صغیر ممیز و صغیر غیر ممیز

صغیر کسی است که به واسطه عدم اهلیت حق دخل و تصرف در اموال و حقوق خود را ندارد. دخل و تصرف در اموال صغیر قانونا بر عهده پدر و جد پدری او می باشد. صغار دو دسته هستند: صغیر غیر ممیز و صغیر ممیز. احکام حاکم بر این دو دسته افراد کمی متفاوت است. 

افراد برای بهره مندی و به اجرا گذاشتن حقوق خود باید شایستگی و صلاحیت آن را نیز داشته باشند. به این صلاحیت در نظام حقوقی ما اهلیت گفته می شود. برخی افراد به دلایل مختلف اهلیت نداشته و یا حتی اهلیت خود را از دست می دهند و از دخل و تصرف در امور حقوقی خود باز می مانند. از جمله این افراد، صغار هستند.

بر اساس قانون مدنی، یکی از انواع محجوران را افراد صغیر تشکیل می دهند. به عبارت دیگر، به اشخاصی که زیر سن بلوغ هستند، صغیر گفته می شود. به همین مناسبت هم ترتیباتی برای حمایت از آنها در قانون مدنی پیش بینی شده است. سن بلوغ نیز در مورد دختران نه سال و برای پسران پانزده سال تمام قمری تعیین شده است. مطابق قانون مدنی اشخاص صغیر را می توان به دو دسته صغیر ممیز و صغیر غیر ممیز تقسیم بندی نمود که هر کدام از این موارد با هم متفاوت اند.

آشنایی با انواع صغار و قوانین حاکم بر آن ها برای اداره زندگی و استیفای حقوق مدنی به ویژه حقوق مالی ایشان اهمیت بالایی دارد. از این رو، موادی از قانون مدنی به این موضوع اختصاص داده شده است. به همین دلیل در این مقاله توضیحاتی در رابطه با اقسام صغیر اعم از صغیر ممیز و صغیر غیر ممیز کیست و سن صغیر ممیز و غیر ممیز ارائه شده است.

صغیر غیر ممیز کیست

افراد صغیر به موجب قانون به دو دسته افراد صغیر ممیز و صغیر غیر ممیز طبقه بندی می شوند. هر دو افراد این گروه از دخل و تصرف در امور حقوقی خود ممنوع بوده و برای دخل و تصرف شرایط و قوانین خاصی در نظر گرفته شده ست. افراد صغیر غیر ممیز افراد هستند که سنشان کمتر از سن شرعی می باشد.

در پاسخ به پرسش صغیر غیر ممیز کیست باید گفت صغیر غیر ممیز به صغیری گفته می شود که دارای قوه درک و تمییز نیست؛ زشت و زیبا را تشخیص نمی دهد و لذا نمی تواند اراده ای برای انجام اعمال حقوقی داشته باشد. در فقه اسلامی، کودک زیر سن هفت سالگی را بعنوان صغیر غیر ممیز می شناسند و لذا سن هفت سالگی را سن تمییز ( تشخیص ) تلقی می کنند. 

در رابطه با دخل و تصرف صغیر در امور حقوقی در ماده 1180 قانون مدنی اینطور آمده :«طفل صغیر تحت ولایت قهری پدر و جد پدری خود می باشد و همچنین است طفل غیر رشید یا مجنون درصورتی که عدم رشد یا جنون او متصل به صغر باشد.». یعنی تصمیم گیری و دخل و تصرف در امور مالی و غیر مالی صغیر غیر ممیز در وهله اول با پدر و جد پدری او می باشد.

همچنین ماده 1212 قانون مدنی در رابطه با معاملات صغیر می گوید: «اعمال و اقوال صغیر تا حدی که مربوط به اموال و حقوق مالی او باشد باطل و بلااثر است معذلک صغیر ممیز می تواند تملک بلاعوض کند مثل قبول هبه و صلح بلاعوض و حیازت مباحات.»

صغیر ممیز کیست

در پاسخ به پرسش صغیر ممیز کیست باید گفت صغیر ممیز به صغیری گفته می شود که دارای قوه درک و تمییز نسبی است، با اینکه به سن بلوغ نرسیده است اما توانایی تشخیص امور خوب و بد از هم را دارد و به همین دلیل، می تواند اراده حقوقی داشته باشد. در حقوق ایران، سن خاصی برای صغیر ممیز یا غیر ممیز تعیین نشده است؛ لذا در صورتی که اختلافی درباره ممیز بودن یا غیر ممیز بودن صغیر بوجود بیاید، تشخیص آن با قاضی است که آیا صغیر ممیز بوده است یا غیر ممیز.

