ثبت اختراع در ایران

مراحل و نحوه ثبت اختراع در ایران بدین صورت است که علاوه بر شرایط مربوط به اختراع که عبارت است از جدید، ابتکاری و کاربردی بودن، لازم است اظهارنامه ثبت اختراع به همراه مشخصات متقاضی و اختراع ارائه شده و مدارک لازم در سامانه مالکیت فکری به نشانی iripo.ssaa.ir وارد شده و بارگذاری گردد.

مسلما هر ساله تعداد افراد زیادی ممکن است تفکرات و ایده های جدیدی برای به وجود آوردن وسایل جدید به ذهنشان برسد و آن ها را عملی کنند. ثبت اختراع یک راه قانونی است که به این افراد کمک می کند تا اختراع و محصول جدید آن ها دارای هویت حقوقی شود. 

اما این تنها آغاز راه بوده و افرادی که قصد ثبت اختراع خود را دارند، لازم است بدانند که هر دستاورد به ظاهر جدید، لزوما از نظر قانون، اختراع تلقی نشده و قابل ثبت نمی باشد. برای ثبت یک اختراع، لازم است که آن اختراع دارای شرایطی بوده و همچنین متقاضی باید مراحل لازم را برای ثبت اختراع خود طی نماید که بدون وجود هر یک از این موارد، امکان ثبت اختراع وجود نداشته و چه بسا نتیجه چندین سال تلاش یک فرد برای ایجاد یک اختراع و بهره مندی از مزایای مادی و معنوی آن، با سودجویی افراد فرصت طلب به هدر رود.

بنابراین، با توجه به اهمیت ثبت اختراع در حفظ حقوق صاحب اختراع، در این مقاله به این سوال پاسخ می دهیم که ثبت اختراعات در ایران چطور صورت می گیرد؟ به این ترتیب، ابتدا در مورد اختراع قابل ثبت و ویژگی های آن توضیح داده، سپس در مورد شرایط و مدارک لازم برای ثبت اختراع صحبت نموده و در پایان، مراحل ثبت اختراع را تشریح خواهیم نمود.

ثبت اختراع چیست و چه لزومی به انجام آن است ؟

یکی از سوالاتی که برای بسیاری از افراد ممکن است پیش آید آن است که ثبت اختراع دقیقا چه بوده و لزوم طی کردن مراحل حقوقی آن چه می باشد؟ در پاسخ به این سوال باید گفت که ثبت اختراع در حقیقت مراحل قانونی می باشد که صاحبان ایده و اندیشه و اختراع کننده ها باید آن ها را طی کنند تا محصولشان را به عنوان یک کالای جدید به ثبت برسانند تا بتوانند برای مدت زمانی بیست ساله، از حق انحصاری بهره‌برداری از اختراع در محدوده جغرافیایی ثبت شده، استفاده نمایند.

اما در پاسخ به این سوال که دلیل لزوم ثبت اختراع چیست؟ باید گفت که در گذشته، افراد به دلیل حفظ منافع مادی مربوط به اختراعات و ابتکارات خود و ترس از افشای رازهای مربوط به آن ها از انتشار اطلاعات مربوط به دستاورد های خود اجتناب نموده که این امر، موجبات کند شدن سرعت رشد جوامع را سبب می شد. 

اما با پیشرفت جوامع و ضرورت دسترسی به اطلاعات مربوط به اختراعات و ابتکارات، دولت ها تلاش نمودند تا در قالب قوانین مربوط به ثبت اختراع، از دستاوردهای فکری صاحبان اختراع حمایت نمایند. در نتیجه، صاحبان اختراع نیز با خیالی راحت، نتیجه و جزییات دستاوردهای اختراعی خود را منتشر کرده که این امر، موجبات تسریع رشد جوامع بشری را در پی داشته است.

به این ترتیب می توان گفت، اصلی ترین دلیل لزوم ثبت اختراع، حمایت از صاحبان اختراع و دادن اطمینان خاطر به ایشان جهت حفظ دستاوردهای فکری ایشان، از سوی دولت ها می باشد. به این ترتیب، صاحبان اختراع، با آسودگی خاطر، نتایج دستاورد های خود را منتشر ساخته و این امر، روند پیشرفت جامعه را که یکی از اهداف اصلی دولت ها است تسریع می نماید. 

از طرفی دیگر نیز باید به این نکته توجه داشت که حقوق مادی یک اختراع، قابلیت نقل و انتقال دارد و با انعقاد قرارداد هایی همچون واگذاری حق اختراع، می توان حقوق مادی ناشی از اختراع را به افراد دیگری منتقل کرد که این امر، جز از طریق ثبت اختراع و اثبات مالکیت اختراع از سوی واگذارکننده امکان پذیر نمی باشد. همچنین، حق طرح شکایت علیه نقض کننده اختراع و امکان تجاری سازی اختراع، از دیگر مواردی است که جز با ثبت اختراع امکان پذیر نمی باشد.

