مشاغل سخت و زیان آور

مشاغل سخت و زیان آور به دلیل شرایط حساسی که دارند زیر ذره بین قانون قرار دارند؛ چرا که کارگران این مشاغل در معرض خطرات جدی قرار دارند و از آن جا که قانون کار نسبت به کارگران رویکرد حمایتی دارد، برای کارگران مشاغل سخت و زیان آور شرایط خاصی پیش بینی شده است. این کارگران از مرخصی سالانه بیشتر برخوردار بوده و همچنین در باب بازنشستگی شرایط خاص بازنشستگی پیش از موعد را دارند.

کارگرانی که در معادن کار می کنند، کسانی که کارشان بر روی دکل ها است، کارگران جوشکاری داخل مخازن و از همه این موارد خطرناک تر، کسانی که در معرض تشعشعات رادیواکتیو مشغول به کار اند، بیشتر از دیگر کارگران در معرض خطرات ناشی از شغل خود می باشند. قانونگذار در انجام وظیفه حمایتی خود از کارگران، برای این دسته از کارگران تدابیر بیشتری اندیشیده است. 

قانون گذار، به منظور حفظ سلامت افراد شاغل در مشاغل سخت؛ حمایت های ویژه ای را از آنان به عمل آورده است. با این حال؛ شرط برخورداری از حمایت های مذکور، آن است که کار فرد، در تعریف مشاغل سخت قرار گرفته و با توجه به معیارهای تعیین شده، جزو این مشاغل به حساب آید.

از این رو، در این مقاله، به چیستی مشاغل سخت و زیان آور می پردازیم و پس از آن بیان می کنیم که این مشاغل چگونه تعیین می شوند. پس از آن، به قانون مشاغل سخت و زیان آور و شکایت کارگران این در شغل پرداخته و در بخش انتهایی، بازنشستگی در مشاغل سخت و زیان آور را بررسی و همچنین پس از آن، مرخصی کارگران این مشاغل را بیان می کنیم.

مشاغل سخت و زیان آور چیست

بر اساس تبصره 2 ماده 76 قانون بیمه تامین اجتماعی، میتوان در پاسخ به این سوال که مشاغل سخت و زیان آور چیست؛ بیان نمود که کارهای سخت و زیان آور کارهایی هستند که در آن ها عوامل فیزیکی، شیمیایی، بیولوژیکی محیط کار غیراستاندارد بوده و فرد با انجام آن کار، فشار جسمی و روانی بیشتر از ظرفیت طبیعی انسان بر او وارد شود که در اثر آن به بیماری و عوارض آن مبتلا شود. ماده 1 آیین نامه مشاغل سخت و زیان آور، مشاغل را که به آن ها سختی کار تعلق گرفته، به دو دسته تقسیم کرده است که عبارت اند از:

الف – مشاغلی که صفت سخت و زیان آور با ماهیت شغلی وابستگی دارد، اما می توان با به کار گیری تمهیدات بهداشتی، ایمنی و تدابیر فنی مناسب توسط کارفرما سختی و زیان آوری آنها را حذف نمود.

ب- مشاغلی که ماهیتا سخت و زیان آور بوده و با به کارگیر تمهیدات بهداشتی، ایمنی و تدابیر فنی کارفرما، صفت سخت و زیان آوری آنها کاهش یافته ولی کماکان سخت و زیان آوری آنها حفظ می گردد.

درباره دسته اول می توان همه مشاغل صنعتی را مثال زد که کارفرما تجهیزات ایمنی را برای کارگران فراهم نکرده باشد. مثلا یک کارگر کارگاه جوشکاری، نیاز به تجهیزات ایمنی از قبیل عینک مخصوص دارد و کارفرما وظیفه دارد آن را فراهم کند. دسته دوم مشاغلی هستند که سخت و زیان آور بودن، جزو جدا نشدنی آن ها است و رعایت مسائل ایمنی از سخت و زیان آوری آن ها کم می کند. مثل کار در معدن یا همان جوش کاری که مثال زده شد زمانی که در مخازن باشد.

کارفرمایان کارگاه های مشمول قانون تامین اجتماعی مکلفند قبل از آن که کارهای سخت و زیان آور را به کارگران خود محول کنند، معاینات پزشکی انجام دهند و کارگران را از لحاظ قابلیت و استعداد جسمانی متناسب برا نوع کار بسنجند و همچنین به صورت دوره ای که حداقل یکسال است معاینات پزشکی را تکرار کنند.

