا پدر یا جد پدری باید در ضمیمه دادخواست یا شکایت نامه فتوکپی برابر با اصل شده شناسنامه خود را پیوست نماید تا سمتش در این دعوا مشخص شود . جدای از نمایندگی پدر و جد پدری تحت عنوان ولی قهری، نوع نمایندگی وزرا در وزارت خانه و رؤسا در سازمان ها، موسسات و شرکت ها هم نمایندگی قانونی است .

نماینده قانونی شرکت کیست؟

 هیچ کدام از مواد قانون تجارت تعریف دقیق و جامعی از بحث نمایندگی ارائه نداده است، اما مواد ۳۹۵ تا ۴۰۱ قانون تجارت مربوط به نمایندگی تجاری و قائم مقامی است . در این ماده ها، افراد نماینده یا قائم مقام به دستور یا به وکالت، از جانب صاحب شرکت تجاری یا موسسه کار می کنند .

 نماینده تجاری به دستور رئیس، به نام و به حساب شرکت اقدام به انجام کار های تجاری می نماید . به عنوان مصادیق نمایندگی تجاری در قانون تجارت می توان این موارد را نام برد : حق العمل کاری، قائم مقامی تجاری و مدیریت شرکت های تجاری‌ که در تمام این مصادیق نام برده شده نوعی واگذاری اختیار به شخص دیگر وجود دارد .

 حال با توجه به این که گفته شد قانون تجارت تعریف دقیقی از بحث نمایندگی بیان نکرده است، اما موادی در این باره به این بحث اختصاص داده شده است و در دایره مصادیق نمایندگی قانونی مدیریت شرکت های تجاری هم گنجانده شده است، این سوال مطرح می شود که نماینده قانونی شرکت که از جانب او معامله و طرح دعوا می کند چه کسی است ؟

 در جواب این سوال می توانیم این گونه بگوییم که هیئت مدیره شرکت های تجاری نماینده قانونی این شرکت ها محسوب می شوند و می تواند از این حق نمایندگی به طور مستقیم و یا با اعطای وکالت در مراجع قضایی و قانونی همچنین در دیگر ارگان ها و سازمان ها استفاده کند .

 برای شناخت نماینده قانونی شرکت های سهامی می توان به ماده 107 لایحه اصلاحی قانون تجارت استناد کرد، ( هر شرکت سهامی به وسیله عده ای از سهامداران که قانون عنوان هیات مدیره به آن ها داده است، اداره می شود. هیات مدیره شرکت سهامی، مقام تصمیم گیرنده و اجرایی در این نوع از شرکت ها هستند . ) اعضای هیات مدیره شرکت های سهامی چه شرکت سهامی عام چه خاص در اولین جلسه خود از بین اعضا یک رئیس و یک نایب رئیس مشخص می کنند . سمت مدیر عامل در این شرکت مباشرتی است بنابرین او نمی تواند انجام وظایفش را به وکیل واگذار کند .

 هیأت مدیره، می تواند شخص حقیقی یا حقوقی را برای انجام کارهای اجرایی و اداری به عنوان نماینده انتخاب کند که این مدیر عامل نماینده قانونی شخص حقوقی شرکت محسوب خواهد شد . اگر شخص حقوقی به سمت مدیر عاملی از جانب هیات مدیره انتخاب شد، می بایست یک شخص حقیقی را به نیابت از خودش برای انجام کار ها معرفی کند .

