شورای حل اختلاف

شورا های حل اختلاف، به منظور کاهش تراکم امور دادگاه ها و رسیدگی سریع تر به دعاوی تشکیل شدند. این شورا ها، از نهادی شبه قضایی، به نهادی قضایی تغییر پیدا کردند و صلاحیت آن ها گسترش یافت. این نهاد، در تلاش است که دعاوی را از طریق صلح و سازش حل کند. قانونگذار، در قانون، موارد صلاحیت شورای حل اختلاف، وظایف و ترکیب اعضای آن را، مشخص کرده است.

شورای حل اختلاف، نهادی قضایی است که به منظور حل اختلاف و صلح و سازش بین اشخاص حقیقی و حقوقی غیر دولتی، تحت نظارت قوه قضائیه به وجود آمده است. این شورا، در شهر ها و در صورت لزوم، در روستا ها تشکیل می شود که البته، در صورت تشکیل در روستاها، صرفا صلاحیت ایجاد صلح و سازش را خواهد داشت.

با توجه به اهمیت شورا های حل اختلاف و رویکرد اخیر قوه قضائیه، مبنی بر افزایش نقش شورا های حل اختلاف و ارجاع بسیاری از دعاوی حقوقی و کیفری به شورا، جهت رسیدگی یا ایجاد صلح وسازش، ضروری است تا افراد، اطلاعاتی در خصوص وظایف، اعضا و صلاحیت های شوراهای حل اختلاف، داشته باشند.

از این رو، در این مقاله، قصد داریم در رابطه با چیستی شورای حل اختلاف، ساختار شورای حل اختلاف و اعضای آن صحبت کنیم و به این موضوع که صلاحیت شورای حل اختلاف چیست، بپردازیم و در پایان، آیین رسیدگی در شورای حل اختلاف را از منظر قانون، بیان کنیم. 

شورای حل اختلاف چیست

شورای حل اختلاف، از جمله نهادهای قضایی است که با هدف کاهش تراکم امور دادگاه ها و سرعت بخشیدن به روند رسیدگی دعاوی، تشکیل شدند. وظایف این شورا، ترکیب اعضای آن، تشریفات رسیدگی و مواردی که در صلاحیت شورای حل اختلاف است، همگی، در قانون شوراهای حل اختلاف مشخص شده است.

شورای حل اختلاف، دادگاه نیست و با دادگاه تفاوت دارد. از جمله تفاوت های شورای حل اختلاف با دادگاه، تفاوت در صلاحیت رسیدگی به امور و دعاوی است. به موجب قانون شوراهای حل اختلاف، صلاحیت شوراهای حل اختلاف مشخص شده است. صلاحیت شوراها، در مواردی، از جمله امور کیفری، صرفا ایجاد صلح و سازش است و در صورت عدم سازش در شورای حل اختلاف، حق صدور رای ندارند و در برخی دعاوی مالی، امور مربوط به انحصار وراثت، اعسار در شرایط خاص خود، امور مربوط به اجاره در دعوای تخلیه، شورا، صلاحیت رسیدگی و حق صدور رای را دارد.

شورای حل اختلاف نیز، آئین و تشریفات رسیدگی مخصوص به خود را دارد. به موجب قانون شوراهای حل اختلاف، آئین رسیدگی در شورای حل اختلاف، جز در موارد صدور رای، واخواهی، تجدیدنظر و هزینه دادرسی، تابع آئین و تشریفات رسیدگی در قانون آئین دادرسی کیفری و قانون آئین دادرسی مدنی می باشد.

