دریافت رضایت نامه از بیمار

دریافت برائت یا رضایت نامه در درمان پزشکی به منظور اعلام مسئولیت نداشتن پزشک در صورت عدم قصور و تقصیر وی و همچنین تغییر دادن بار اثبات تقصیر صورت می گیرد . یعنی اگر پزشک همه ی جوانب را رعایت کرد مسئولیتی بر دوش او نباشد و اگر بیمار مدعی است که پزشک موارد لازم را رعایت نکرده است ، باید در دادگاه اثبات کند .

در سالهای اخیر ، به دلیل افزایش عمل های جراحی زیبایی و مشابه آن ، مسئولیت پزشکی حساسیت بالایی پیدا کرده و بسیار مورد توجه بوده است . جراحی های این چنین به خاطر ریسک بالا ، مسئولیت بالایی هم برای پزشکان دارند . از طرفی درمان و مسائل مربوط به آن شمشیر دو لبه ای است که هم به بهبود بیمار منتهی می شود و هم ممکن است به وی آسیب برساند . مسائل حقوقی ای دراین رابطه وجود دارد که همه ما ممکن است با آن سر و کار پیدا کنیم . پس لازم است با همه ی این اصطلاحات و تفاوت های آن ها آشنایی داشته باشیم .

ما در این مقاله ابتدا به مبانی مسئولیت پزشکی در قانون مجازات اسلامی 1392 می پردازیم و سپس در بخش دوم رضایت نامه و دلیل دریافت آن را مورد توجه قرار می دهیم . در بخش سوم معنای قصور و تقصیر را مورد بحث قرار داده  و در آخر تقصیر پرستار یا بیمار را به اختصار بیان خواهیم کرد .

مبانی مسئولیت پزشکی در قانون مجازات اسلامی 1392

قانونگذار در قانون جدید ، علاوه بر این که حقوق بیمار را مورد توجه قرار داده است ، در راستای حمایت از پزشکان ، گرفتن رضایت نامه و برائت نامه از بیمار را تحت شرایطی ساقط کننده ی مسئولیت پزشک دانسته است .در حقوق ، مسئولیت پزشک اصولا بر پایه ی نظریه ی تقصیر استوار است ؛ یعنی پزشک هنگامی مسئول و مکلف به جبران خسارت است که تقصیر او به اثبات برسد .

قانون مجازات اسلامی 1392 ، در راستای حمایت بیشتر از بیمار قدم هایی را برداشته است . قانون قبل تنها تقصیر را به عنوان دلیلی برای مسئولیت پزشک پذیرفته بود ، اما این قانون قصور علمی و عملی را نیز مورد توجه قرار داده است.برای توضیح مسئولیت پزشکی ابتدا ماده قانونی مربوط به آن را بیان کرده و پس از آن به توضیح منظور قانونگذار می پردازیم .

ماده 495 قانون مجازات اسلامی 1392 بیان می دارد که : " هرگاه پزشک در معالجاتی که انجام می دهد موجب تلف یا صدمه بدنی گردد ، ضامن دیه است مگر آنکه عمل او مطابق مقررات پزشکی و موازین فنی باشد یا این که قبل از معالجه برائت گرفته باشد و مرتکب تقصیری هم نشود و چنانچه أخذ برائت از مریض به دلیل نابالغ یا مجنون بودن او ، معتبر نباشد و یا تحصیل برائت از او به دلیل بیهوشی و مانند آن ممکن نگردد ، برائت از ولی مریض تحصیل می شود .

تبصره 1 : در صورت عدم قصور یا تقصیر پزشک در علم و عمل براي وي ضمان وجود ندارد هر چند برائت أخذ نکرده باشد .

تبصره 2 : ولی بیمار اعم از ولی خاص است مانند پدر و ولی عام که مقام رهبري است. در موارد فقدان یا عدم دسترسی به ولی خاص ، رئیس قوه قضاییه با استیذان از مقام رهبري و تفویض اختیار به دادستان های مربوطه به اعطاي برائت به طبیب اقدام می نماید . "

از ظاهر این ماده اینطور برداشت می شود که قانون گذار اصل را بر مسئولیت پزشک گذاشته است و بعد استثنائات آن را بیان کرده است . یعنی کاملا باید همه ی جوانب در نظر گرفته شود و همه ی ضوابط پزشکی رعایت شود . در صورتی که حتی یک مورد کوچک رعایت نشود ، پزشک مسئول است . پس اگر عمل پزشک مطابق با مقررات پزشکی و موازین فنی نباشد ، مقصر است یعنی در حقیقت چه برائت گرفته باشد چه نگرفته باشد مقصر و مسئول است . 

نکته دیگری که باید به آن توجه کرد این است که فرد بالغ چون ولی ندارد ، نیاز به اخذ اجازه از ولی نیست و رضایت از خود فرد گرفته می شود . اما اگر فرد بیهوش باشد و نیاز به اقدام فوری باشد طبق اذن قانون یعنی بند ج ماده 185 و ماده 497 قانون مجازات اسلامی عمل میشود ؛ یعنی می توان بدون گرفتن رضایت نامه درمان را شروع کرد .  اما اگر اوژانسی نیست و اقدام فوری نیاز ندارد ، می توان منتظر هوشیاری فرد شد و از خود او رضایت گرفت .

