بیع معاطاتی

معامله یا بیع معاطاتی، عقد بیعی بوده که ایجاب و قبول آن، یعنی اعلام اراده و قصد و رضای طرفین بر ایجاد عقد، با عمل آن ها که داد و ستد و قبض و اقباض است، بدون بیان و به کار بردن هیچ گونه لفظی، صورت گرفته و قانون مدنی در حقوق ایران، به طور ضمنی، آن را مورد پذیرش قرار داده و از شرایط آن، اهلیت طرفین و وجود مبیع و ثمن، می باشد.

بیع، از جمله مهم ترین عقود معین، در حقوق ایران و قانون مدنی می باشد که قواعد مخصوص به خود را داشته و بسیاری از معاملات، در غالب این عقد، شکل می گیرند. در عقد بیع یا عقد خرید و فروش، خریدار، در قبال پرداخت ثمن معامله، مالک مالی می شود که از فروشنده، خریداری کرده و در واقع، اثر عقد بیع، تملیک است.

یکی از انواع بیع که در قانون مدنی و در حقوق ایران، قواعد آن، به طور ضمنی، پیش بینی شده، بیع معاطاتی بوده که قواعد و تشریفات مخصوص به خود را دارد و تنها، در صورت رعایت این قواعد و شرایط است که واقع خواهد شد. از آنجا که اثر این عقد، صرفا در شرایطی ایجاد می گردد که به درستی و مطابق قواعد و شرایط مخصوص به خود، واقع شده باشد، بررسی بیع معاطات در حقوق ایران و اطلاع از قواعد آن، در قانون مدنی، ضروری است.

از این رو، در این مقاله، قصد داریم، بگوییم، تعریف بیع یا معامله معاطاتی چیست و در حقوق ایران و قانون مدنی، چه جایگاهی دارد؛ سپس، شرایط این بیع، لازم یا جایز بودن و حکم آن را بررسی کنیم. جهت کسب اطلاعات بیشتر، در خصوص این موضوع، با ما، همراه باشید.

تعریف بیع معاطات

برای پاسخ به این پرسش که معامله معاطاتی چیست و در حقوق ایران، چه جایگاهی دارد؟ باید گفت، معاطات، در لغت، به معنی داد و ستد بوده و در اصطلاح فقهی، به معنی معامله‌ ای است که تشریفات خاص معامله، در آن نباشد. در عالم حقوق نیز قانون مدنی، در ماده 339 خود، لفظ داد ستد و وقوع عقد بیع، به موجب داد و ستد را پیش بینی کرده و در واقع، بیع معاطاتی را بیعی می داند که ایجاب و قبول آن، با عمل داد و ستد، بدون گفتن لفظی، اظهار شده است.

مثل این که فروشنده، مال مورد معامله را به خریدار بدهد و خریدار، مبلغ را به فروشنده تحویل بدهد، بدون آن که کلمه‌ ای بین آن ها، رد و بدل شود. معاطات، در زندگی روزمره و خرید و فروشی که ما روزانه برای برطرف کردن احتیاجات خود انجام ‌می دهیم، کاربرد بسیاری دارد. وقتی از سوپرمارکت خرید می‌ کنیم، صحبتی از انعقاد عقد بیع، به میان نمی‌ آید، بلکه؛ ما کالای مورد نیاز خود را دریافت کرده و وجه آن را به فروشنده می‌ پردازیم و عقد بیع معاطاتی، واقع می شود.

ایجاب و قبول، یکی از ارکان اصلی عقد بیع هستند و به معنای هر آن چیزی است که قصد و رضای طرفین و اراده آن ها، بر ایجاد و انشا معامله را نشان دهد. در عالم حقوق، الزامی نیست که ایجاب و قبول، در عقد بیع، حتما به لفظ باشد و اظهار آن، با اشاره یا حرکات و یا هر آن چیزی که بیانگر قصد باشد نیز قابل قبول است.

به عبارت دیگر، به زبان آوردن ایجاب از طرف بایع و به زبان آوردن قبول از طرف خریدار، شرط صحت معامله نیست ؛ بلکه انجام عملی که درعرف، نشان‌ دهنده‌‍‌ قصد بیع و ایجاب و قبول است و صراحتا، قصد و رضای طرفین را نشان می دهد، کافی می باشد.

بیع معاطات در قانون مدنی

قانون مدنی، به طور مستقیم، از بیع معاطاتی اسم نبرده و تنها، در چند ماده، به این مفهوم اشاره کرده است که در این بخش، سعی در بررسی و بیان آن ها داریم. به عنوان مثال، بر طبق ماده 339 قانون مدنی : " پس از توافق بایع و مشتری، در مبیع و قیمت آن، عقد بیع، به ایجاب و قبول، واقع می‌ گردد. ممکن است بیع، به داد و ستد نیز واقع گردد. "

قسمت آخر ماده، به موضوع معاطات اشاره می‌ کند و داد و ستد یا همان قبض و اقباض، را برای وقوع عقد بیع، کافی می داند؛ یعنی همان که فروشنده، مال را به خریدار بدهد و مبلغ آن را بگیرد. در ماده 193 قانون مدنی نیز بیان شده است که : " انشای معامله، ممکن است به وسیله‌ عملی که مبین قصد و رضا باشد، مثل قبض و اقباض، حاصل گردد، مگر در مواردی که قانون، استثنا کرده باشد. " بر اساس این ماده نیز، ایجاد و انشای معامله، می تواند با داد و ستد یا همان معاطات صورت گیرد.