مطابق ماده 110 لایحه قانونی اصلاح قسمتی از قانون تجارت : ( اشخاص حقوقی را می‌توان به مدیریت شرکت انتخاب نمود . در این صورت شخص حقوقی همان مسئولیت ‌های مدنی شخص حقیقی ‌عضو هیأت مدیره را داشته و باید یک نفر را به نمایندگی دائمی خود جهت انجام وظایف مدیریت معرفی نماید.
‌چنین نماینده‌ ای مشمول همان شرایط و تعهدات و مسئولیت ‌های مدنی و جزایی عضو هیات مدیره بوده و از جهت مدنی با شخص حقوقی که او را به‌نمایندگی تعیین نموده است مسئولیت تضامنی خواهد داشت . ‌شخص حقوقی عضو هیأت مدیره می‌تواند نماینده خود را عزل کند به شرط آن که در همان
موقع جانشین او را کتبا به شرکت معرفی نماید وگرنه غایب‌محسوب می ‌شود . )

 ماده 107 لایحه اصلاح قسمتی از قانون تجارت مقرر می دارد : « شرکت سهامی به وسیله هیات مدیره ‌ای که از بین صاحبان سهام انتخاب شده و کلا یا بعضا قابل عزل می ‌باشند اداره خواهد شد . عده‌ اعضای هیأت مدیره در شرکت‌ های سهامی عمومی نباید از پنج نفر کمتر باشد و در سهامی خاص کمتر از 3 نفر باشد »

 پس ، بدین ترتیب ، هیأت مدیره نماینده قانونی شرکت است ماده 125 قانون مزبور بیان کرده است : « مدیر عامل در حدود اختیاراتی که توسط هیأت مدیره به او تفویض شده است نماینده شرکت محسوب و از طرف شرکت حق امضاء دارد . » پس به این نتیجه می رسیم که، هیأت مدیره، نماینده قانونی شرکت محسوب می گردد و این حق را دارد که اختیاراتش را به مدیر عامل تفویض نماید اما باید توجه داشت که اختیار مدیر عامل و نمایندگی اش تنها در همان حدودی است که هیأت مدیره به او داده است .

 در مورد نماینده قانونی شرکت های غیر سهامی نیز نمی توان تفاوتی با شرکت های سهامی قائل شد و همین رویه در شرکت های غیر سهامی هم وجود دارد . منظور از این که نماینده قانونی شرکت های تجاری، هیات مدیره و مدیر عامل است، شامل تمام شرکت های موضوع ماده 20 قانون تجارت می شود .

حدود اختیارات نماینده قانونی شرکت

 در مورد حدود اختیارات نماینده قانونی شرکت سهامی گفته شده است که هیات مدیره نماینده قانونی شرکت محسوب می شود که می تواند این نمایندگی را به وکیل یا شخصی به نام مدیر عامل واگذار کند با توجه به این که هیات مدیره یا مدیر عامل انتخابی آن ها نماینده قانونی شرکت محسوب می شوند، نماینده قانونی شرکت سهامی این توانایی را خواهد داشت که کلیه امور حقوقی و غیر حقوقی که به واسطه انجام آن ها شرکت اداره خواهد شد را انجام بدهد مانند این که :

 کلیه هزینه های شرکت سهامی را بپردازند که این هزینه ها می تواند مربوط به پیشرفت یا بهبود عملکرد شرکت باشد یا پرداخت حقوق کارمندان و کارگران باشد نماینده حق استخدام نیروی متخصص و مورد نیاز برای شرکت را خواهد داشت حتی خواهد توانست برای شرکت معاملاتی مثل رهن و خرید و فروش را انجام دهد، در بانک ها حساب باز کند، چک یا سایر اوراق تجاری دیگر را صادر کند یا بگیرد و در دادگاه ها دعوا اقامه کند .

 در نتیجه نمایندگی قانونی شرکت به هیأت مدیره این توانایی را خواهد داد تا هم در داخل شرکت و هم خارج از آن بتواند تمام مواردی را که برای بهتر اداره شدن شرکت لازم است انجام دهد، البته این اختیار می بایست در محدوده موضوع فعالیت شرکت سهامی و با در نظر گرفتن مقررات موجود در اساسنامه و مصوبات مجامع عمومی باشد .

