دیه چیست و در چه مواردی باید پرداخت شود

در پاسخ به تعریف دیه مقدر در قانون مجازات اسلامی چیست باید گفت دیه، یکی از مجازات های پیش بینی شده و مبلغی است که در جنایات غیر عمد وارده بر اعضای بدن و جان افراد یا در مواقعی که امکان قصاص نیست یا با دیه، مصالحه شده، پرداخت می شود. دیه نفس، دیه اعضا و دیه منافع، انواع دیه هستند. جنایات غیر عمد بر جان و جسم اشخاص و جرایم عمدی که به هر دلیل، امکان قصاص نیست، موارد پرداخت دیه می باشند.

جان و بدن افراد، در شرع مقدس و به تبع آن، در قانون مجازات اسلامی، دارای حرمت بوده و هیچ کس، حق ندارد به جان و بدن دیگری، تعرض و سوء قصد کند و به فرد، آسیبی وارد آورد. اهمیت جسم و جان اشخاص، به اندازه ای است که قانون، برای جرایم وارده به جان و جسم، اعم از جرایم عمد یا غیر عمد، مجازات در نظر گرفته است.

مطابق شرع مقدس اسلام و قوانین کشور، هرکس، عمدا یا در نتیجه بی احتیاطی به جان یا سلامتی دیگری، لطمه ای وارد کند که موجب ضرر مادی یا معنوی دیگری شود، مسئول جبران خسارت ناشی از عمل خود خواهد بود. در خصوص مقابله با آسیب های جسمی، پرداخت دیه و ارش، مورد توجه قانونگذار قرار گرفته است که قواهد و ضوابط مخصوص خود را داشته و گاهی، مبالغ بسیار بالایی را در بر می گیرد.

از این رو، در این مقاله، قصد داریم، به این سوال، پاسخ دهیم که دیه چیست و در چه مواردی باید پرداخت شود؟ بدین منظور، ابتدا بررسی خواهیم کرد که مفهوم دیه، چه می باشد و موارد پرداخت دیه چیست؛ سپس، انواع آن را توضیح دهیم. در اخر نیز به این پرسش که دیه مقدر در قانون مجازات اسلامی چیست؟ پاسخ داده شده است. جهت کسب اطلاعات بیشتر در این خصوص، با ما همراه باشید.

تعریف دیه چیست

برای پاسخ به این پرسش که موارد پرداخت دیه چیست؟ ابتدا باید، دیه را از منظر قانون مجازات اسلامی، تعریف کرده و سپس، بگوییم که موارد پرداخت دیه چیست. قانونگذار، در ماده 17 قانون مجازات اسلامی، به تعریف دیه پرداخته است که بر اساس آن: « دیه، اعم از مقدر و غیر مقدر، مالی است که در شرع مقدس، برای ایراد جنایت غیر عمدی بر نفس، اعضاء و منافع و یا جنایت عمدی، در مواردی که به هر جهتی، قصاص ندارد، به موجب قانون، مقرر می‌ شود».

بر اساس تعریف دیه در ماده فوق الذکر، می توان گفت، دیه، مبلغی است که در جنایات غیر عمدی بر جان و جسم دیگری یا در جنایات عمدی، زمانی که به هر علتی، امکان قصاص کردن مرتکب، وجود ندارد، به مجنی علیه یا اولیای دم وی، پرداخت می گردد. مبلغ و مقدار دیه، می تواند، در قانون مشخص شده باشد و می تواند، مشخص نشده باشد که در این حالت، یعنی زمانی که دیه غیر مقدر است، به آن، ارش می گویند. 

در دیه غیر مقدر یا ارش، تعیین مبلغ دیه، بر عهده قاضی رسیدگی کننده به پرونده است. قاضی پرونده، با در نظر گرفتن نظر کارشناس پزشکی قانونی، اقدام به تعیین مبلغ دیه می نماید. پس از توضیح دیه، در ادامه مقاله، در خصوص انواع دیه صحبت خواهیم کرد و می گوییم که موارد پرداخت دیه چیست.

