تعیین قیم یکی از موضوعات مهم در حقوق خانواده و حمایت از اشخاصی است که به دلایلی قادر به اداره امور خود نیستند. این نهاد حقوقی زمانی مطرح می‌ شود که فردی به دلایل قانونی همچون صغر سن، جنون یا سفه، توانایی اداره دارایی یا انجام امور حقوقی خود را نداشته باشد و نیازمند شخصی امین برای انجام این وظایف باشد. قیم به عنوان نماینده قانونی چنین فردی، نقش مهمی در حفظ منافع و حقوق او ایفا می‌ کند و مسئولیت‌ هایی از جمله اداره اموال، تصمیم‌ گیری‌ های قانونی و مراقبت را بر عهده دارد.

 

مطالعه موضوع تعیین قیم از این جهت ضروری است که با ابعاد مختلف حقوقی، اخلاقی و اجتماعی سروکار دارد و می‌ تواند تاثیرات بلندمدتی بر زندگی فرد تحت قیمومت بگذارد. آشنایی با فرآیندهای قانونی و الزامات تعیین قیم می‌ تواند از سو استفاده‌ های احتمالی جلوگیری کرده و تضمین‌ کننده حمایت موثر از افراد ناتوان باشد. همچنین، فهم این موضوع برای خانواده‌ ها، مشاوران حقوقی و مسئولین قضایی اهمیت ویژه‌ ای دارد تا بتوانند در موارد لازم تصمیم‌ گیری‌ های عادلانه و کارآمد داشته باشند.

 

از این رو در ادامه مقاله به این پرسش که برای چه کسانی قیم تعیین می شود پاسخ داده شده، سپس به ارائه توضیحاتی در خصوص موارد نصب قیم و نحوه تعیین قیم برای محجور پرداخته شده است. برای کسب اطلاعات بیشتر در خصوص تعیین قیم و موارد آن در ادامه با ما همراه باشید. 

برای چه کسانی قیم تعیین می شود

برای پاسخ به این پرسش که برای چه کسانی قیم تعیین می شود باید بگوییم نصب قیم یکی از تدابیر قانونی برای حمایت از افرادی است که به دلیل وضعیت خاص جسمی یا روانی، توانایی اداره امور شخصی و مالی خود را ندارند. قانون‌ گذار سه گروه اصلی را مشمول تعیین قیم دانسته است. بر اساس ماده 1218 قانون مدنی این 3 گروه عبارتند از: نخست، کودکانی (صغار) که ولی خاص مانند پدر یا جد پدری برای سرپرستی آن ها وجود ندارد؛ در این شرایط، برای حفظ منافع کودک، قیم تعیین می‌ شود تا به جای ولی طبیعی امور او را اداره کند. گروه دوم شامل افرادی است که از کودکی دچار جنون یا سفه (عدم رشد عقلانی) بوده‌ اند و به سن بلوغ رسیده‌ اند، ولی هنوز فاقد ولی خاص هستند. در این موارد نیز، قانون نیاز به تعیین قیم را الزامی می‌ داند.

 

دسته سوم از افراد، کسانی هستند که جنون یا عدم رشد عقلانی آن ها پس از بلوغ و در دوره رشد بروز کرده است، یعنی این وضعیت متصل به دوران کودکی آنان نبوده است. این افراد، چنانچه ولی خاص نداشته باشند، مشمول قیمومت می‌ شوند تا شخصی معتمد، مسئولیت حمایت حقوقی و مالی آن ها را بر عهده بگیرد. در همه این موارد، نصب قیم برای تضمین منافع، حمایت از حقوق فرد ناتوان و پیشگیری از هر گونه تضییع حقوق او صورت می‌ گیرد. این اقدام نه تنها یک ضرورت قانونی است، بلکه از منظر انسانی و اجتماعی نیز اقدامی حمایتی و ضروری به شمار می‌ آید.

 

اند در صورتی که بر اساس موارد مذکور نیاز به تعیین قیم برای فرزندشان باشد، مراتب را به دادستان محل اقامت خود یا نماینده او اطلاع دهند و از وی درخواست کنند که اقدامات قانونی لازم را برای نصب قیم انجام دهد. بر اساس ماده 1220 قانون مدنی : "در صورت نبودن هیچ یک از ابوین یا عدم اطلاع آن‌ ها، انجام تکلیف مقرر در ماده قبل به عهده اقربایی است که با شخص محتاج به قیم‌ در یک جا زندگی می‌ نمایند."

حتما بخوانید: قیمومیت چیست

موارد نصب قیم

نصب قیم زمانی صورت می‌گیرد که شخصی به دلایلی مانند صغر سن، جنون یا عدم رشد عقلانی، قادر به اداره امور شخصی و مالی خود نباشد و همچنین ولی خاصی برای حمایت و سرپرستی او وجود نداشته باشد. این تدبیر قانونی در راستای حمایت از افراد ناتوان و جلوگیری از تضییع حقوق آنان پیش‌بینی شده است. قانون‌گذار در این زمینه شرایط و گروه‌های خاصی را مشخص کرده است تا در صورت فقدان ولی، قیم به عنوان نماینده قانونی فرد محجور، مسئولیت امور او را بر عهده بگیرد. به موجب ماده 1218 قانون مدنی موارد نصب قیم عبارتند از: 

 

1 برای صغاری که ولی خاص ندارند؛

2برای مجانین و اشخاص غیر رشید که جنون یا عدم رشد آنها متصل به زمان صغر آنها بوده و ولی خاص نداشته باشند؛

3 برای مجانین و اشخاص غیر رشید که جنون یا عدم رشد آنها متصل به زمان صغر آنها نباشد".

