اجرت المثل چیست

پرداخت اجرت المثل یکی از راه های جبران خسارت است که قانونگذار در شرایط و مواردی آن را الزام کرده است . اجرت المثل می تواند بهای کاری باشد که یک فرد انجام داده است و یا خسارت ناشی از استفاده از مال شخص دیگر و عواملی از این دست باشد . مثال معروف آن اجرت المثل ایام زوجیت و اجرت المثل ایام تصرف است . به طور کلی میزان اجرت المثل را عرف تعیین می کند . 

احقاق حق یا رسیدن حق به حق دار اولین وظیفه قانون است . قانونگذار به روش های مختلف و در قوانین مختلف در تلاش از تا از پایمال شدن حقوق افراد جلوگیری کند و تا حد امکان در جهت جبران آن تلاش کند . از مواردی که قانونگذار در گرفتن حق افراد مورد توجه قرار می دهد ، جبران خسارت است که یکی از روش های جبران خسارت ، پرداخت اجرت المثل است .

این خسارت ممکن است به منفعت کار وارد شده باشد یا خسارت وارد شده به مال و یا به جهت استفاده از مال شخص دیگر باشد . این خسارت ها ممکن است تحت قراردادی به وجود آمده باشند و یا توافق ضمنی صورت گرفته باشد . بنابراین ما در این مقاله به بررسی اجرت المثل و انواع آن خواهیم پرداخت .

اجرت المثل چیست

با توجه به اصل آزادی اراده ، افراد در انعقاد عقود خود ، آزادند . مخصوصا عقودی که طبق ماده 10 قانون مدنی منعقد شده باشند . هر روشی که برای جبران خسارت پیش بینی کرده باشند معتبر بوده و قاضی ملزم به تبعیت از آن است .

گاهی پیش می آید که یا اراده افراد معتبر نبوده و یا جبران خسارت از قبل مشخص نشده است . بدیهی است که جبران نشدن خسارت اتفاقی نا عادلانه است . از این رو قانونگذار ، اجرت المثل را برای جبران خسارت پیش بینی کرده است . بنابراین بهتر است ابتدا بدانیم اجرت المثل چیست ؟

اجرت المثل روش پیش بینی شده قانونگذار برای جبران خسارت است در جایی که میزان و روش آن عقد و توافقی نشده باشد یا توافق معتبر نباشد . در حقیقت اجرت المثل مبلغی است که در عرف و بازار ، شخص ضامن یا مسئول باید در قبال منافع استفاده شده یا تلف شده ، به مالک پرداخت کند . 

اجرت المثل از نظر لغوی مخالف اجرت المسمی است . اجرت المسمی مبلغی است که طرفین از قبل توافق کرده اند و اراده آنها تعیین کننده میزان آن بوده است ولی اجرت المثل مبلغی است که خارج از اراده افراد ، توسط عرف تعیین می شود .

انواع اجرت المثل

انواع اجرت المثل بر اساس منشا و دلیلی که تعیین می شوند ، به دو نوع : اجرت المثل منفعت ناشی از کار و اجرت المثل منفعت ناشی از مال تقسیم می شوند که ما در این بخش به توضیح این دو می پردازیم .

اجرت المثل منفعت ناشی از کار :

انسان از جایگاه والایی در حقوق ایران برخوردار است . قانون اساسی پایه های جمهوری اسلامی را بر پایه ایمان به مواردی دانسته که یکی از آن ها کرامت و ارزش والای انسان است . بنابراین انسان هیچ گاه مال شناخته نمی شود اما کاری که انجام میدهد ارزش اقتصادی و مالی دارد و باید جبران شود .

آن چیزی که در حقوق تحت عنوان اجاره ی اشخاص بیان می شود هم همان اجاره ی کاری است که فرد انجام می دهد . عرف نیز برای عمل انسان ها متناسب با شغل و نوع کار ، مبلغی را تغیین می کند . پس هرگاه کار انسان در عرف دارای ارزش اقتصادی باشد و بدون قصد تبرع یا همان انجام رایگان عمل ، باشد ، فردی که کار به دستور او انجام گرفته است ، به اندازه اجرت المثل ضامن و مسئول است .