شایان ذکر است، قانون گذار، در کنار پذیرش عقد بیع، به صورت معاطاتی، هرگونه عملی را برای حاکی بودن از قصد و رضای طرفین و ایجاب و قبول آن ها، مورد پذیرش قرار نداده و در این مورد، شرطی را در نظر گرفته است؛ اینکه عمل انجام گرفته، باید، صراحتا، نشان‌ دهنده‌ قصد طرفین و رضای آن ها، برای انعقاد عقد باشد.

شرایط بیع معاطاتی

برای اینکه بیع معاطاتی واقع شود، باید شرایط آن، وجود داشته باشد. لذا در این قسمت از مقاله، قصد داریم، بگوییم، شرایط معامله معاطاتی چیست. برای بررسی شرایط معامله معاطاتی، باید، به قانون مدنی، در حقوق ایران مراجعه کرد. بر اساس قانون مدنی، شرایط بیع معاطاتی، از قرار زیر است:

وجود بایع و مشتری

وجود مبیع و ثمن 

داد و ستد یا قبض و اقباض، به گونه ای که نشان دهنده قصد و رضای طرفین، بر معامله باشد

اهلیت طرفین معامله

پس از بررسی این موضوع که شرایط معامله معاطاتی چیست، در ادامه مقاله، قصد داریم، به بررسی جایز یا لازم بودن بیع معاطاتی، در نظام حقوقی ایران و قانون مدنی بپردازیم و سپس، بگوییم، حکم معامله معاطاتی چیست. 

بیع معاطاتی لازم است یا جایز

عقود در قانون، از جهت قابلیت فسخ آن ها، با عواملی نظیر فوت، جنون، سفه، بر هم زدن یک طرفه، با تمایل یکی از طرفین معامله و فسخ، بدون داشتن خیارات قانونی، به دو دسته عقود جایز و لازم، تقسیم بندی می شوند. 

 عقد لازم، عقدی است که پس از انعقاد، صرفا، در صورت وجود حق فسخ، اقاله و یا خیارات قانونی، قابل برهم خوردن است و با فوت و جنون و سفه افراد یا صرفا با اراده یکی از طرفین، برهم نخواهد خورد. عقد جایز، عقدی است که به آسانی و بر اثر عوامل چون، محجور شدن یکی از طرفین، به علت جنون یا سفه، فوت یکی از طرفین، یا اراده یکی مبنی بر فسخ، برهم می خورد.

در خصوص جایز یا لازم بودن بیع معاطاتی، باید گفت، از آنجا که بیع معاطاتی در حقوق ایران، یکی از انواع عقد بیع است و در واقع، ایجاب و قبول آن، به جای لفظ، با عمل داد و ستد و قبض و اقباض، بدون گفتن لفظی، نشان داده شده و با توجه به اینکه عقد بیع، لازم است؛ بیع معاطاتی نیز لازم می باشد.

حکم بیع معاطاتی

در قسمت های قبل، معنی معاطات را بررسی کردیم و در خصوص بیع معاطاتی در قانون مدنی و در حقوق ایران، صحبت کردیم. همچنین، ذکر کردیم که شرایط معامله معاطاتی چیست و در چه صورت، صحیح خواهد بود. پس از صحبت در خصوص مسائل فوق الذکر، در این بخش از مقاله، قصد داریم، حکم بیع معاطاتی را مورد بررسی قرار دهیم.

در پاسخ به این پرسش که حکم بیع معاطاتی چیست، باید گفت، با توجه به اینکه ماده 339 قانون مدنی، داد و ستد را نیز به عنوان ایجاب و قبول، در وقوع عقد بیع، پذیرفته و صرف ایجاد و قبول لفظی را شرط صحت عقد بیع، ندانسته و با در نظر گرفتن این نکته که معاطات نیز به معنای داد و ستد می باشد، می توان گفت که بیع معاطاتی، صحیح است.

 در حقیقت، این موضوع که لفظ، در به وجود آمدن عقود، طریقیت دارد نه موضوعیت، امری پذیرفته شده است. طریقیت داشتن، یعنی آن امر، یکی از راه‌ های انعقاد عقد بوده و شرط صحت آن نیست؛ اما موضوعیت داشتن یعنی نبود آن، در بی‌ اعتباری عقد، موثر خواهد بود.

با در نظر گرفتن اینکه لفظ، در به وجود آمدن عقود، شرط صحت نیست و نبود آن، باعث بی‌ اعتباری عقد نمی‌ شود و با توجه به پذیرفته بودن داد و ستد، یعنی قبض و اقباض، به عنوان ایجاب و قبول، به نحوی که نشان دهنده قصد و رضای طرفین باشد، باید گفت، حکم بیع معطاتی این است که صحیح و قانونی می باشد.

برای دریافت اطلاعات بیشتر درباره بیع معاطاتی در کانال تلگرام حقوق قراردادها و عقود عضو شوید. کارشناسان مرکز مشاوره حقوقی دینا نیز آماده اند تا با ارائه خدماتی در زمینه مشاوره حقوقی تلفنی دینا به سوالات شما عزیزان پیرامون بیع معاطاتی پاسخ دهند.