موارد عزل و انعزال قیم

عزل قیم، به معنای برکناری قیم از سمت قیمومت، بعد از رخ دادن موارد عزل و درخواست محجور یا ذی نفع یا دادستان از دادگاه صادر کننده حکم قیمومت است و انعزال، به معنای برکنار شدن قیم، به خودی خود، به علت رخ دادن یک عامل قهری است. از موارد عزل قیم و انعزال او، به ترتیب، می توان به از دست دادن وصف امانت و جنون قیم، اشاره کرد.

در صورتی که شخص محجور، ولی خاص نداشته یا ولی، قادر به اداره امور محجور نباشد، از طرف دادگاه، برای او قیمی تعیین می شود تا انجام و مدیریت امور مالی و غیر مالی او را بر عهده بگیرد. انجام این وظیفه سنگین، تنها در صورتی مجاز است که این شخص، دارای صلاحیت ها و شایستگی هایی از جمله وصف امانت باشد.

از آنجا که قیم، باید به طور کامل، رعایت مصلحت محجور را بکند و هدف این نهاد حقوقی، حمایت از حقوق محجوران است، قانون گذار، شرایط و مواردی را برای عزل و همچنین، انعزال قیم، مشخص نموده تا در صورت تحقق هر یک از آن ها، بشود برای برکناری قیم، با حکم دادگاه یا به خودی خود و تعیین قیم جدید، اقدام نمود.

از این رو، در مقاله حاضر، قصد داریم توضیح دهیم که مفهوم و موارد عزل قیم، همچنین، موارد انعزال او چیست و بگوییم که قیم منعزل است یعنی چه؛ سپس، تفاوت عزل و منعزل شدن قیم در حقوق و نحوه ابطال قیم نامه در صورت عزل یا منعزل شدن قیم را بررسی کنیم.

عزل قیم چیست

مطابق قانون مدنی، شخصی که محجور، یعنی صغیر، سفیه یا مجنون است، از تصرف در امور مالی و غیر مالی خود ممنوع بوده و به همین دلیل، آن ها تحت ولایت ولی خود، یعنی پدر و جد پدری قرار دارند. اما، از آنجا که ممکن است پدر و جد پدری، هر دو فوت کرده و کسی را نیز به عنوان وصی تعیین نکرده باشند یا خود دارای شرایطی بوده که صلاحیت اداره امور محجور را نداشته باشند، دادگاه برای اینکه امور شخص محجور، معطل نماند، اقدام به تعیین قیم می کند.

واضح است که شخص قیم، از آن رو که نمایندگی از طفل در امور مالی و نگهداری از او را بر عهده دارد، بایستی دارای شرایطی باشد؛ از جمله، امانت، عدم ارتکاب برخی جرایم، نظیر سرقت، خیانت در امانت و سایر موارد مندرج در ماده 1231 قانون مدنی.

در صورتی که این شخص، صفات خود را از دست بدهد و فاقد شرایطی که قانون گذار، برای قیم، پیش بینی نموده گردد، با حکم دادگاه، از سمت خود، برکنار می شود. بنابراین، در پاسخ به این پرسش که مقصود از عزل قیم چیست؟ باید گفت:

 عزل قیم، به معنای برکناری او، از سوی دادگاه (به درخواست ذی نفع، محجور یا دادستان و..)، از سمت قیمومت، به دلیل از دست دادن برخی صفات یا انجام برخی امور می باشد که در ادامه، موارد عزل قیم از نظر قانون را مورد بررسی قرار خواهیم داد. علاقمندان به کسب اطلاعات در خصوص تعیین قیم و موارد آن، می توانند مقاله زیر را مطالعه کنند.

موارد عزل قیم

گفتیم که عزل قیم، به معنی برکناری فرد، از سمت قیمومت است. برای بررسی موارد عزل قیم، باید به قانون مدنی، مراجعه کرد، قانون مدنی، در مواد 1239، 1243، 1244 و 1248 خود، به بیان موارد عزل قیم پرداخته و مستفاد از این مواد، موارد عزل قیم را می توان در موارد زیر، خلاصه کرد:

صفت امانت، از قیم، سلب شود یا محرز گردد که از ابتدا، فاقد آن بوده است؛

قیم، به موجب حکم قطعی دادگاه، محکوم به جنایت، ‌سرقت، خیانت در امانت، کلاهبرداری، اختلاس، هتک ناموس، منافیات عفت، جرم نسبت به اطفال، ورشکستگی به تقصیر یا تقلب گردد یا به علتی، غیر از محکومیت به این جرایم، حبس شده و نتواند، به اداره امور محجور بپردازد.