انواع دیه

در قسمت های قبل، توضیح دادیم که دیه چیست و گفتیم که دیه، مالی می باشد که در جنایات غیر عمدی بر جان و جسم افراد و در جنایات عمدی، در حالی که امکان قصاص نیست یا اولیای دم، بر دیه، مصالحه کرده اند، قابل پرداخت است. در این قسمت، قصد داریم، در خصوص انواع دیه، با توجه به قانون مجازات اسلامی، صحبت کنیم.

دیه را می توان، از دو جهت، تقسیم بندی کرد. یکی با توجه به اینکه جنایت، بر عضو وارد شود یا بر اعضا و منافع و دیگری، از این جهت که مقدار آن، در قانون، مشخص شده باشد یا خیر. انواع دیه، با توجه به اینکه جنایت، بر جان واقع شده یا اعضا و منافع، عبارتند از: 

دیه قتل: دیه قتل، زمانی پرداخت می شود که به سبب جنایت عمد یا غیر عمد، جان فردی، گرفته شده باشد. میزان دیه قتل، دیه ای معادل دیه کامل انسان بوده که در ماه غیر حرام، 1 میلیارد و 600 میلیون تومان و در ماه حرام که تغلیظ دیه صورت می گیرد، 2 میلیارد و 133میلیون تومان می باشد. شایان ذکر است، در جنایات عمدی ای که موجب قتل می گردند، دیه، زمانی پرداخت خواهد شد که اولیای دم، به جای قصاص، بر دیه، مصالحه کنند.

 دیه اعضای بدن: یکی دیگر از انواع دیه، دیه اعضای بدن است و زمانی پرداخت می شود که جنایت، بر عضوی از بدن، رخ داده باشد. اغلب اعضای بدن، دارای دیه مقدر هستند، یعنی، کسرهای آن، در قانون مشخص شده، در غیر این صورت، یعنی، در خصوص اعضایی که دیه مقدر ندارند، برای آن عضو، ارش معین خواهد شد.

دیه منافع اعضاء : در صورتی که شخصی، مرتکب جنایتی بر دیگری شود که به موجب آن، مجنی علیه، منفعتی که از برخی از اعضا، حاصل می گردید را از دست بدهد؛ مثلا منفعت شنیدن توسط گوش خود را از دست داده، اما گوش وی آسیبی نبیند، باید دیه آن را با توجه به کسر های دیه پیش بینی شده برای این موضوع، در قانون مجازات اسلامی، بپردازد. 

دیه جراحات : در صورتی که شخصی، مرتکب جنایتی بر دیگری شود و به موجب آن، جراحتی نظیر خراش بر سر و صورت یا اعضای بدن یا کبودی، به وجود آید، باید دیه جراحات وارده را بپردازد که میزان این دیه، با توجه به دیه آسیب های مشخص شده در قانون، نظیر حارصه، متلاحمه و... خواهد بود.

همانگونه که گفتیم، در تقسیم بندی دیه و ذکر انواع آن، می توان، این امر را با در نظر گرفتن دو وجه، انجام داد. یکی اینکه میزان دیه، مشخص شده یا خیر، دیگری اینکه، جنایت، بر عضو وارد شود یا بر اعضا و منافع. انواع دیه، با در نظر گرفتن اینکه مقدار آن، مشخص شده یا خیر، عبارتند از: 

دیه مقدر: در صورتی که میزان دیه عضو یا منفعت، در قانون، مشخص شده باشد، به آن، دیه مقدر می گویند. 

دیه غیر مقدر یا ارش: در صورتی که میزان دیه عضو یا منفعت، در قانون، مشخص نشده باشد و قاضی آن را با توجه به نظر پزشکی قانونی تعین کند، به آن، ارش یا دیه غیر مقدر می گویند.

پس از توضیح در خصوص انواع دیه، در ادامه مقاله، قصد داریم، درباره این موضوع صحبت کنیم که موارد پرداخت دیه چیست. جهت کسب اطلاعات بیشتر در خصوص دیه برابر زن و مرد، مطالعه مقاله ای که در زیر، در قسمت در ادامه بخوانید آمده، پیشنهاد می گردد.

