اقاله قرارداد و آثار آن

اقاله قرارداد، یکی از راه های برهم زدن معامله در حقوق بوده و به معنای تراضی طرفین، بر انحلال عقد می باشد. رضایت دو طرف، اهلیت آن ها و معلوم بودن موضوع اقاله، از شرایط اقاله قرارداد است. محدوده اقاله، با توجه به اینکه تعهدات قراردادی انجام شده است یا خیر، متفاوت خواهد بود. از بین رفتن اثر اجرایی قرارداد، نسبت به آینده، از جمله آثار اقاله می باشد.

بر مبنای ماده 10 قانونی مدنی، تمامی قراردادهای منعقد شده میان افراد، تا جایی که مخالف قوانین امری نباشند، معتبر بوده و قابل احترام هستند. افراد، ممکن است برای امور مختلفی، نظیر انجام یک تعهد در قبال دریافت مزد، خرید و فروش یک ملک یا هر امری که مالیت دارد، اقدام به انعقاد قرارداد با یکدیگر نمایند.

پس از انعقاد قرارداد، طرفین آن، باید به مفاد قرارداد، پایبند بوده و نمی توانند، هر زمان که بخواهند، نسبت به برهم زدن آن، اقدام کنند. برهم زدن قراردادهای منعقد شده، تشریفات و آداب مخصوص به خود را دارد که قانون گذار، اقدام به پیش بینی آن ها، در قانون مدنی کرده است. از جمله مواردی که طرفین یک قرارداد، می توانند، به موجب آن، اقدام به برهم زدن قرارداد فی مابین کنند، اقاله می باشد.

از این رو، در این مقاله، قصد داریم، به بررسی تعریف و مفهوم اقاله بپردازیم و شرایط و محدوده اعمال آن را توضیح دهیم؛ سپس، به این سوال پاسخ دهیم که آثار اقاله قرارداد چیست و اقاله ملک یعنی چه. چنانچه پیرامون این موضوع، سوالاتی دارید، با ما همراه باشید.

تعریف اقاله قرارداد

در پاسخ به این پرسش که تعریف اقاله قرارداد چیست؟ ابتدا باید، لغت اقاله را مورد بررسی قرار دهیم. اقاله در لغت، به معنای مسامحه و نادیده گرفتن امر یا موضوع می باشد. در قانون مدنی، تعریف مشخصی از اقاله ارائه نشده، اما با نظر به ماده 283 قانون مدنی، می توان به ارائه یک تعریف از اقاله پرداخت.

ماده 283 قانون مدنی، در پاسخ به این پرسش که اقاله چیست؟، مقرر می دارد: "بعد از معامله، طرفین می توانند به تراضی، آن را اقاله و تفاسخ کنند." بر اساس این ماده، اقاله، یکی از راه ها و موارد انحلال قرارداد میان افراد، بعد از انجام معامله می باشد. اقاله قرارداد، نیاز به موافقت و رضایت هر دو طرف قرارداد دارد و صرفا با اعمال اراده یک نفر از طرفین قرارداد، اتفاق نخواهد افتاد.

بنابراین، در پاسخ به این پرسش که تعریف اقاله قرارداد چیست؟ می توان گفت: اقاله قرارداد، یعنی، دو نفری که با هم قراردادی را منعقد کرده اند، تصمیم بگیرند، ادامه تعهد به قرارداد را متوقف و در واقع، قرارداد بین خودشان را منحل کنند. وقتی یک قرارداد، بین الف و ب منعقد می شود، اقاله آن نیز تنها توسط الف و ب یا نماینده قانونی آن ها ممکن است. در حقوق، به اقاله، تفاسخ هم گفته می شود.

شرایط اقاله قرارداد چیست

در قسمت قبل، به این پرسش، پاسخ دادیم که اقاله قرارداد چیست و گفتیم که یکی از آثار اقاله، برهم خوردن قرارداد منعقد شده می باشد. پس از پاسخ به این پرسش که اقاله قرارداد چیست، در این قسمت، قصد داریم، در خصوص شرایط اقاله قرارداد، صحبت کنیم و بگوییم که از منظر قانون مدنی، شرایط اقاله قرارداد چیست. شرایط اقاله قرارداد، عبارت است از:

تراضی طرفین: بر اساس ماده 283 قانون مدنی، برهم زدن معامله، به موجب اقاله، نیازمند رضایت دو طرف است و صرفا با اراده یک نفر، اتفاق نخواهد افتاد.

اهلیت طرفین: به این معنا است که طرفین، عاقل، بالغ و مختار باشند و از روی اکراه اقدام به اقاله ننمایند.

مشخص کردن موضوع اقاله: بر اساس ماده 285 قانون مدنی، موضوع اقاله، ممکن است نسبت به تمام معامله یا قسمتی از آن باشد و طرفین، باید، اقدام به مشخص کردن آن نمایند.

