دادنامه کیفری چیست

هر زمان قاضی پرونده پس از بررسی و تحقیقات لازم تصمیمش را راجع به پرونده کیفری اعلام کند این تصمیم در غالب رای به صورت کتبی تحت شرایط خاص نوشته می شود و به طرفین دعوا ابلاغ می شود که به این رای کتبی دادنامه کیفری می گویند .

یکی از اصطلاحاتی که اشخاص درگیر در جریان رسیدگی به پرونده‌ های قضایی بسیار با آن مواجه می‌شوند واژه دادنامه است . معمولا پس از پایان بررسی ‌های لازم درمورد پرونده ‌های قضایی یک رأی قضایی از جانب قاضی رسیدگی کننده اعلام می شود و پس از‌ آن دادنامه صادر می‌شود .

فرایند رسیدگی به پرونده ‌های قضایی حسب اینکه موضوع مطرح‌ کیفری باشد یا حقوقی ، از راه های مختلفی می‌تواند آغاز شود . در پرونده ‌های کیفری نیز جرایم به دو نوع قابل‌گذشت و غیرقابل گذشت تقسیم می‌شوند و نحوه‌ شروع فرایند رسیدگی در هر یک از این جرایم متفاوت از دیگری است که در آخر منجر به صدور دادنامه می شود .

در این مقاله ضمن تعریف دادنامه کیفری به این موضوع خواهیم پرداخت که دادنامه کیفری در چه شرایطی صادر خواهد شد .

دادنامه کیفری چیست

 اشاره شده که جرایم کیفری به دو دسته تقسیم می شود ، جرایم قابل گذشت و جرایم غیر قابل گذشت . در جرایم قابل ‌گذشت آغاز جریان رسیدگی قضایی به پرونده کیفری منوط به آن است که شاکی خصوصی شکایت خود را در دادسرا مطرح کند .

 به این صورت که با تنظیم شکایت ‌نامه به مراجع قضایی یعنی دادسرا مراجعه و از این طریق درخواست خود را برای رسیدگی به موضوع مورد ادعای خود به آن ها اعلام کند . جرایم غیر قابل ‌گذشت نیز به این صورت است که آغاز و توقف فرایند رسیدگی منوط به طرح شکایت از جانب شاکی خصوصی نیست .

 دادستان نیز در جرایم غیر قابل گذشت به ‌عنوان مدعی ‌العموم می‌تواند تعقیب پرونده‌ کیفری را آغاز کند و آن را برای انجام تحقیقات به بازپرس ارجاع دهد . در هر صورت پس از آنکه رسیدگی به پرونده‌ قضایی به یکی از روش‌ های ذکر شده شروع شد ، قاضی مکلف است که شرایط قانونی مربوط به دادرسی عادلانه را رعایت کند .

 مثل این که پس از تعیین و ابلاغ وقت رسیدگی ، جلساتی را با حضور طرفین تشکیل داده و به ادعا ‌ها و ادله‌ هریک از آن ها گوش دهد و پس از آن با انجام بررسی‌ های لازم و استنباط یا استخراج حکم قانونی ، در بازه‌ زمانی خاصی که توسط قانون‌گذار تعیین شده ‌است ، تصمیم نهایی (رأی) خود را که می ‌تواند به ‌صورت حکم یا قرار باشد ، صادر کند .

 به ‌عبارت بهتر قاضی پس از شروع رسیدگی به پرونده نمی‌ تواند به ‌بهانه‌ اجمال و ابهام یا سکوت قوانین از صدور رأی خودداری کند . رأی دادگاه می‌تواند به صورت حکم یا قرار باشد ، اما در هر صورت این رأی در قالب دادنامه صادر می‌ شود .

 می ‌توان چنین گفت که دادنامه به رأی مکتوب قاضی گفته می‌ شود ؛ بنابراین ، ممکن است قاضی پس از انجام بررسی‌ های لازم در خصوص پرونده‌ کیفری یا حقوقی تصمیم خود را بگیرد و رأی صادر شده را با صدای بلند اعلام کند . در این موارد نیز می ‌توان گفت که قاضی رأی صادر کرده‌ است اما نمی ‌توان از صدور دادنامه سخن گفت ، زیرا دادنامه به رأیی گفته می‌شود که به‌ صورت مکتوب درآمده باشد .

