روند رسیدگی در دادگاه ها به ویژه در خصوص برخی موضوعات حقوقی و یا جرایم بسیار زمان بر است به همین علت برخی افراد هنگامی که در مقام اتهام به جرمی قرار گرفته و پرونده آنها در روند رسیدگی و دادگاه قرار می گیرد، همواره نگران این هستند که در این مرحله برچسب مجرم به آنها خورده، آبروی آنها در خطر افتد و یا اینکه چون در مقام اتهام هستند، این امر در سوء پیشینه آنها مندرج و منعکس گردد.

از طرفی شان و کرامت انسانی بسیار بالا است و اگر قرار باشد صرف متهم شدن به جرمی و تا قبل از اثبات آن جرم، فرد را مجرم دانست و وی را از حقوق انسانی محروم نمود و در روابط انسانی او را طرد کرد این امر خلاف عدالت است. به همین جهت و از آنجا که هر فرد انسانی جایگاه والا و ویژه ای دارد و صرف در مقام اتهام بودن نباید منجر به بی عدالتی در حق افراد گردد، در فقه و در قانون توجه ویژه ای به برائت و بی گناهی افراد قبل از اثبات جرم شده است.

از این رو بر آن شدیم تا در این مقاله به بررسی اینکه مفهوم اصل برائت چیست، همچنین بررسی حکم اصل بر برائت است در قانون اساسی، آئین دادرسی مدنی و کیفری بپردازیم و توضیح دهیم اصل بر برائت است یعنی چه. چنانچه قصد دارید بدانید اصل بر برائت است به چه معناست در ادامه با ما همراه باشید.

مفهوم اصل برائت

برائت در لغت به معنای پاک شدن از عیب و تهمت، تبرئه شدن و خلاص شدن است. در حقوق نیز برائت به این معنی است که باید بنا بر بی گناهی افراد گذاشت و صرف یک اتهام و تا پیش از اینکه ادله لازم برای اثبات آن اتهام به دادگاه ارائه شود نباید فرد را مجرم انگاشت و حقوق فردی و اجتماعی او را ضایع کرد. از همین رو در قوانین داخلی و خارجی اصل برائت و مفهوم برائت پیش بینی شده و بسیار مورد توجه است.

اصل برائت که به آن فرض بی گناهی هم گفته شده و یکی از کاربردهای مهم آن، اثبات بی گناهی متهم است، یکی از اساسی ترین اصول بشر بوده که همواره به آن تاکید شده است. این اصل مهم به همراه علاوه بر قوانین داخلی در کنوانسیون های بین المللی نیز بیان شده است. ماده ۱۱ اعلامیه جهانی حقوق بشر بیان می‌دارد: "هر شخصی که متهم به ارتکاب یک جرم کیفری می‌شود حق دارد که بی‌گناه فرض شود مگر این‌که تقصیرش، مطابق قانون در یک دادگاه علنی که در آن تمامی تضمینات لازم برای دفاع پیش‌بینی‌شده باشد، ثابت شود".

از همین رو و با توجه به مقدمات بالا در خصوص مفهوم اصل برائت می توان گفت: این اصل به تفاوت متهم و مجرم اشاره دارد و مفهوم اصل برائت این است که همه افراد بی گناهند و باید بی گناه انگاشته شوند و صرف اتهام به یک جرم، آن هم بدون ادله اثبات کافی و تا پیش از صدور حکم محکومیت از سمت دادگاه، نمی توان و نباید فرد را مجرم دانست و او را از حقوقش محروم نمود.

حتما بخوانید: تفهیم اتهام یعنی چه 

اصل بر برائت است یعنی چه ؟

همانطور که در بالا در خصوص مفهوم اصل برائت توضیح دادیم هیچ فردی را نمی توان قبل از اثبات جرم و صرف اتهام یک جرم، مجرم دانست و وی را از حقوقش محروم نمود و شان و منزلت او و آبرویش را در معرض خطر قرار داد و از همین روست که اصل برائت در قوانین داخلی و خارجی مورد تاکید است.