قیم، لیاقت یا توانایی اداره امور محجور را نداشته باشد یا ورشکسته اعلام شود.

قیم، مالی که از اموال و دارایی محجور بوده را عامدانه، جزو دارایی او، قید نکند یا سبب شود، آن مال، جزو دارایی محجور، قید نشود.

قیم، پس از اعلام دادستان، برای ارائه تضمین، نزد دادستان، حاضر نگردد.

قیم، سالانه، حساب تصدی اموال محجور را به دادستان، ارائه نکند.

شایان ذکر است، که حکم عزل قیم یک حکم تاسیسی است و ناظر بر آینده می باشد. یعنی تاثیر حکم عزل قیم مربوط به اعمالی می باشد که قیم، از این به بعد می خواهد انجام بدهد. بنابراین پس از اینکه حکم عزل قیم صادر شد، دیگر اعمالی که قیم، انجام می دهد صحیح نیستند؛ اما اعمالی که قبل از حکم عزل انجام داده است، صحیح و نافذ می باشند.

انعزال قیم

علاوه بر مواردی که در قانون، برای عزل قیم پیش بینی شده است، در مواردی قیم، منعزل می شود. مقصود از ​انعزال قیم، این است که سببی رخ دهد که سمت او زایل شده و بدین ترتیب، او از سمت خود، برکنار گردد. موارد انعزال قیم، در ماده 1249 و 1253 قانون مدنی، آمده است. مستفاد از این مواد، در صورت تحقق موارد زیر، انعزال قیم​، تحقق می یابد:

قیم مجنون یا دیوانه بشود (قوای عقلانی و سلامت مغزی خود را از دست بدهد)؛

قیم سفیه شود (فاقد رشد گردد)؛

سببی که به علت آن، قیم تعیین شده است، از بین برود (به عنوان مثال، جنون یا صغارت یا سفاهت فرد، از بین برود).

منعزل شدن، در صورت وجود شرایطی که گفته شد، به صورت قهری و به خودی خود حاصل می شود و نیاز نیست که کسی برای برکناری، اقدام کند. بنابراین، حکم انعزال قیم، یک حکم اعلامی است. بر این اساس، از زمانی که شخص قیم، محجور یا دیوانه شود، از سمت خود، منعزل شده، حتی اگر حکم دادگاه، در این خصوص، صادر نشده باشد؛ فلذا اعمالی که در فاصله محجور شدن و دریافت حکم انعزال انجام گرفته، باطل خواهد بود.

قیم منعزل است یعنی چه

پس از توضیحاتی که در خصوص موارد عزل و انعزال قیم، در تیتر های قبلی مقاله، ارائه شد، در این بخش از مقاله، قصد داریم به یک پرسش رایج، در خصوص مساله قیمومیت، پاسخ دهیم و آن پرسش، این است که؛ قیم منعزل است یعنی چه؟

قانون گذار، در ماده 1249 قانون مدنی، در فصل چهارم این قانون، در مساله قیمومت، از لغت، منعزل، استفاده کرده است و ابتلا به جنون یا فاقد رشد شدن قیم را از مواردی برشمرده است که به واسطه تحقق آن ها، قیم، منعزل می گردد.

مقصود از منعزل شدن قیم، یعنی تحقق سببی که قیم، به واسطه تحقق آن سبب و بدون درخواست کسی، به خودی خود، از سمت قیمومت، برکنار گردد و اعمال او، در حیطه مسائل محجور، باطل شوند؛ حتی اگر حکم دادگاه، بر انعزال قیم، صادر نشده باشد نیز، اعمال قیمی که دارای جنون یا سفاهت است، باطل خواهد بود. شایان ذکر است، از بین رفتن سبب تعیین قیم نیز، از علل منعزل شدن قیم می باشد.

تفاوت عزل و منعزل شدن قیم در حقوق چیست

همانطور که در تیترهای قبلی مقاله گفتیم، قانون گذار، موارد عزل و انعزال قیم را به طور جداگانه، پیش بینی کرده و همین امر، سبب طرح این پرسش می شود که تفاوت عزل و منعزل شدن قیم در حقوق چیست؟ لذا در این تیتر از مقاله، قصد بررسی و پاسخ به سوال مطروحه را داریم.