ممکن است صاحبان اختراع یا افرادی که در اثر انتقال حق اختراع، دارنده آن می شوند در مرحله بعد، قصد صادر نمودن آن به خارج از کشور را داشته باشند. در این صورت، یکی از شرایط قانون برای انجام این قسم از مبادلات تجاری، داشتن کارت بازرگانی است، بنابراین پیشنهاد می شود که مقاله زیر را نیز مطالعه نمایید.

چه اختراعاتی را می توان ثبت نمود ؟

به موجب ماده 2 قانون ثبت اختراعات و طرح های صنعتی: « اختراعی قابل ثبت است که حاوی ابتکار جدید و دارای کاربرد صنعتی باشد. ابتکار جدید عبارت است از آنچه که در فن یا صنعت قبلی وجود نداشته و برای دارنده مهارت عادی در فن مذکور معلوم و آشکار نباشد و از نظر صنعتی‌، اختراعی کاربردی محسوب می‌شود که در رشته‌ای از صنعت قابل ساخت یا استفاده باشد. مراد از صنعت‌، معنای گسترده آن است و شامل مواردی نظیر صنایع‌دستی‌، کشاورزی‌، ماهیگیری و خدمات نیز می‌شود.»

بنابراین، برای اینکه بتوان اختراعی را از لحاظ قانونی به مرحله ثبت رساند، باید این موضوع را در نظر داشت که کالای مذکور باید دارای ویژگی های زیر باشد:

1- اختراع باید کاملا جدید باشد، به طوری که پیش از آن، در صنعت چه در عرصه داخلی چه در عرصه بین المللی وجود نداشته باشد. از همین رو، از قبل، باید، اقدام استعلام اختراع نمود.

2- توجه داشته باشید که در اختراع مربوطه باید حتما نوآوری و یک حرکت ابتکاری انجام شده باشد و محصول مربوطه حالت مشابه به دیگر محصولات موجود در بازارها نداشته باشد.

3- اختراع مذکور باید کارکرد خاصی داشته باشد و دارای منفعت باشد. به بیانی بهتر، تولید محصولی که هیچ کاربردی ندارد و نتوان از آن انتظار سودآوری داشت و در صنعت هیچ کاربردی نداشته باشد را نمی توان به عنوان اختراع به ثبت رساند و از آن استفاده خاصی کرد.

بنابراین در حالت کلی افراد قبل از هرگونه اقدام قانونی و حقوقی، باید حتما به این نکات توجه نمایند و این موارد و ویژگی های ذکر شده را برای اختراع مربوطه در نظر بگیرند و سپس برای گذراندن مراحل قانونی ثبت اختراع، اقدام نمایند. از طرفی دیگر نیز باید گفت که مسئله لزوم استعلام قبل از ثبت نیز مسئله بسیار مهم دیگری است که باید آن را جدی گرفت.

دلیل لزوم استعلام اختراع، قبل از ثبت آن، این امر می باشد که افراد متوجه شوند که اختراع مربوطه در گذشته توسط شخص دیگری اختراع نشده باشد و به مرحله ثبت نرسیده باشد؛ در صورت عدم توجه به مسئله استعلام قبل از ثبت، ممکن است تمامی زحمات و دوندگی چند ماهه افراد سریعا از بین برود. چرا که اگر مورد مشابهی قبلا توسط فرد دیگری ثبت شده باشد، تمام حقوق مادی و معنوی متعلق به او خواهد بود.

درخواست ثبت اختراع، گاهی توسط شخص حقیقی و گاهی توسط شخص حقوقی ارائه می شود که در اکثریت قریب به اتفاق موارد  درخواست، این شخص حقوقی ، یک شرکت تجاری می باشد که باید قبل از درخواست ثبت اختراع، خود نیز به ثبت برسد تا درخواست ثبت اختراع از جانب وی مورد پذیرش قرار گیرد. از آنجا که کلیات مراحل ثبت شرکت های تجاری تقریبا شبیه به یکدیگر بوده و آشنایی با نحوه ثبت یکی از این شرکتها،  ثبت بقیه موارد را نیز تسهیل می نماید، توصیه می شود مقاله زیر را مطالعه نمایید:

شرایط و مدارک ثبت اختراع

شرایط ثبت اختراع در کشور های مختلف، متفاوت است و نمی توان انتظار داشت که در همه کشور ها این شرایط به صورت یکسان باشند، به همین خاطر ما نیز به شرایط ثبت اختراع در کشور ایران اشاره کرده و سپس مدارک مورد نیاز برای ثبت اختراع را توضیح خواهیم داد.

شرایط ثبت اختراع

علاوه بر شرایط مربوط به اختراع که در بخش قبل در مورد آن توضیح دادیم، ثبت اختراع در ایران شرط دیگری داشته و آن تسلیم اظهارنامه ثبت به اداره مالکیت صنعتی به همراه سایر مدارک لازم می باشد.