در رابطه با ساعت کار این مشاغل باید گفت که ساعت کار مشاغل سخت و زیان آور نباید از 6 ساعت در روز و 36 ساعت در هفته تجاوز کند. توجه به این نکته ضروی است که بر اساس بخشنامه مصوب 1403/03/09 وزارت کار؛ در رابطه کارگری و کارفرمایی افراد مشمول قانون کار، در مواردی که اختلافی در خصوص پرداخت چهار درصد حق بیمه مشاغل سخت و زیان آور به‌ وجود آید، کارگر می تواند علیه پیمانکار دادخواست تنظیم نموده و به شکایت از وی اقدام نماید.

سخت و زیان آوری چگونه تعیین می شود

در قسمت گذشته، به این پرسش پاسخ دادیم که کار سخت و زیان آور چیست؛ و در این خصوص بیان نمودیم که مشاغل سخت و زیان آور کارهایی هستند که در آن ها عوامل فیزیکی، شیمیایی محیط کار غیراستاندارد بوده و فرد با انجام آن کار، فشار بیشتر از ظرفیت را متحمل می شود. در این قسمت از مقاله؛ قصد داریم تا به این پرسش پاسخ دهیم که سخت و زیان آوری چگونه تعیین می شود؟

در پاسخ به پرسش فوق، می بایست بیان نمود که بر اساس آیین نامه مشاغل سخت و زیان آور، تعیین سخت و زیان آور بودن مشاغل موضوع ماده 1 و نوع گروه آن یعنی، الف یا ب حسب در خواست کارگر، کارفرما، تشکل ها، وزارت بهداشت و درمان و آموزش پزشکی، وزارت کار و امور اجتماعی و سازمان تامین اجتماعی در هر کارگاه با بررسی سوابق، انجام بازدید و بررسی شرایط کار توسط کارشناسان بهداشت حرفه ای وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و بازرسان کار وزارت کار و امور اجتماعی و با تایید توسط کمیته های بدوی و تجدید نظر استانی موضوع این آیین نامه انجام می گیرد.

 کارفرما باید پس از آن که کار کارگاه وی سخت و زیان آور تشخیص داده شد، ظرف دو سال از تاریخ ابلاغ تصمیم قطعی به او، فرصت دارد نسبت به ایمن سازی شرایط محیط کار اقدام نماید. به منظور اطلاع از نحوه شکایت کارگر از کارفرما مطالعه مقاله زیر توصیه می شود.

قانون مشاغل سخت و زیان آور

در خصوص این که قانون مشاغل سخت و زیان آور؛ شامل چه مقرراتی است، می توان بیان داشت که مهم ترین قوانین، در این حوزه، ماده تبصره 2 ماده 76 قانون بیمه تامین اجتماعی مصوب 1354 و آیین نامه مشاغل سخت و زیان آور موضوع قانون تامین اجتماعی می باشد. به منظور آشنایی متقاضیان، در قسمت زیر، فایل pdf این قانون قرار گرفته است.

مطابق با این قانون، کارفرمایان کلیه کارگاه‌ های مشمول قانون تامین اجتماعی که تمام یا برخی از مشاغل آن‌ ها حسب تشخیص مراجع ذی‌ ربط سخت و زیان‌ آور اعلام گردیده یا خواهند گردید، مکلف شده اند که ظرف دو سال از تاریخ تصویب این قانون، نسبت به ایمن‌ سازی عوامل شرایط محیط کار مطابق حد مجاز و استانداردهای مشخص‌ شده در قانون کار و آیین‌ نامه‌ های مربوطه و سایر قوانین موضوعه در این زمینه اقدام نمایند.

شکایت کارگران در مشاغل سخت و زیان آور

شکایت کارگران در مشاغل سخت و زیان آور مصوب 1403/03/09 وزارت کار؛ در مواردی که بین کارگر و کارفرما، اختلافی در خصوص پرداخت چهاردرصد حق بیمه مشاغل سخت و زیان آور، به وجود آید، کارگر می باسیت علیه کارفرما دادخواستی تنظیم نموده و به شکایت از او اقدام نماید.

مطابق با این بخشنامه، اقامت دعوا توسط خواهان، یعنی کارگر، باید علیه پیمانکار یا پیمانکاران هر دوره از قرارداد کار و سهم هر کدام صورت پذیرد. یکی از روش های اقامه دعوا علیه کارفرما این است که، متقاضی شکایت قضایی خود را در دفاتر خدمات الکترونیکی قضایی ثبت نماید.

به منظور ثبت شکایت از طریق دفاتر خدمات قضایی، متقاضی می بایست به همراه مدارک موردنیاز و پس اخذ نوبت، به صورت حضوری به دفاتر خدمات قضایی مراجعه نموده و شکایت خود را از کارفرما در این دفاتر مطرح نماید. علاوه بر این، کارگر می تواند برای ثبت شکایت، به اداره کار حوزه کارگاه مراجعه نموده و یا از طریق سامانه جامع روابط کار به نشانی prkar.mcls.gov.ir به ثبت شکایت اقدام نماید.