 

1 اشخاص صغیری که ولی خاص ندارند. مطابق قانون آیین دادرسی مدنی ولی خاص به پدر یا جد پدری گفته می شود. بعلاوه اینکه، هر کدام از پدر یا جد پدری نیز می توانند برای بعد از فوت خود نیز شخصی را به عنوان وصی برای اداره امور محجور تعیین کنند که در صورت عدم تعیین، باید از طرف دادگاه برای اداره امور صغیر قیم تعیین شود. بنابراین، در صورتی که پدر یا جد پدری فوت کرده باشند و شخصی را برای وصایت تعیین نکرده باشند، باید قیم تعیین شود.

 

2 شخصی که بعد از رسیدن به سن بلوغ سفیه شده است، اعم از اینکه پدر یا جد پدری یا وصی منصوب داشته باشد یا نه، همچنین برای شخصی که پیش از رسیدن به سن بلوغ سفیه بوده و ولی خاص (پدر، جد پدری و وصی ) نداشته باشد نیز باید قیم تعیین کرد.

 

3 شخصی که پس از رسیدن به سن بلوغ دچار حالت جنون یا دیوانگی شده اعم از اینکه ولی خاص داشته باشد یا خیر، همچنین شخصی که جنون او متصل به زمان کودکی او بوده و ولی خاص نداشته باشد. بدین ترتیب اگر محجور بعد از رسیدن به سن بلوغ مبتلا به جنون یا سَفَه شود و این حالت بعد از بلوغ نیز ادامه داشته باشد، در صورت داشتن ولی خاص، ولایت او بعد از بلوغ ادامه پیدا می کند.

بیشتر بخوانید: حدود اختیارات قیم

 

نحوه تعیین قیم برای محجور

پیش از ارائه توضیحات در خصوص نحوه تعیین قیم برای محجور باید بگوییم که در فقه اسلامی قواعدی برای حمایت از محجوران و اداره امور مربوط به آنها پیش بینی شده است که مبنای قوانین جدید در حقوق ایران از جمله قانون مدنی و قانون امور حسبی قرار گرفته است. مبنای تعیین قیم برای محجوران ولایتی است که قاضی دارد. بنابراین، هرگاه محجور ولی خاص نداشته باشد، سرپرستی و اداره امور او با قاضی خواهد بود. لذا در فقه گفته می شود " الحاکمُ ولیّ من لا ولیّ لهُ " . بنابراین، قاضی یا حاکم می تواند این ولایت را خودش به شخصه اعمال نماید و یا اینکه شخصی را از طرف خودش برای این کار انتخاب کند یعنی قیم تعیین کند. 

 

بر اساس قانون، علاوه بر افرادی که در مواد ۱۲۱۹، ۱۲۲۰ و ۱۲۲۱ قانون مدنی به آن ها اشاره شده، برخی نهادها و مقامات اجرایی نیز موظف اند در صورت اطلاع از وجود صغیری که نیاز به تعیین قیم دارد، موضوع را به دادستان شهرستان محل اقامت فرد اطلاع دهند. از جمله این اشخاص می توان به شهرداری ها، اداره آمار و ثبت احوال، ماموران آن ها، دهبان ها و بخشداران اشاره کرد. همچنین هر دادگاهی که در جریان رسیدگی به پرونده ای متوجه وجود محجوری شود که فاقد ولی، وصی یا قیم است، موظف است مراتب را جهت تعیین قیم به دادستان اعلام کند.

 

در صورتی که صغیری بدون ولی خاص، پس از رسیدن به سن رشد دچار سفه یا جنون باشد، قیم او باید موضوع را به دادستان اطلاع دهد. دادستان نیز مکلف است پس از آگاهی از این وضعیت، تحقیقات لازم را در خصوص وجود سفه یا جنون انجام داده و دلایل آن از جمله نظرات کارشناسان و اطلاعات مطلعان را برای رسیدگی به دادگاه ارسال کند. در صورت تایید وضعیت توسط دادگاه، حکم به استمرار حجر صادر شده و امکان ابقا قیم قبلی به عنوان قیم قانونی نیز وجود خواهد داشت. این فرآیند با هدف حفظ حقوق و منافع فرد محجور و استمرار حمایت قانونی از او پیش بینی شده است.

 

در برخی شرایط، حضانت و قیمومت بعد از رسیدن به سن قانونی همچنان ادامه پیدا می کند؛ مثل افرادی که پس از رسیدن به سن قانونی، سفیه یا مجنون می شوند و یا از کودکی سفیه و مجنون بوده و ولی خاص هم ندارند.اما مطابق قانون مدنی، قیمومت امروزه یک نهاد حقوقی است که شرایط و آثار قیمومت و وظایف و اختیارات قیم در آن پیش بینی شده است. بعلاوه اینکه، قیمومت همواره از طرف دادگاه به یک شخص خاص واگذار می شود و بر کار او از طرف دادگاه نظارت می شود و در برخی شرایط عزل و انعزال قیم بعنوان ضمانت اجرای تخلف از مفاد قیمومت پیش بینی شده است.

در ادامه بخوانید: بعد از فوت پدر قیم کیست

 

 

سوالات متداول

1-  برای چه کسانی قیم تعیین می شود؟

2- موارد نصب قیم چیست؟

3- نحوه تعیین قیم برای محجوری چگونه است؟

---

نظرات کاربران