شرایط صدور دادنامه کیفری

گفته شد که قاضی پس از شروع رسیدگی به پرونده کیفری یا حقوقی نمی تواند به بهانه این که در مواد قانونی ابهام وجود دارد یا مواد قانونی مبهم و متعارض هستند از صدور رای خود داری کند و در هر صورت و با استفاده تمامی مواردی که می تواند موجب علم او شود بایستی رای یا قراری برای پرونده در حال رسیدگی صادر کند .

 از شرایط صدور دادنامه می توان گفت بایستی ابتدا دعوایی در دادگاه چه از نوع قابل گذشت چه غیر قابل گذشت مطرح باشد تا قاضی بوسیله رسیدگی به آن بتواند در موردش نظر بدهد این اعلام نظر از سوی قاضی زمانی که به صورت کتبی در آمد به معنی صادر شدن دادنامه در آن دعوای خاص است .

 صدور رأی به‌ صورت مکتوب و در قالب دادنامه به این صورت است که قاضی صادر ‌کننده‌ رأی ، یک نسخه از رای و تصمیمش را ابتدا به صورت دست ‌نویس می ‌نویسد و آن را امضا می‌ کند . پس از این که این کار توسط قاضی انجام شد ، این رای دست نویس تحت عنوان دادنامه تایپ شده و برای طرفین یا وکلای آنان ابلاغ می ‌شود .

 چون نسخه‌ تایپ ‌شده‌ دادنامه در اختیار طرفین قرار می‌ گیرد و نسخه‌ اصلی در دادگاه بایگانی می ‌شود ، نمی ‌توان امضای قاضی را در دادنامه‌ ابلاغ‌ شده به طرفین ملاحظه کرد ، بلکه در این موارد امضای مأمور ابلاغ وجود دارد .

قسمت های مختلف ، مراحل صدور و اقسام دادنامه کیفری

دادنامه کیفری بواسطه ابلاغیه الکترونیکی برای اصحاب دعوا کیفری یا وکلای آنان در صورت داشتن وکیل ، ابلاغ می شود تا آن ها دادنامه را از طریق مراجعه به سامانه ثنا مشاهده کنند از قسمت های مختلفی تشکیل می شود که عبارت است از :

 شماره ‌هایی که در دادنامه قید شده و می ‌توان پرونده را از طریق آن ها پیگیری کرد .

شماره‌ دادنامه ، شماره‌ پرونده و شماره‌ بایگانی شعبه ازجمله‌ این شماره ‌ها هستند که در ابتدای دادنامه و قسمت بالای آن درج می‌ شوند . در میان این شماره‌ ها شماره‌ بایگانی شعبه ، برای پیگیری پرونده از اهمیت بیشتری برخوردار است .
مشخصات طرفین پرونده‌ قضایی و همچنین وکلای آنان ( درصورت داشتن وکیل ) اگر موضوع پرونده ، کیفری باشد تحت عنوان شاکی و مشتکی‌عنه ( کسی که از او شکایت شده‌ است ) در دادنامه درج می ‌شود .
گردش کار یکی از مهم ‌ترین قسمت ‌های هر دادنامه است . در واقع قاضی در این قسمت به ‌بیان دلایلی می ‌پردازد که منجر به صدور دادنامه شده‌ است . برای نمونه معمولا در دادنامه ‌ها به این شکل است که گفته می ‌شود .

 « خواهان به خواسته‌ فوق به طرفیت… دادخواستی تنظیم کرده / شاکی شکایتی علیه… مطرح کرده و براساس این دادخواست / شکایت‌ نامه و پس از انجام تشریفات قانونی با تعیین وقت مقرر و ابلاغ وقت به آن ها جلسات دادرسی تشکیل شده و سپس دادگاه با توجه به محتویات پرونده ختم دادرسی را اعلام می کند .

 پس از اعلام ختم دادرسی قاضی با استعانت از خداوند متعال به این شرح مبادرت به صدور رأی می ‌کند . » در واقع ، در گردش کار ، قاضی دلیلی را که منجر به شروع فرایند رسیدگی شده و همچنین تشریفات قانونی صورت‌گرفته را ذکر می‌ کند .
 صدور رأی در دادگاه که مهم ‌ترین قسمت هر دادنامه ‌ای است . در این قسمت ، قاضی صادر کننده‌ رأی ابتدا به توضیح امور موضوعی می ‌پردازد و سپس جهات حکمی را بیان می ‌کند . در نهایت نیز ، از جمع میان جهات موضوعی و جهات حکمی ، رأی اصلی را که معمولا یک سطر است اعلام می ‌کند .