بازنشستگی از کارهای سخت و زیان آور 

مشاغل سخت و زیان آور علاوه بر اینکه شرایط خاصی در کارگاه ها دارند، دارای بازنشستگی تامین اجتماعی متفاوت نیز می باشند. این موضوع به این دلیل است که افرادی که در کارهای سخت و زیان آور فعالیت می کنند، هر چقدر مسائل ایمنی رعایت شده باشد، باز هم زودتر از افراد دیگر فرسوده می شوند. به همین خاطر هم قانون تامین اجتماعی و هم آیین نامه مشاغل سخت و زیان آور به آن پرداخته و ضوابط بازنشستگی از کارهای سخت و زیان آور را به شرح زیر بیان کرده اند:

بیمه شدگانی که حداقل 20 سال سابقه کار متوالی یا بیست و پنج سال سابقه کار متناوب و پرداخت حق بیمه در کار های سخت و زیان آور را داشته باشند؛ بدون شرط سنی می توانند در خواست بازنشستگی از سازمان تامین اجتماعی نمایند.

چنانچه کمیسیون های پزشکی موضوع ماده 91 قانون تامین اجتماعی قبل از رسیدن بیمه شده شاغل در کار سخت و زیان آور به سابقه مقرر در 1 فوق، فرسایش جسمی و روحی و را ناشی از اشتغال به کارهای سخت و زیان آور تشخیص و تایید نمایند.

البته این قبیل بیمه شدگان به صرف ارائه درخواست بازنشستگی مجاز به ترک کار نبوده و باید احراز شرایط و استحقاق آن ها جهت بازنشستگی پیش از موعد در کار سخت و زیان آور رسما از سوی سازمان تامین اجتماعی به آن ها ابلاغ و سپس ترک کار نمایند.
 

نکته ی دیگر این است که چنانچه بیمه شده شرایط استفاده از بازنشستگی پیش از موعد در کارهای سخت و زیان آور را طبق این آیین نامه احراز کند؛ سازمان تامین اجتماعی مکلف است نسبت به برقرار مستمری و از تاریخ ترک کار اقدام نماید.

همانطور که مشاهده می شود؛ قانونگذار در مورد بازنشستگی در مشاغل سخت و زیان آور، 20 سال متوالی و 25 سال متناوب را معیار قرار داده است، یعنی اگر کسی 20 سال پشت سر هم و یا مجموعا 25 سال با فاصله به کار های سخت و زیان آور مشغول باشد در هر سنی که باشد، می تواند در خواست بازنشستگی کند.

از طرفی ممکن است کمیسیون های پزشکی تشخیص دهند که فرد قبل از آن که به 20 سال کار متوالی یا 25 سال متناوب برسد، فرسوده شده است و توانایی کار ندارد. در این حالت هم فرد می تواند درخواست بازنشستگی دهد که در هر صورت اگر شرایط استفاده از کار های سخت و زیان آور احراز شد، سازمان تامین اجتماعی مکلف به پرداخت مستمری بازنشستگی است. پس از آن که مشخص شد که فرد شرایط بازنشستگی پیش از موعد را دارد، کارفرما مکلف است به میزان 4 درصد از مستمری که توسط سازمان تامین اجتماعی محاسبه می شود را یک جا به سازمان پرداخت نماید. 

مرخصی ها در کارهای سخت و زیان آور

در قسمت های پیشین مقاله به توضیح این پرسش که مشاغل سخت و زیان آور چیست؛ پرداخته و قانون و نحوه تعیین آن را بیان نمودیم. در این قسمت از مقاله قصد داریم تا به این پرسش پاسخ دهیم که مرخصی ها در کارهای سخت و زیان آور به چه صورتی می باشد؟

در ماده 65 قانون کار، مرخصی سالانه کارگران کارهای سخت و زیان آور، 5 هفته بیان شده است، که این میزان 1 هفته بیشتر از مرخصی سایر کارگران است. همچنین در قانون بیان شده است که بهتر است این مرخصی تا جایی که ممکن است در دو نوبت در پایان ها شش ماه به کارگران داده شود تا فشار کار آن ها تقسیم شود.

برای دریافت اطلاعات بیشتر در مورد مشاغل سخت و زیان آور و بازنشستگی آن در کانال تلگرام موضوعات حقوقی عضو شوید . کارشناسان مرکز مشاوره حقوقی دینا نیز آماده اند تا با ارائه خدمات مشاوره حقوقی تلفنی دینا به سوالات شما عزیزان پیرامون مشاغل سخت و زیان آور و بازنشستگی آن​​ پاسخ دهند .