بند ج ماده 158 : " ج - هر نوع عمل جراحی یا طبی مشروع که با رضایت شخص یا اولیاء یا سرپرستان یا نمایندگان قانونی وی و رعایت موازین فنی و علمی و نظامات دولتی انجام می شود (قابل مجازات نیست) . در موارد فوري أخذ رضایت ضروري نیست . "

ماده 497 : " در موارد ضروری که تحصیل برائت ممکن نباشد و پزشک براي نجات مریض ، طبق مقررات اقدام به معالجه نماید ، کسی ضامن تلف یا صدمات وارده نیست .

برای مطالعه بیشتر درباره مبانی مسئولیت پزشکی به مقاله مسئولیت های حقوقی پزشکان ، مراجعه کنید .

رضایت نامه بیمار چیست ؟

دریافت رضایت نامه در موارد پزشکی و درمانی همان امضاء فرمی است که به وسیله ی آن بیمار رضایت می دهد که خود را تحت تشخیص و درمان پزشک و یا تیم درمانی قرار دهد . او به این وسیله اعتماد خود را به تیم پزشکی اعلام می کند . برائت نامه فرمی است که در آن بیمار اعلام میکند که اگر پزشک مرتکب کوتاهی و یا شتباه نشود و با این حال به او آسیبی وارد شود ، او را مسئول نداند .

 فایده ی برائت این است که اگر پزشک از بیمار برائت نگیرد ، بار اثبات عدم تقصیر بر عهده ی خود او است ، اما وقتی از بیمار برائت میگیرد ، بار دلیل بر عهده ی بیمار است که باید در دادگاه تلاش کند ادعای خود ، یعنی مقصر بودن پزشک را اثبات کند . ما در مقاله ای نمونه فرم رضایت نامه بیمار را برای آشنایی بیشتر ارائه کرده ایم .

معنای قصور و تقصیر

برای روشن تر شدن موضوع لازم است درباره قصور و تقصیر و تفاوت های آن ها در زبان حقوقی بدانیم . ابتدا به بیان متن مواد قانونی می پردازیم و پس از آن توضیح مختصری درباره آن می دهیم .

تبصره 1 ماده 145 قانون مجازات اسلامی درباره ی تقصیر بیان می کند که : " تقصیر اعم از بی احتیاطی و بی مبالاتی است . مسامحه ، غفلت ، عدم مهارت و عدم رعایت نظامات دولتی و مانند آنها ، حسب مورد ، از مصادیق بی احتیاطی یا بی مبالاتی محسوب می شود  " .

 به طور کلی هرگاه پزشک بر طبق مطالب نوشته شده در کتاب های مرجع و اصول پزشکی و همچنین علوم روز رفتار نکرده باشه تقصیر دارد . از طرفی ترک فعل ، یا به عبارت دیگر ، هرگاه پزشک وظیفه ای که بر عهده دارد را ترک کند مسئولیت دارد . مثلا اگر پزشک در زمان کار ، استراحت کند و سبب تلف بیمار شود ، ضامن است . 

اما قصور همان طور که در ماده ی 495 در بالا ذکر شد ، از موارد مسئولیت است . قاصر یعنی کسی که قصور کرده است ، کسی است که نسبت به موضوعی جاهل است ، چه وقتی که موضوع را نمی داند ، چه آن زمان که فکر می کند می داند ولی در واقع نمی داند . در قانون جدید ، بر این موضوع که پزشک نمی تواند در دفاع از خود به جهل نسبت به موضوعات علمی استناد کند ، تاکید کرده است . برای مطالعه بیشتر به مقاله تفاوت تقصیر و قصور در حقوق مراجعه کنید .

تقصیر پرستار یا بیمار

مسئله ی دیگر در مورد مسئولیت پزشکی ، مواردی است که پزشک دستوراتی را به پرستار و یا خود بیمار می دهد . در صورتی که به سبب دستورات موجب تلف یا صدمه بدنی شود ، ضامن است مگر آن که طبق ماده 495 قانون مجازات اسلامی عمل کند یعنی مطابق مقررات پزشکی و موازین فنی باشد یا این که قبل از مراجعه رضایت و برائت گرفته باشد و مرتکب تقصیر هم نشود .اما اگر مریض یا پرستار بداند که دستور اشتباه است و موجب صدمه و تلف می شود و با این وجود به دستور عمل کند ، پزشک ضامن نیست و در حقیقت قانونگذار می گوید که خود کرده را تدبیر نیست .

در مقاله مسئولیت حقوقی پرستاران ، این موضوع به طور مفصل توضیح داده شده است .

برای دریافت اطلاعات بیشتر در خصوص دریافت رضایت نامه از بیمار ، در کانال تلگرام حقوق کیفری عضو شوید . کارشناسان مرکز مشاوره حقوقی دینا نیز آماده اند تا با ارائه خدمات مشاوره حقوقی تلفنی دینا به سوالات شما عزیزان پیرامون دریافت رضایت نامه از بیمار پاسخ دهند .