ساختار شورای حل اختلاف

هر شعبه شورای حل اختلاف، دارای رئیس و دو نفر عضو اصلی و یک نفر عضو علی البدل است. گاهی برای انجام بهتر وظایف، یک مسئول دفتر، توسط رئیس حوزه قضائی مربوطه، انتخاب و ابلاغ وی توسط رئیس کل دادگستری استان یا معاون او صادر می شود. در هر حوزه قضایی، یک یا چند نفر قاضی، به عنوان قاضی شورا، حضور دارند. هر قاضی، منحصر به یک شورای حل اختلاف نیست، بلکه رئیس قوه قضائیه می تواند، یک قاضی، برای چند شورای حل اختلاف، تعیین کند. شرایط اعضای شورای حل اختلاف، بر طبق ماده ی 6 قانون شورا های حل اختلاف عبارت است از:

معتقد بودن به دین مبین اسلام

متأهل بودن و هم زمان داشتن حداقل سی‌ سال سن

حسن شهرت به امانت داری و دینداری و درستکاری در عمل

تابعیت جمهوری اسلامی‌ایران و التزام عملی به قانون اساسی و ولایت مطلقه فقیه

حداقل به مدت 6 ماه ساکن بودن در حوزه شورا و تداوم این سکونت

عدم استفاده از مشروبات الکلی و عدم اعتیاد به مواد مخدر یا روانگردان

نداشتن سابقه محکومیت مؤثر کیفری و عدم محرومیت از حقوق اجتماعی

داشتن کارت پایان‌ خدمت وظیفه عمومی یا معافیت از آن برای مشمولان

تمام اعضای شورای شهر باید، حداقل مدرک کار‌شناسی یا مدرک حوزوی معادل آن را داشته باشند و در شورای روستا، سواد خواندن و نوشتن و ترجیحاً داشتن دیپلم و بالا‌تر کافی است.

صلاحیت شورای حل اختلاف

در قسمت های قبل، در این خصوص که شورای حل اختلاف چیست، ساختار آن چگونه است و شرایط صلاحیت اعضای آن در قانون چیست، صحبت کردیم. در ادامه، قصد داریم تا به بررسی این موضوع که صلاحیت شورای حل اختلاف چیست، بپردازیم. با توجه به قانون، صلاحیت شورای حل اختلاف، عبارت است از:

ایجاد صلح و سازش، با تراضی طرفین، بر اساس ماده 8 قانون شورای حل اختلاف: که این امر می تواند، در کلیه امور مدنی و حقوقی، کلیه جرائم قابل گذشت و جنبه خصوصی جرائم غیرقابل گذشت اتفاق افتد. باید توجه داشت که در موارد ذکر شده، در صورت عدم تراضی طرفین، شورای حل اختلاف، صلاحیت صدور رای نداشته و پرونده را به مراجع صالح، ارجاع می دهد.

صدور رای توسط قاضی شورا با مشورت سایر اعضا، بر اساس ماده 9 قانون شورای حل اختلاف، در مواردی از قبیل:

شورا می تواند در دعاوی مالی راجع به اموال منقول، تا نصاب 20 میلیون تومان، اقدام به صدور رای نماید. به‌ جز مواردی که در تاریخ لازم‌ الاجراء شدن این قانون در دادگستری مطرح می‌‏باشند.

شورا می تواند در تمامی دعاوی مربوط به تخلیه عین مستأجره، به‌ جز دعاوی مربوط به سرقفلی و حق کسب و پیشه، رای صادر کند.

شورا می تواند در دعاوی تعدیل اجاره‌ بها، به شرطی که در رابطه استیجاری اختلافی وجود نداشته باشد، اقدام به صدور رای نماید.

شورا در دعاوی راجع به، صدور گواهی انحصار وراثت، تحریر ترکه ، مهر و موم ترکه و رفع آن، صلاحیت صدور رای دارد.

در دعاوی اعسار از پرداخت محکوم ‏به، در صورتی که شورا نسبت به اصل دعوی رسیدگی کرده باشد، حق صدور رای خواهد داشت.

دعاوی خانواده راجع به جهیزیه، مهریه و نفقه، تا نصاب دویست میلیون ریال، در صورتی که مشمول ماده (۲۹) قانون حمایت خانواده مصوب ۱۳۹۱ نباشند، شورا حق صدور رای دارد.

دعوی مربوط به تأمین دلیل

جرائم تعزیری که صرفا مستوجب مجازات جزای‌نقدی درجه هشت باشد.