اعلام اراده: بر اساس ماده 284 قانون مدنی، طرفین باید، اراده خود، مبنی بر اقاله قرارداد را اعلام نمایند و این اعلام اراده می تواند، به هر لفظ یا فعلی واقع شود؛ صرفا کافی است، قصد برهم زدن معامله را برساند.

محدوده اعمال اقاله قرارداد

در قسمت های قبل، به توضیح مفهوم اقاله پرداختیم و گفتیم که شرایط اقاله قرارداد چیست. در این قسمت، قصد داریم، در خصوص محدوده اعمال اقاله قرارداد، توضیح دهیم و محدوده آن را بر اساس انجام تعهد یا عدم انجام آن، بگوییم. محدوده اعمال اقاله، با توجه به اندازه ای که به تعهد عمل شده است، متفاوت خواهد بود. نکته قابل توجه؛ آن است اقاله، در خصوص مواردی نظیر عقد نکاح، عقد وقف و سایر موارد مندرج در قانون که تحت عنوان مستثنیات اقاله، ذکر شده است، قابل اعمال نخواهد بود. محدوده اعمال اقاله قرارداد، شامل دو حالت می شود که عبارتند از :

حالت اول، مربوط به وقتی است که یک قرارداد، اصلا اجرایی نشده است: در این حالت، چنانچه طرفین قرارداد، قصد اقاله آن را داشته باشند، این امر، سبب انحلال معامله، به طور کامل می شود.

حالت دوم، فرضی است که تعهد، اجرا شده یا تملیک، صورت گرفته است: در این حالت، اقاله عقد، در صورتی کامل می شود که آثار به جای مانده از آن، به طور کامل از بین برود. یعنی اگر مثلا عقد تملیکی است و عوض پرداخت شده، عوض برگردانده شود.

آثار اقاله قرارداد چیست

در قسمت قبل، توضیح دادیم که شرایط اقاله قرارداد چیست و محدوده آن، چگونه است. همچنین، گفتیم که صرفا، طرفین قرارداد یا نماینده قانونی آن ها، می تواند نسبت به اقاله قرارداد، اقدام نماید. در این قسمت، قصد داریم، آثار اقاله قرارداد را بررسی کرده و بگوییم که آثار اقاله قرارداد چیست.

بر هم خوردن قرارداد: با تراضی طرفین بر اقاله، قرارداد، بر هم خواهد خورد و موضوع آن، منتفی می شود.

بازگشت عوضین: چنانچه قرارداد، به واسطه اقاله بر هم بخورد، عوضین به جای خود باز می گردند و در صورت موجود نبودن، مثل یا قیمت آن ها داده می شود.

از دست دادن اثر اجرایی قرارداد نسبت به آینده: اثر اقاله قرارداد، نسبت به آینده است. مثلا اگر قرارداد اجاره ای برای مدت 12 سال، منعقد شود و بعد از 5 سال، دو طرف قرارداد، تراضی کنند که عقد را به واسطه اقاله، منحل کنند، این تراضی ( در واقع اثر اقاله ) اجرای عقد اجاره را برای 7 سال باقی مانده، منتفی می کند و اینکه عقد اجاره در سال پنجم قرارداد، اقاله شده است، باعث نمی شود قرارداد در آن 5 سال، درست نباشد.

اقاله ملک یعنی چه؟

در پاسخ به پرسش اقاله ملک یعنی چه؟ باید بگوییم همانطور که پیش از این نیز بیان نمودیم اقاله قرارداد به معنای بر هم زدن دو طرفه قرارداد می باشد و از زمان تحقق اقاله به بعد قرارداد فاقد اثر قانونی می باشد. اقاله در قراردادهای ملکی از جمله قرارداد فروش ملک به معنی برهم زدن موضوع قرارداد توسط خریدار و فروشنده می باشد.

اقاله ملک مانند اقاله سایر عقود شامل دو مورد اقاله صریح و اقاله ضمنی می باشد. اقاله صریح یعنی طرفین معامله به وضوح و آشکارا توافق بر فسخ معامله نمایند، اقاله ضمنی نیز زمانی است که از اقدامات طرفین قرارداد به قصد فسخ قرارداد پی می بریم.

نکته مهمی که در خصوص اقاله ملک باید مورد توجه قرار بگیرد این است که در صورتی که تنظیم قرارداد ابتدایی در دفتر خانه و با سند رسمی صورت گرفته باید برای اقاله قرارداد نیز، طرفین قرارداد باید به دفترخانه مراجعه کرده و فسخ قرارداد را به صورت ضمنی انجام دهند. همچنین در فرایند اقاله ملک برخی هزینه ها از جمله مالیات باید توسط طرفین پرداخت گردد.

برای دریافت اطلاعات بیشتر در مورد اقاله قرارداد و آثار آن در کانال تلگرام حقوق قراردادها و عقود عضو شوید. کارشناسان مرکز مشاوره حقوقی دینا نیز آماده اند تا با ارائه خدمات مشاوره حقوقی تلفنی دینا به سوالات شما عزیزان پیرامون اقاله قرارداد و آثار آن پاسخ دهند.