 منظور از امور موضوعی ماجرایی است که در گذشته در عالم واقع اتفاق افتاده‌ است . برای مثال اینکه «شخص الف در تاریخ ۹۶/۱۰/۱۰ سندی را امضا کرده که به‌ موجب آن متعهد شده مبلغی را در ۹۶/۱۰/۱۵ به شخص ب بپردازد » ، یک امر موضوعی است .

 جهات حکمی نیز به حکمی گفته می‌ شود که قانون در خصوص موضوعی که اتفاق افتاده ، مقرر کرده‌‌ است ؛ برای مثال ، «طبق قانون هرکس که دین دارد باید دین خود را ادا کند » ، یک امر حکمی است . پس از بیان موضوع واقع‌ شده در عالم واقع و همچنین ذکر حکم قانونی مربوط به آن ، در نهایت رأی نهایی اعلام شده

برای مثال قاضی شخص الف را با استناد به این مقرره‌ قانونی به پرداخت دین خود محکوم می ‌کند . در این قسمت ، پس از ذکر رأی اصلی ، به قطعی یا غیر قطعی بودن ( قابل اعتراض بودن ) رأی نیز اشاره شده و در صورت قطعی ‌نبودن قاضی قید می‌ کند که طرفین تا چه زمانی برای اعتراض به آن فرصت دارند .
امضای مأمور ابلاغ و همچنین نام قاضی صادرکننده‌ رأی نیز از مواردی است که در قسمت انتهایی دادنامه ذکر می ‌شود . همان‌ گونه که گفته شد ، در دادنامه‌ ای که به طرفین ابلاغ می ‌شود ، امضای قاضی صادر کننده درج نمی ‌شود .

بلکه این امضا صرفا در نسخه‌ اصلی و بایگانی‌شده‌ دادنامه ملاحظه می ‌شود ، ولی نام قاضی یا قضات صادر کننده‌ رأی را می‌ توان در دادنامه دید . در مورد مهلت صدور دادنامه کیفری می توان مطابق ماده ۳۷۴ قانون مدنی چنین گفت که

 دادگاه پس از اعلام ختم دادرسی با استعانت از خداوند متعال ، با تکیه بر شرف و وجدان و با توجه به محتویات پرونده و ادله موجود ، در همان جلسه و در صورت عدم امکان در اولین فرصت و حداکثر ظرف یک هفته به انشای رای مبادرت می کند .

 رای دادگاه باید مستدل ، موجه و مستند به مواد قانون و اصولی باشد که براساس آن صادر شده است . تخلف از صدور رای در مهلت مقرر موجب محکومیت انتظامی تا درجه چهار است . اقسام دادنامه کیفری یا رایی که از جانب دادگاه در غالب دادنامه صادر می شود عبارت است از :

رای بر برائت ، منع یا موقوفی تعقیب و تعلیق اجرای مجازات و یا حکم به حبس و سایر مجازات ها . در حالت نخست در صورتی که رای بر برائت متهم و تعلیق مجازات صادر شده باشد و متهم در بازداشت باشد ، باید بلافاصله به دستور دادگاه آزاد شود .

 در صورتی که متهم به موجب حکم دادگاه به حبس محکوم شده باشد مقام قضایی که مسئول رسیدگی به پرونده است باید با محاسبه روزهایی که متهم در بازداشت به سر می برده ، مراتب را به زندان اعلام کند تا متهم بیش از میزان محکومیت در زندان نماند .

 در این حالت مدتی که متهم قبل از صدور حکم قطعی در بازداشت بوده در کاهش میزان حبس و سایر مجازات ها موثر است بنابراین طبق قانون آیین دادرسی کیفری باید میزان ایام بازداشت قبل از صدور حکم به صورت دقیق محاسبه و به زندان اعلام شود .

برای دریافت اطلاعات بیشتر در خصوص این که دادنامه کیفری چیست ، به کانال تلگرام حقوق کیفری مراجعه نمایید . کارشناسان مرکز مشاوره حقوقی دینا نیز آماده اند تا با ارائه خدماتی در زمینه مشاوره حقوقی تلفنی دینا به سوالات شما عزیزان پیرامون این که دادنامه کیفری چیست پاسخ دهند .