 نماینده قانونی شرکت سهامی که هیات مدیره است می تواند مستقیما و یا با گرفتن نماینده و یا وکیل با حق وکالت در توکیل، در مراجع قضایی و غیر قضایی حضور پیدا کند و قرارداد ها و معاملاتی را به اسم و به حساب شرکت برای شرکت انجام دهد نه به صورت شخصی . اعضای هیات مدیره که نمایندگان قانونی شرکت هستند باید در ایفای تعهدات خود مانند دیگر اختیاراتشان به صورت جمعی تصمیم گیری کنند و هیچ یک از اعضای هیات مدیره نمی تواند به صورت فردی از این نمایندگی استفاده کند .

 هیئت مدیره شرکت سهامی نباید از تعهداتشان در برابر شرکت تخطی کنند همچنین می بایست در تمام معاملات و کارهایی که به نمایندگی شرکت و به حساب آن انجام می دهند، سمتشان را بیان کنند تا میان تعهدات شخصی و حقوقی خودشان با شرکت بتوان تفکیک قائل شد اگر این کار را نکند کارهایی که انجام داده اند به حساب شخص خودشان نوشته خواهد این امر مستند است به ماده 196 قانون مدنی که تصریح می کند : « کسی که معامله می کند برای خود آن شخص محسوب است ، مگر این که در موقع عقد خلاف آن را تصریح نماید یا بعد خلاف آن ثابت شود » .

 نمایندگی قانونی هیأت مدیره در شرکت سهامی لازم نیست که قائم به شخص باشد آن ها می توانند برخی از اختیارات و وظایفی که بر اساس نمایندگی بر عهدشان قرار گرفته است را به مدیر عامل واگذار کنند .

 در شرکت های غیر سهامی همانند شرکت سهامی هیات مدیره نماینده قانونی شرکت محسوب می شود که اعضای هیات مدیره یکی از اعضای ما بین خودشان را که می تواند شخص حقیقی یا حقوقی باشد را به عنوان مدیر عامل یا نماینده تام الختیار انتخاب می کنند . حدود اختیارات مدیر عامل یا نماینده تام الختیار در شرکت غیر سهامی عبارت است از این که :

 نماينده انتخابی هیات مدیره که تحت عنوان نماینده قانونی و تام الاختيار شركت برگزیده می شود قادر به انجام خواهد تمام موارد اداری و انجام کارها و تشریفات قانونی آن خواهد بود همچنین این نماینده وظیفه حفظ اموال ودارایی شرکت را نیز بر عهده خواهد داشت .

 نماینده قانونی یا مدیر عامل بودجه شرکت را تعیین خواهد کرد و تعیین حقوقی که می بایست به کارمندان پرداخت شود بر عهده او خواهد بود، نماینده قانونی هزینه های شرکت را محاسبه می نماید و به هیات مدیره پیشنهاد می دهد که سود قابل تقسیم سالیانه چه مقدار خواهد بود .

 مدیر عامل آيين نامه های داخلی شرکت غیر سهامی را تعیین می کند و تصمیمات که مجمع عمومی می گیرد را به اجرا در می آورد بدهی های شرکت را پرداخت می کند و طلب های شرکت را وصول می نماید، اگر شرکت بخواهد شعبی تاسیس کند این شعب را تاسیس خواهد کرد و به دیگران نمایندگی فروش خواهد داد .

 مدیر عامل یا نماینده قانونی همچنین وظیفه گزینش و انتخاب کارمندانی را خواهد داشت که شرکت به مهارت و تخصص آن ها نیاز دارد، او می تواند با هر شرکت تجاری دیگری یا هر بانکی یا هر فرد عادی ای معامله کند و قرارداد خرید و فروش و اجاره ببندد که این معاملات به نام و حساب شركت خواهد بود .

 نماینده قانونی این توانایی را خواهد داشت که از بانک ها وام بگیرد یا در بانک حساب باز کند یا از حساب شرکت در بانک مبلغی را دریافت کند، چک یا دیگر اسناد تجاری را ظهرنویسی کند و در دعاوی مربوط به شرکت غیر سهامی در دادگاه از مراحل ابتدایی دعوا تا هر آنجا که لازم است شرکت کند یا وکیل و وکیل در توکیل بگیرد چه در آن دعوا خواهان باشد یا خوانده حتی می تواند در آن دعوا سازش هم بکند خلاصه نماینده قانونی می تواند هر تصمیمی را که به پیشرفت شرکت کمک می کند بگیرد . حدود اختیارات نماینده قانونی شرکت غیر سهامی همانند وکیل است .