بر اساس ماده 6 قانون ثبت اختراعات، طرح های صنعتی و علائم تجاری: « اظهارنامه ثبت اختراع که به اداره مالکیت صنعتی داده می‌شود، باید موضوعی را که حمایت از آن درخواست می‌ شود، تعیین کرده و به فارسی تنظیم شود، دارای تاریخ و امضا بوده و خواسته، توصیف ادعا، خلاصه‌ای از توصیف اختراع و در صورت لزوم نقشه‌های مربوطه را دربرداشته باشد. »

توجه داشته باشید که تمام کسانی که می خواهند برای ثبت اختراعات خود اقدام نمایند، می توانند از طریق مراجعه به سایت مرکز مالکیت معنوی که البته مختص به اختراع نبوده و کلیه امور ثبتی مالکیت معنوی از جمله ثبت طرح صنعتی در این سایت انجام می شود، بخش خدمات الکترونیک برای این کار اقدام نمایند و علاوه بر ساخت حساب کاربری، فرم اظهارنامه خود را نیز تکمیل کنند و ضمائم درخواست شده را نیز از این طریق ارسال نمایند. 

مدارک لازم برای ثبت کردن اختراع

مدارک لازم برای ثبت کردن اختراعات بر اساس ماده 6 آیین نامه اجرایی قانون ثبت اختراعات، طرح های صنعتی و علائم تجاری مربوطه شامل موارد زیر می باشد:

« 1- اظهارنامه اختراع 

2- توصیف اختراع

3- ادعا یا ادعاهای اختراع

4- خلاصه‌ای از توصیف اختراع

5- نقشه یا نقشه‌ها، در صورت لزوم

6- مدارک مثبت هویت متقاضی و مخترع

7- درخواست کتبی مبنی بر عدم ذکر اسم مخترع، چنانچه مخترع نخواهد اسم وی ذکر شود

8- مدارک مربوط به حق تقدم که باید هم زمان با تسلیم اظهارنامه یا حداکثر ظرف 15 روز از آن تاریخ تسلیم شود

9- مدارک نمایندگی، در صورتی که تقاضا توسط نماینده قانونی به عمل آید 

10- رسید مربوط به پرداخت هزینه ‌های قانونی »

لازم به ذکر است که طبق جدولی که در سایت مالکیت معنوی اعلام گردیده، هزینه حق ثبت اظهارنامه اختراع اشخاص حقیقی مبلغ 10.000 ریال و برای اشخاص حقوقی مبلغ 100.000 ریال می باشد. 

چنانچه افراد قصد داشته باشند تا اختراع ارائه شده را به عنوان دستاورد یک شخص حقوقی به ثبت برسانند، که در اکثر موراد، این شخص حقوقی، یک شرکت می باشد، لازم است تا مدارک لازم برای ثبت شرکت را فراهم نموده و سپس اقدام به ثبت این شخص حقوقی نمایند. این مدارک در مقاله زیر به طور کامل توضیح داده شده اند:

نحوه و مراحل ثبت اختراع در ایران

پس از فراهم کردن مدارک و شرایط لازم برای ثبت اختراع، نوبت به اقدام برای ثبت اختراع می رسد. در پاسخ یه این سوال که ثبت اختراعات در ایران چطور صورت می گیرد؟ باید گفت که برای ثبت اختراع لازم است که مراحلی از سوی متقاضی طی گردد. مراحل ثبت اختراع در ایران به شرح زیرمی باشد:

1- در مرحله اول، وارد سایت ثبت اختراع iripo.ssaa.ir شوید. ( البته این سایت تنها مختص ثبت اختراع نبوده و کلیه خدمات مربوط به حقوق مالکیت فکری من جمله استعلام علائم تجاری از طریق این سایت امکان پذیر می باشد)

2- از منوی بالای صفحه، گزینه ورود اعضا را انتخاب کرده و با وارد کردن نام کاربری و رمز عبور، وارد سایت شوید.

3- از منوی سمت راست، ثبت اظهارنامه اختراع را کلیک کرده و نوع اظهارنامه را، اظهارنامه جدید تعیین نمایید.

4- در مرحله بعد، اطلاعات متقاضی ثبت اختراع، نماینده قانونی او و مشخصات اختراع را وارد سیستم نمایید.

5- با کلیک بر روی گزینه ثبت ضمایم، مدارک پیوست را در سیستم آپلود کنید.

6- در نهایت با تایید این اطلاعات، می توانید با انتخاب گزینه پرداخت هزینه، هزینه لازم را به صورت اینترنتی پرداخت نموده و درخواست خود را ثبت نهایی نمایید.

7- لازم به ذکر است در صورتی که ثبت اظهارنامه ثبت اختراع به طور صحیح انجام گیرد، یک کد رهگیری توسط سامانه برای شما صادر گردیده که لازم است جهت پیگیری های بعدی آن را حفظ نمایید. 

درپایان لازم به ذکر است که چنانچه اختراع ارائه شده مورد پذیرش قرار گرفته و ثبت گردد، ممکن است که هر لحظه توسط افراد چه ناآگاه و چه سودجو، مورد سواستفاده قرار گیرد؛ که این امر، لزوم اقدام قضایی جهت ابطال اعمال فرد یا افراد خاطی را ایجاب می نماید. همچنین، برای اقامه دعوا از سوی دارنده حق اختراع، ثبت نام در سامانه ثنا و داشتن کد ثنا ضروری می باشد که مراحل آن در مقاله زیر به طور  کامل توضیح داده شده است: