شرایط اقامه دعوا در آیین دادرسی مدنی

شرایط اقامه دعوا در آیین دادرسی مدنی، شرایط مربوط به مورد ادعا، شرایط مربوط به خواهان و شرایط قانونی طرح دعوا را در بر می گیرد. خواهان دعوا باید، ذینفع بوده، اهلیت داشته باشد، مورد دعوا نیز باید، منجز بوده و وجود آن، معلق و مشروط بر وجود امر دیگری نباشد. همچنین، مشروع بودن مورد دعوا، از شرایط قانونی اقامه دعوا در آیین دادرسی مدنی است.

به موجب اصل سی و چهارم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، دادخواهی و اقامه دعوا در دادگاه، حق هر فردی بوده و کسی را نمی توان، از اعمال این حق، محروم نمود؛ با این وجود، به موجب قوانین مختلفی همچون، قانون مدنی و قانون آیین دادرسی مدنی، برای اقامه دعوای حقوقی یا مدنی، شرایطی پیش بینی شده است.

بر این اساس، خواهان دعوا، صرفا، در صورت داشتن شرایط قانونی، می تواند برای مطالبه حقوق خود، به دادگاه، دادخواست داده و اقامه دعوای حقوقی یا مدنی کند؛ در غیر این صورت، دادگاه به دعوای اقامه شده فاقد شرایط قانونی، توجهی نکرده و قرار عدم استماع دعوا یا قرار رد دعوا را صادر می کند.

از این رو، در این مقاله، قصد داریم، شرایط اقامه دعوی در آیین دادرسی مدنی را مورد بررسی قرار داده و شرایط حق مورد ادعا، شرایط خواهان برای اقامه دعوا و شرایط قانونی اقامه دعوا را توضیح دهیم. جهت کسب اطلاعات بیشتر در این خصوص، با ما، همراه باشید.

شرایط اقامه دعوا در آیین دادرسی مدنی

قانون آیین دادرسی مدنی، از جمله قوانین شکلی است که در آن، در خصوص تشریفات رسیدگی به دعاوی، در محاکم قضایی و دادگستری، تعیین تکلیف شده است. این قانون، نحوه رسیدگی به دعوا، نحوه صدور رای، نحوه طرح دعوا، شرایط خواهان، شرایط خوانده، شرایط مورد ادعا و تمامی آنچه در مقام رسیدگی به یک دعوا، باید رعایت شود را مشخص می کند. 

یکی از مواردی که قانون آیین دادرسی، در خصوص آن، تعیین تکلیف نموده است، شرایط اقامه دعوا می باشد. لذا در این بخش از مقاله، قصد داریم، شرایط اقامه دعوا در آیین دادرسی مدنی را بررسی کرده و سپس، در قسمت های بعد، هریک را به تفصیل، توضیح دهیم. شرایط اقامه دعوا در آیین دادرسی مدنی، عبارتند از: 

نفع: خواهان دعوا، باید، از طرح دعوا نفعی ببرد و به عبارتی، در آن، ذی نفع باشد. 

سمت: شخصی که به نمایندگی از خواهان، اقدام به طرح دعوا می مند، باید، دارای سمت باشد؛ یعنی نماینده قانونی، ولی، وصی یا قائم مقام خواهان بوده و با این مجوز قانونی، علیه خوانده اقدام به طرح دعوا نماید.

اهلیت: اهلیت قانونی خواهان (یعنی داشتن عقل، بلوغ و اختیار)، برای طرح و اقامه دعوا از شرایط اقامه دعوا در آیین دادرسی مدنی است. 

منجز بودن دعوا: منجز بودن حقی که خواهان، در خصوص آن اقدام به اقامه دعوا کرده است، از دیگر شرایط اقامه دعوا در آیین دادرسی مدنی می باشد و بدین معنا است که به وجود آمدن مورد دعوا، معلق و مشروط بر چیزی نباشد و حق مورد ادعا، در زمان اقامه دعوا، ایجاد شده باشد.

شرایط حق مورد ادعا

اولین شرط اساسی از شرایط اقامه دعوا در آیین دادرسی مدنی، شرایط مربوط به حق مورد ادعای خواهان می باشد. برای اقامه دعوا در دادگاه، توسط خواهان، باید، حقی که توسط مدعی، مورد ادعا قرار می گیرد، منجز بوده و معلق و مشروط نباشد.

در توضیح اینکه منجز بودن حق یعنی چه، باید گفت، حق منجز، یعنی، حقی که به وجود آمده و برای وجود داشتن، نیازمند هیچ امر دیگری نیست. در مقابل، حق معلق، به حقی گفته می شود که برای به وجود آمدن، نیازمند پیدایش موضوع دیگری است و تنها پس از وجود آن موضوع، می توان آن را مطالبه نمود.

به عنوان مثال، ورثه نمی توانند قبل از اینکه مورث، فوت کند، ارث وی را مطالبه کنند؛ چرا که ارث متوفی، صرفا بعد از فوت وی، به ورثه اش تعلق خواهد گرفت. به همین دلیل است که بر اساس بند نهم ماده 84 قانون آیین دادرسی مدنی، یکی از موانع رسیدگی به دعوا آن است که دعوا، ظنی یا احتمالی باشد.

شرایط خواهان برای اقامه دعوا

یکی دیگر از مهم ترین شرایط اقامه دعوی در آیین دادرسی مدنی، شرایطی است که خواهان، برای اقامه دعوا در دادگاه، باید آن را داشته باشد که مهم ترین شرایط خواهان برای اقامه دعوا در دادگاه، به موجب ماده 84 قانون آیین دادرسی مدنی، شامل موارد زیر است:

خواهان باید، نفع شخصی در موضوع دعوا داشته باشد و به عبارت دیگر، ذی نفع باشد. به این معنا که اگر در دادگاه، حکمی صادر شد، به صورت شخصی، از صدور آن حکم، متضرر یا منتفع گردد. بنابراین، در صورتی که خواهان، نفع شخصی در دعوی مطروحه نداشته باشد، خوانده می تواند ایراد بی نفعی خواهان را وارد کند.

خواهان، اهلیت لازم برای اقامه دعوا در دادگاه را داشته باشد و صغیر، سفیه یا مجنون نباشد. در صورت عدم اهلیت خواهان برای اقامه دعوا، خوانده می تواند، ایراد عدم اهلیت وارد نماید. البته، در صورتی که شخصی، به نمایندگی از خواهان، اقامه دعوا کرده باشد؛ مثل ولی قهری یا قیم و سمت او محرز نباشد نیز می توان به آن، ایراد عدم احراز سمت گرفت. 

خواهان برای اقامه دعوا علیه خوانده، باید به درستی، خوانده دعوا را مشخص کرده باشد و در صورتی که ادعا، متوجه شخص خوانده نباشد، خوانده می تواند به این موضوع، ایراد وارد نموده و دادگاه نیز به دعوا، رسیدگی نخواهد کرد.

شرایط قانونی اقامه دعوا

با عنایت به ماده 84 قانون آیین دادرسی مدنی که ایرادات و موانع رسیدگی به دعوا را برشمرده است، می توان، شرایط قانونی لازم برای اقامه دعوا در دادگاه را ملاحظه نمود که بر اساس آن، شرایط اقامه دعوا در آیین دادرسی مدنی عبارتند از :

دعوی طرح شده در دادگاه، باید مشروع و قانونی باشد؛ لذا نمی توان طلبی که در نتیجه قمار یا خرید و فروش مواد مخدر به وجود آمده است را در دادگاه، مطالبه نمود . حتی اگر موضوع دعوای اقامه شده، مشروع باشد اما نفعی بر آن مترتب نباشد نیز نمی توان در دادگاه، اقامه دعوا کرد؛ مثل هبه و یا وقف بدون قبض.

 دعوی مطرح شده، نباید قبلا در دادگاه، مورد رسیدگی قرار گرفته باشد و حکم قطعی در خصوص آن، صادر شده باشد. چنین موضوعی در حقوق، تحت عنوان اعتبار امر مختوم توضیح داده می شود و بر اساس آن، نمی توان، دعوایی که منجر به صدور حکم قطعی شده است را با همان شرایط سابق، مجددا در دادگاه مطرح کرد؛ اما، در صورت اعتراض داشتن به نتیجه، می توان به روش تجدید نظر خواهی، فرجام خواهی یا اعاده دادرسی اعتراض نمود.

مدت زمان طرح دعوا، دارای مهلت معینی نباشد؛ در صورتی که اقامه دعوا در دادگاه، دارای مهلت معینی بوده باشد و خواهان، خارج از مهلت قانونی، اقدام به طرح دعوا در دادگاه نماید، می توان، نسبت به این مطلب، اعتراض کرد و دادگاه می تواند، به همین دلیل، از رسیدگی به دعوا، امتناع کند.

 اقامه دعوا، باید، در دادگاهی انجام شود که صلاحیت رسیدگی به دعوا را داشته باشد و صلاحیت، اعم است از صلاحیت ذاتی و صلاحیت محلی، برای رسیدگی به دعوا . لذا در صورتی که دادگاه، صلاحیت ذاتی رسیدگی به دعوا را نداشته باشد، قرار عدم صلاحیت صادر می گردد و در صورتی که دادگاه، صلاحیت محلی برای رسیدگی به دعوا را نداشته باشد، خوانده حق دارد که به این موضوع ایراد نماید.

برای دریافت اطلاعات بیشتر در مورد شرایط اقامه دعوا در آیین دادرسی مدنی در کانال تلگرام آیین دادرسی و ادله اثبات دعوا عضو شوید. کارشناسان مرکز مشاوره حقوقی دینا نیز آماده اند تا با ارائه خدمات مشاوره حقوقی تلفنی دینا به سوالات شما عزیزان پیرامون شرایط اقامه دعوا در آیین دادرسی مدنی پاسخ دهند.