در چه مواردی باید دیه پرداخت شود

در قسمت های قبل، توضیح دادیم که مفهوم دیه چه می باشد و گفتیم که دیه مقدر و دیه غیر مقدر یا ارش، انواع دیه هستند. پس از توضیح این موارد، در این قسمت، قصد داریم، به این پرسش پاسخ دهیم که بر اساس قانون، موارد پرداخت دیه چیست؟ برای پاسخ به این پرسش، باید، به قانون مجازات اسلامی، رجوع کرد. 

ماده 17 قانون مجازات اسلامی، در پاسخ به این پرسش که موارد پرداخت دیه چیست، مقرر می دارد: « دیه، اعم از مقدر و غیر مقدر، مالی است که در شرع مقدس، برای ایراد جنایت غیر عمدی بر نفس، اعضاء و منافع و یا جنایت عمدی، در مواردی که به هر جهتی، قصاص ندارد، به موجب قانون، مقرر می‌ شود».

بر اساس این ماده، می توان گفت، موارد پرداخت دیه، جنایات غیر عمد، بر جان یا جسم افراد، جنایات عمدی که به هر جهت، امکان قصاص کردن فرد مقابل، وجود ندارد یا در مواردی است که مجنی علیه، یعنی کسی که جنایت بر او، وارد آمده یا اولیای دم، به جای قصاص، بر گرفتن دیه، مصالحه می کنند. 

جراحات وارده بر سر و صورت، یکی از مواردی است که می تواند، بر اثر جنایات عمدی یا غیر عمدی، بر جسم افراد، وارد آید. جهت کسب اطلاعات بیشتر در خصوص دیه جراحات وارده بر سر و صورت، مطالعه مقاله زیر که در قسمت در ادامه بخوانید آمده است، پیشنهاد می گردد.

دیه مقدر در قانون مجازات اسلامی چیست؟

در پاسخ به پرسش دیه مقدر در قانون مجازات اسلامی چیست؟ باید گفت دیه مقدر در قانون مجازات اسلامی به معنای خسارت مالی مشخص و تعیین شده‌ ای است که در موارد آسیب‌ های بدنی یا قتل غیرعمدی به عنوان جبران خسارت پرداخت می‌ شود. این دیه بر اساس مقررات شرعی و قانونی تعیین شده و میزان آن در موارد مختلف مانند قتل، قطع عضو یا جراحات بدنی، مشخص است. دیه مقدر به عنوان یک ضمانت مالی در نظر گرفته می‌ شود که هدف آن جبران ضرر وارده به مجنی‌ علیه یا خانواده او است.

در قانون مجازات اسلامی، دیه مقدر برای هر یک از اعضای بدن یا آسیب‌ های خاص، مقدار مشخصی دارد. به عنوان مثال، دیه کامل (دیه قتل غیرعمدی) معادل ۱۰۰ شتر یا معادل مالی آن است که هر ساله توسط قوه قضائیه بر اساس نرخ‌ های روز اعلام می‌ شود. برای اعضای بدن نیز دیه‌ های جزئی‌ تری تعیین شده است؛ مثلا دیه قطع یک دست نصف دیه کامل و دیه قطع یک انگشت یک‌ دهم دیه کامل است. این مقادیر بر اساس فقه اسلامی و روایات معتبر تعیین شده‌ اند.

پرداخت دیه مقدر معمولا بر عهده جانی یا خانواده او است و در برخی موارد، اگر جانی توانایی پرداخت نداشته باشد، از بیت‌ المال (خزانه دولت اسلامی) پرداخت می‌ شود. همچنین، در مواردی که آسیب به صورت غیرعمدی وارد شده باشد، دیه به عنوان یک راه‌ حل شرعی و قانونی برای جلوگیری از انتقام‌جویی و ایجاد صلح بین طرفین در نظر گرفته می‌ شود. این نظام دیه‌ گذاری نشان‌ دهنده توجه اسلام و قانون به حقوق افراد و جبران خسارت‌ های مادی و معنوی است.

برای دریافت اطلاعات بیشتر در خصوص دیه و موارد پرداخت آن در کانال تلگرام حقوق کیفری عضو شوید. کارشناسان مرکز مشاوره حقوقی دینا نیز آماده اند تا با ارائه خدماتی در زمینه مشاوره حقوقی تلفنی دینا به سوالات شما عزیزان پیرامون دیه و موارد پرداخت آن پاسخ دهند.