عزل قیم، پس از انجام برخی اعمال، توسط قیم، امکان پذیر می باشد و برای برکناری قیم، شخصی، اعم از دادستان یا ذی نفع یا محجور، باید این امر را به اطلاع محکمه صادر کننده حکم قیمومت و قیم نامه، برساند و از زمانی که حکم عزل قیم، صادر گردد، اعمال او، در خصوص محجور، باطل و بلااثر خواهند بود.

منعزل شدن قیم یا انعزال قیم، پس از تحقق برخی عوامل قهری و خارج از اختیار قیم، نظیر جنون او یا عدم رشد او یا زوال سببی که به علت آن، نیاز به قیم بود، امکان پذیر می باشد و بلافاصله، پس از تحقق علت و عامل قهری، قیم، به خودی خود و بدون نیاز به اعلام و درخواست کسی، از سمتش، برکنار شده و حتی اگر حکم دادگاه، مبنی بر انعزال قیم و تعیین قیم موقت یا دائم جدید، صادر نشده باشد، از لحظه رخ دادن موارد انعزال، اعمال قیم، باطل و بی اثر خواهد بود. 

نحوه ابطال قیم نامه در صورت عزل یا منعزل شدن قیم

نحوه ابطال قیم نامه در صورت عزل یا منعزل شدن قیم به چه صورت است؟ این پرسش اغلب افرادی است که محجور بوده یا در خانواده و اقوام خود، فرد محجوری دارند و با موارد عزل قیم و یا موارد انعزال قیم فرد محجور، مواجه شده اند. در زیر، نحوه ابطال قیم نامه، در صورت تحقق موارد عزل قیم و یا انعزال او را توضیح خواهیم داد:

چنانچه یک یا چند مورد از موارد عزل قیم و یا موارد انعزال قیم رخ دهند، افراد ذی نفع، اعضای خانواده و در صورت امکان، محجور (در مواردی که از او رفع حجر شده و به سن قانونی رسیده)، باید، به دفاتر خدمات الکترونیک قضایی یا آدرس الکترونیکی sana.adliran.ir، مراجعه کرده و نسبت به تشکیل حساب کاربری سامانه و احراز هویت در سامانه احراز هویت ثنا، اقدام کنند.

 پس از تشکیل حساب کاربری سامانه ثنا، متقاضی عزل یا انعزال قیم، باید، شخصا یا با کمک وکیل، اقدام به تنظیم دادخواست این امر، به طرفیت دادگاه صادر کننده حکم قیمومت، نموده و موارد عزل قیم یا انعزال را نیز ذکر نماید. سپس، فایل ورد دادخواست عزل قیم یا انعزال او را در یک حافظه، اعم از فلش، سی دی، رم، تلفن و... ذخیره کند و برای ثبت و ارسال آن، به دفاتر خدمات قضایی برود.

در دفاتر خدمات، متقاضی باید، هزینه دادرسی دادخواست خود را پرداخته و باید نسبت به ضمیمه کردن ادله اثبات (نظیر حکم قطعی دادگاه، مبنی بر محکومیت قیم، به سرقت و..)، اقدام کند.

پس از دریافت هزینه دادرسی و تعرفه خدمات دفاتر خدمات قضایی، مسئول مربوطه در دفتر، اقدام به ارسال دادخواست، به دادگاه صالح نموده و قاضی، با بررسی ادله اثبات، در صورت تشخیص تحقق موارد عزل قیم و یا انعزال قیم، نسبت به صدور حکم در این خصوص اقدام کرده و بدین ترتیب، قیم نامه، باطل می گردد.

شایان ذکر است که علاوه بر ذی نفع یا محجور یا اعضای خانواده او، در صورت مطلع شدن از تحقق موارد عزل قیم و انعزال اوم، دادستان نیز می تواند، تقاضای صدور حکم عزل یا منعزل شدن قیم را داشته باشد. علاقمندان به کسب اطلاعات در خصوص ارث بردن از قیم، می توانند نسبت به مطالعه مقاله زیر اقدام کنند.

برای دریافت اطلاعات بیشتر در خصوص موارد عزل و انعزال قیم در کانال تلگرام حقوق خانواده عضو شوید. کارشناسان مرکز مشاوره حقوقی دینا نیز آماده اند تا با ارائه خدماتی در زمینه مشاوره حقوقی تلفنی دینا به سوالات شما عزیزان پیرامون موارد عزل و انعزال قیم پاسخ دهند.