حدود مسئولیت نماینده قانونی شرکت

 براساس لایحه اصلاح قانون تجارت مصوب ۱۳۴۷، شرکت سهامی را هیئت‌ مدیره ای اداره می کند که مجمع عمومی آن را انتخاب کرده است . هیئت‌ مدیره برای اداره شرکت می بایست قوانین و مقررات جاری کشور، اساسنامه شرکت و مصوبات مجمع عمومی صاحبان سهام در نظر گرفته و بر مبنای آن شرکت را اداره کنند . حدود مسئولیت نماینده قانونی شرکت سهامی مطابق مواد ۱۴۲ و ۱۴۳ لایحه اصلاح قانون تجارت، تعیین می شود .

 اعضاء هیئت ‌مدیره اگر به شرکت خسارتی وارد کنند چه به صورت فردی چه به صورت گروهی، در مقابل سهامداران شرکت یا اشخاص خارج از شرکت که بااسم شرکت با آن ها معامله شده است، مسئول خواهند بود که این مسئولیت هم می تواند به صورت مدنی باشد هم کیفری . مسئولیت مدنی این است که هر گونه عمل نماینده قانونی شرکت سهامی که باعث ورود ضرر و خسارت به شرکت می شود برای او مسئولیت حقوقی ایجاد خواهد کرد .

 مسئولیت حقوقی مدیر عامل یا هیات مدیره که نماینده قانونی شرکت هستند، بر اساس تقصیرخواهد بود . پس برای مسئول دانستن نماینده قانونی باید مدعی ضرر اثبات کند که این نماینده در انجام وظایفش تقصیری انجام داده است که واسطه آن ضرری هم وارد شده است یعنی می بایست بین تقصیر و ورود ضرر رابطه علت و معلولی وجود داشته باشد .

مسئولیت مدنی نماینده قانونی شرکت سهامی به دو نوع  مشترک و تضامنی تقسیم می شود :

 مسئولیت مشترک یعنی دادگاه رسیدگی کننده سهم هر یک از اعضای هیات مدیره و مدیر عامل را که با یکدیگر تخلفی را انجام داده اند و در اثر آن منجر به ورود ضرر شده اند را مشخص می کند، سپس حکم به پرداخت قسمتی از خسارت توسط هر کدام را به صورت انفرادی صادر می کند .

 مسئولیت مدنی مشترک نماینده قانونی شرکت سهامی مطابق ۱۴۲ قانون تجارت تعین شده است که بیان داشته ( مدیران و مدیر عامل شرکت در مقابل شرکت و اشخاص ثالث نسبت به تخلف از مقررات قانونی یا اساسنامه شرکت و یا مصوبات‌ مجمع عمومی بر حسب مورد منفردا یا مشترکا مسئول می ‌باشند و دادگاه حدود مسئولیت هر یک را برای جبران خسارت تعیین خواهد نمود .)

 مسئولیت تضامنی را قانون تجارت جز استثنائات قرار داده است ودر صورتی مورد قبول دانسته است که یا خود طرفین به تضامنی بودن مسئولیت توافق داشته باشند یا در مواد قانون تجارت به مشترک بودن مسئولیت تصریح شده باشد ماده ۱۴۳ قانون تجارت:

 ( در صورتی که شرکت ورشکسته شود یا بعد از انحلال معلوم شود که دارایی شرکت برای تادیه دیون آن کافی نیست، دادگاه صلاحیت دار می‌ تواند به تقاضای هر ذی‌ نفع هر یک از مدیران و یا مدیر عاملی را که ورشکستگی شرکت یا کافی نبودن دارایی شرکت به نحوی از انحا معلول تخلفات او بوده است منفردا یا متضامنا به تادیه آن قسمت از دیونی که پرداخت آن از دارایی شرکت ممکن نیست محکوم نماید . )