مثال معروف این موضوع ، اجرت المثلی است که قاضی برای کار زن تعیین می کند که ما در مقاله اجرت المثل ایام زوجیت به آن پرداخته ایم . همینطور درباره اجرت المثل وکیل در ماده 676 قانون مدنی بیان شده است که  : " حق‌الوکاله وکیل تابع قرارداد بین طرفین خواهد بود و اگر نسبت به حق ‌الوکاله یا مقدار آن قرارداد نباشد تابع عرف و عادت است اگر‌ عادت مسلمی نباشد وکیل مستحق اجرت‌المثل است . "

مورد دیگر در قرارداد مضاربه است که در صورتی که شرایط مقرر در قانون رعایت نشده باشد ، مضاربه محسوب نمی شود و عامل مستحق دریافت اجرت المثل می گردد .

اجرت المثل منفعت مال :

قانون ایران ، در موارد مختلفی مالک را مستحق دریافت اجرت المثل دانسته است . یکی از مثال های پر کاربرد این موضوع  ، اجرت المثل عین مستاجره است در زمانی که قرارداد اجاره به پایان رسیده است . در همین راستا قانون مدنی در ماده 494 بیان کرده است که :

" عقد اجاره به محض انقضاء مدت بر طرف می شود و اگر پس از انقضاء آن مستاجر عین مستاجره را بدون اذن مالک مدتی در تصرف‌ خود نگاه دارد موجر برای مدت مزبور مستحق اجرت‌ المثل خواهد بود اگر چه مستاجر استیفاء منفعت نکرده باشد و اگر با اجازه مالک در تصرف نگه دارد وقتی باید اجرت‌المثل بدهد که استیفاء منفعت کرده باشد مگر اینکه مالک اجازه داده باشد که مجانا استفاده نماید. " 

به بیان دیگر ، اگر مدت قرارداد اجاره تمام شود و مستاجر همچنان عین مستاجره را در اختیار داشته باشد ، دو حالت دارد . حالت اول زمانی است که مالک به او اجازه داده بعد از تمام شدن مدت اجازه ، از عین مستاجره استفاده کند که باید اجرت المثل بپردازد ، مگر آن که مالک گفته باشد مجانی استفاده کند . حالت دوم زمانی است که بدون اجازه مالک استفاده خود را ادامه می دهد . که در این حالت یقینا اجرت المثل دریافت می شود .

البته ذکر این نکته لازم است که اگر پس از پایان اجاره ، مستاجر استفاده خود را ادامه دهد و موجر هم تخلیه او را نخواهد ، مستاجر ماذون به حساب می آید ، نه غاصب . چرا که سکوت مالک دلیل بر رضایت او برای ادامه ی استفاده مستاجر است . مثال دیگر در این زمینه ، خسارتی است که غاصب باید بابت غصب مال به مالک بپردازد .

برای دریافت اطلاعات بیشتر در مورد اجرت المثل و انواع آن به کانال تلگرام موضوعات حقوقی مراجعه کنید . کارشناسان مرکز مشاوره حقوقی دینا نیز آماده اند تا با ارائه خدمات مشاوره حقوقی تلفنی دینا به سوالات شما عزیزان پیرامون اجرت المثل و انواع آن پاسخ دهند . 

بنابر اعلام معاونت امور زنان و خانواده رئیس جمهور، این معاونت با هدف حمایت از حقوق زن، لایحه اصلاح تبصره ماده (336) قانون مدنی در رابطه با اجرت‌ المثل زوجه در ایام زوجیت را تهیه و به هیات دولت ارسال نموده است.

بر اساس نظریه مشورتی اداره کل حقوقی قوه قضائیه، با توجه به اینکه به موجب بند الف ماده ۹ قانون شورا های حل اختلاف ، صرفا دعاوی مالی تا سقف بیست میلیون تومان درخصوص اموال منقول در صلاحیت قاضی شورا قرار گرفته است، بنابراین دریافت خسارت مربوط به اموال غیر منقول از جمله اجرت المثل از صلاحیت شورا خارج می باشد.

مطابق ابلاغیه سرپرست اداره کل خدمات الکترونیک قضایی، تقویم خواسته در زمان تقدیم دادخواست  مطالبه اجرت المثل ضروری نبوده، چرا که در این گروه از دادخواست ها ،  تعیین خواسته با جلب نظر کارشناس رسمی دادگستری قابل انجام می باشد.

رأی وحدت رویه شماره ۷۷۹ـ ۱۳۹۸/۵/۱۵ هیأت عمومی دیوان عالی کشور، در رابطه با اجرت المثل زوجه بیانگر این مساله می باشد که تعیین و حکم به اجرت‌المثل کار‌های زوجه از سوی دادگاه، موجب محرومیت وی از حقوق مربوط به شرط تنصیف دارایی نمی گردد.