قاضی با توجه به اوضاع و احوال و خصوصیات شخص و قرائن موجود، در این رابطه تصمیم می گیرد. هرگاه درمورد ممیز بودن یا غیر ممیز بودن کودک اختلافی بوجود بیاید، باید حکم به عدم تمییز کودک داد. یعنی اینکه صغیر هنوز غیر ممیز است. چرا که بر اساس قاعده استصحاب در صورت شک، باید حالت سابق ( یعنی عدم تمییز ) را باقی بدانیم. این امر از آن جهت اهمیت دارد که میان اعمال حقوقی صغیر ممیز و غیر ممیز تفاوت وجود دارد؛ چرا که برخی از اعمال حقوقی صغیر ممیز صحیح است.

به طور مثال  ماده 1212 قانون مدنی ...«معذلک صغیر ممیز می تواند تملک بلاعوض کند مثل قبول هبه و صلح بلاعوض و حیازت مباحات.» اما اعمال حقوقی صغیر غیر ممیز باطل می باشد؛ چرا که صغیر غیر ممیز هیچگونه اراده ای ندارد. تنها تفاوت صغیر ممیز با غیر ممیز در رابطه با قبول برخی معاملات حقوقی مالی صرفا نافع می باشد. مانند مثال ماده 1212 در رابطه با قبول هبه، چرا که این قرارداد صرفا نافع است؛ در غیر این صورت تصمیم گیری در تمام امور حقوقی صغیر ممیز نیز با ولی قهری اوست. برای اشنایی بیشتر با وظایف ولی قهری مطالعه مقاله زیر توصیه می گردد.

سن صغیر ممیز و غیر ممیز

در رابطه با سن صغیر ممیز و غیر ممیز به طور دقیق در قانون متن مشخصی نیامده است اما در ماده 1210 قانون مدنی آمده که :«هیچکس را نمی توان بعد از رسیدن به سن بلوغ به عنوان جنون یا عدم رشد محجور نمود مگر آنکه عدم رشد یا جنون او ثابت شده باشد.» به موجب این ماده اشخاص پس از رسیده به سن بلوغ از حجر درامده و اهلیت دارند. اما تبصره 2 ذیل این ماده به نوعی تناقض با نص ماده دارد.

تبصره 2 ماده 1210 قانون مدنی :«اموال صغیری را که بالغ شده است در صورتی می توان به او داد که رشد او ثابت شده باشد.» این ماده به نوعی بیانگر این است که ممکن است که شخص به سن بلوغ برسد، ولی همچنان صغیر باشد. این امر نوعی تناقض میان متن ماده و تبصره آن می باشد.

برای حل تناقض می توان به رای وحدت رویه دیوان عالی کشور شماره 30 مورخ 1364/10/03 اشاره نمود که بر اساس این رای ماده 1210 ناظر بر امور غیر مالی صغیر است و تبصره دو ذیل این ماده، ناظر بر امور مالی است. بدین معنی که در امور غیر مالی صرف رسیدن به سن بلوغ برای خروج از حجر کافی است، اما در امور مالی رشد هم باید به اثبات برسد.

بنا براین سن دقیقی برای خروج از حجر و رسیدن به اهلیت وجود ندارد. اگر چنانچه در پرونده ای اهلیت صغیر باشد و از اوضاع و احوال اینگونه برآید که فرد از حالت صغر خارج شده است، ولی او می تواند در خواست صدور حکم رشد داده و با تایید نظر کارشناس حکم اهلیت صغیر پیش از رسیدن به سن قانونی صادر شود.

برای دریافت اطلاعات بیشتر در خصوص صغیر ممیز و صغیر غیر ممیز ، به کانال تلگرام موضوعات حقوقی مراجعه نمایید . کارشناسان مرکز مشاوره حقوقی دینا نیز آماده اند تا با ارائه خدماتی در زمینه مشاوره حقوقی تلفنی دینا به سوالات شما عزیزان پیرامون وصایت و صغیر ممیز و صغیر غیر ممیز​ پاسخ دهند .