 حدود مسئولیت نماینده قانونی شرکت غیر سهامی در امور مدنی مانند شرکت سهامی است اما در امور کیفری با وجود تفاوت هایی اندک متفاوت از مسدولیت نماینده قانونی شرکت های سهامی است مانند مسئولیت کیفری نماینده قانونی شرکت با مسئولیت محدود که به دو نوع تقسیم می‌ شود 1 ) مسئولیت کیفری ناشی از قانون مجازات اسلامی یا هر قانونی غیر از قانون تجارت مانند جعل سند و استفاده از سند مجعول . 2 ) مسئولیت های کیفری که در قانون تجارت وجود دارد .

ماده ۱۱۵ قانون تجارت مسئولیت کیفری مرتبط با مدیران شرکت با مسئولیت محدود را بیان کرده است . با توجه به این ماده اشخاص زیر کلاهبردار محسوب می ‌شوند:

( الف) موسسین و مدیرانی که برخلاف واقع پرداخت تمام سهم الشرکه نقدی و تقدیم و تسلیم سهم الشرکه غیرنقدی را در اوراق و اسنادی که باید برای ثبت شرکت بدهند اظهار کرده باشند .

…

ج) مدیرانی که با نبودن صورت دارایی یا به استناد صورت دارایی مزور منافع موهومی را بین شرکا تقسیم کنند . )

برای به وجود آمدن و محقق شدن جرایم مدیران شرکت یا نماینده قانونی آن وجود دو شرط لازم است : 

 اولین شرط نداشتن یا گم شدت صورت دارایی شرکت با مسئولیت محدود است مثل ترازنامه و یا صورت‌ های مالی یا این که صورت دارایی وجود دارد اما دارای خدشه، خط خوردگی و یا به صورت دروغ نوشته شده است .

 دومین شرط دادن سودی موهوم به شرکا است در حالی که صورت دارای شرکت وجود ندارد یا به دروغ نوشته شده است .

 مسئولیت نماینده قانونی شرکت های غیر سهامی مانند شرکت تعاونی یا هیات مدیره این شرکت در برابر سهامداران و شرکا مانند مسئولیت وکیل در برابر موکل است . مشابهت نماینده قانونی شرکت تعاونی با وکیل در این است که قانون ید هر دو را امانی می داند . برای مسئولیت نماینده قانونی شرکت تعاونی را در مقابل شرکا شرکت تعاونی، می توان این گونه نوشت که :

 اگر به واسطه اعمال مدیر عامل یا نماینده قانونی شرکت غیر سهامی که می تواند انجام کار یاخودداری از انجام کار باشد به این شرکت خسارت وارد شود، مدیر عامل یا نماینده قانونی می بایست این خسارت را جبران کند، مثلا اگر نماینده قانونی شرکت تعاونی معامله ای بکند برای شرکت که به لحاظ عدم رعایت مقررات حقوقی باعث ورود ضرر به شرکت شود او مسئول جبران خسارت خواهد بود زیرا انجام ضوابط قانونی جز وظایف نماینده قانونی است .

 نکته حائز اهمیت این است که اگر اعضای هیات مدیره با هم باعث ورود ضرر شوند مسئولیت آن ها در خسارت وارد شده به شرکت تعاونی مشترک خواهد بود و مقدار مسئولیت هر یک از آن ها را دادگاه تعیین می کند . 

برای دریافت اطلاعات بیشتر در مورد این که نماینده قانونی شرکت کیست در کانال تلگرام حقوق تجاری عضو شوید . کارشناسان مرکز مشاوره حقوقی دینا نیز آماده اند تا با ارائه خدمات مشاوره حقوقی تلفنی دینا به سوالات شما عزیزان پیرامون این که نماینده قانونی شرکت کیست پاسخ دهند .