از دیگر صلاحیت های شورا، وظایفی است که در ماده 12 قانون شورای حل اختلاف، مشخص شده است که اشعار می دارد: "شوراها باید، اقدامات لازم را برای حفظ اموال اشخاص صغیر، مجنون و غیررشید که فاقد ولی یا قیم باشند و غایب مفقودالاثر، همچنین ماترک متوفای بلاوارث و اموال مجهول ‏‌المالک به‌ عمل آورند و بلافاصله مراتب را به مراجع صالح اعلام کنند. شوراها، حق دخل و تصرف در هیچ‌ یک از اموال مذکور را ندارند."

آیین رسیدگی در شورای حل اختلاف

مقصود از آیین رسیدگی، شیوه و تشریفاتی است که قضات و طرفین دعوا، ملزم به رعایت آن هستند. بر اساس قانون شوراهای حل اختلاف، رسیدگی در شوراهای حل اختلاف نیز، تابع قوانین و تشریفات خاص خود می باشد که در ادامه قصد داریم به بیان آنها بپردازیم. آیین رسیدگی در شوراهای حل اختلاف، بر اساس قانون شوراهای حل اختلاف عبارت است از:

بر اساس ماده 16 این قانون: "رسیدگی شوراها، با درخواست کتبی یا شفاهی به‌عمل می‏‌آید. درخواست شفاهی در صورت مجلس قید و به امضای خواهان یا متقاضی می‏ رسد."

بر اساس ماده 17 این قانون: در خواست رسیدگی، متضمن مواردی از قرار نام و نام خانوادگی، مشخصات و نشانی طرفین دعوی، موضوع خواسته و همچنین تقویم آن در امور مالی، موضوع درخواست یا اتهام دلایل و مستندات درخواست یا شکایت، می باشد.

بر اساس ماده 18 این قانون: "رسیدگی قاضی شورا، از حیث اصول و قواعد، در موارد صلاحیت، حق دفاع، حضور در دادرسی، رسیدگی به دلایل و مانند آن، تابع مقررات قوانین آیین دادرسی مدنی و کیفری است اما در صدور رای، واخواهی، هزینه دادرسی و تجدید نظر خواهی از شورای حل اختلاف، تابع قانون شوراهای حل اختلاف است."

صلاحیت کیفری شورای حل اختلاف

پس از توضیح در خصوص اینکه شورای حل اختلاف چیست و ساختار آن، چگونه است، در این بخش از مقاله، قصد داریم تا درباره صلاحیت کیفری شورای حل اختلاف صحبت کنیم و بگوییم که آیا، شورا می تواند به جرایم و دعاوی موضوع قانون مجازات رسیدگی کند یا خیر؟

در پاسخ به پرسش مطروحه باید گفت، در زمینه صلح و سازش، شورای حل اختلاف در کلیه جرائم قابل گذشت و جنبه خصوصی جرائم غیرقابل گذشت، می تواند، نسبت به ایجاد صلح و سازش میان طرفین و اصحاب دعوا، اقدام کند اما، در شرایطی که طرفین، اقدام به سازش نکنند، به هیچ وجه، حق صدور رای در خصوص اصل دعوا را ندارد.

شورای حل اختلاف تنها در صورتی می تواند در زمینه جرایم، اقدام به صدور رای نماید که جرم رخ داده، از جرائم تعزیری ای باشد که صرفا مستوجب مجازات جزای‌ نقدی درجه هشت است. در غیر موارد فوق، شورای حل اختلاف در خصوص امور کیفری، هیچ گونه صلاحیتی برای رسیدگی نخواهد داشت.

برای دریافت اطلاعات بیشتر در مورد شورای حل اختلاف و ساختار آن در کانال تلگرام حقوقی عضو شوید. کارشناسان مرکز مشاوره حقوقی دینا نیز آماده اند تا با ارائه خدمات مشاوره حقوقی تلفنی دینا به سوالات شما عزیزان پیرامون شورای حل اختلاف و ساختار آن پاسخ دهند .