همه ما اصطلاح " اصل بر برائت است "را شنیده ایم. در خصوص اینکه اصل بر برائت است یعنی چه باید گفت: اصل بر برائت است یعنی اینکه طبق قانون، اصل بر بی گناهی افراد است مگر اینکه گناه کار بودن آنها با ادله اثبات کافی نزد قاضی دادگاه ثابت شود و قاضی دادگاه حکم محکومیت وی را صادر نماید. بنابراین اگر کسی جرمی را به دیگری نسبت دهد، اثبات ادعا بر عهده مدعی است و تا جرم با ادله اثبات کافی، اثبات نشده است فرد از هر نظر بی گناه است و می تواند از تمامی حقوقش برخوردار باشد. بنابراین تعریف اصل برائت آن است که تا زمانی که جرمی در دادگاه ثابت نشده است، نمی توان فردی را مجرم دانست و او را مجازات کرد. 

برای مثال الف ادعا می کند اموالش توسط ب دزدیده شده است. در این حالت اصل برائت می گوید که تا زمانی که "الف" نتوانسته ادعای خود را درباره اینکه ب سارق است، ثابت کند، "ب" بی گناه محسوب می شود و نمی توان او را مجازات کرد. یا همه ما می دانیم که قتل جرم است؛ وقتی قتلی رخ می دهد ممکن است شخصی به عنوان متهم به دادگاه احضار شود اما وقتی هیچ مدرکی برای اثبات قتل وجود ندارد و متهم نیز منکر ارتکاب جرم می شود، بر اساس اصل برائت، متهم را نمی توان مجازات کرد و به اصطلاح دادگاه حکم به برائت می دهد.

بیشتر بخوانید: ادله اثبات دعوی در امور حقوقی و کیفری 

 

اصل برائت در قانون

اصل برائت در مقررات قانونی مختلف ذکر شده است. قانون گذار با تکرار این اصل در قانون اساسی، قانون آیین دادرسی کیفری و قانون آیین دادرسی مدنی سعی در تاکید بر این اصل مهم دارد. اصل بر برائت در قانون اساسی به عنوان قانون مادر آمده است. که نشانگر تاکید و اهمیت این اصل است. که در ادامه مواد قانونی این اصل را در قوانین مختلف بیان می داریم:

اصل بر برائت در قانون اساسی در اصل 37 قانون اساسی بیان شده است که اشعار می دارد: " اصل، برائت است و هیچ کس از نظر قانون مجرم محسوب نمی شود، مگر اینکه جرم او در دادگاه صالح ثابت گردد. "

اصل برائت در ماده 197 قانون آیین دادرسی مدنی، آمده که اشعار میدارد: "اصل برائت است، بنابراین اگر کسی مدعی حق یا دینی بر دیگری باشد باید آن را اثبات کند، در غیر این صورت با سوگند خوانده حکم به برائت صادر خواهد شد."

اصل برائت در قانون آئین دادرسی کیفری در ماده 4 این قانون آمده که اشعار می دارد: "اصل، برائت است. هرگونه اقدام محدود کننده، سالب آزادی و ورود به حریم خصوصی اشخاص جز به حکم قانون و با رعایت مقررات و تحت نظارت مقام قضائی مجاز نیست و در هر صورت این اقدامات نباید به گونه ای اعمال شود که به کرامت و حیثیت اشخاص آسیب وارد کند."

اصل برائت در قانون حقوق شهروندی در بند دو ماده واحده این قانون آمده که اشعار می دارد: " محکومیت‌ها باید برطبق ترتیبات قانونی و منحصر به مباشر، شریک و معاون‌جرم باشد و تا جرم در دادگاه صالح اثبات نشود و رأی مستدل و مستند به مواد قانونی و یا‌ منابع فقهی معتبر (‌درصورت نبودن قانون) قطعی نگردیده اصل بر برائت متهم بوده و‌هرکس حق دارد در پناه قانون از امنیت لازم برخوردار باشد."

در ادامه بخوانید: حقوق اساسی متهم

برای دریافت اطلاعات بیشتر در مورد اصل برائت چیست به کانال تلگرام آیین دادرسی و ادله اثبات دعوا مراجعه کنید . کارشناسان مرکز مشاوره حقوقی دینا نیز آماده اند تا با ارائه خدماتی در زمینه مشاوره حقوقی تلفنی دینا به سوالات شما عزیزان پیرامون اصل برائت چیست پاسخ دهند.

 

 

سوالات متداول

1- مفهوم اصل برائت چیست؟

2- اصل بر برائت است یعنی چه؟

3- اصل برائت در قانون چیست؟

---

نظرات کاربران