اعتبار وصیت نامه شفاهی

قانون گذار، وصیت نامه شفاهی را تنها در شرایط بخصوصی، نظیر مواردی که فرد، در شرایط جنگی و نظامی بوده یا در ارتش مشغول باشد و به بیرون، دسترسی نداشته، جایز می داند و این وصیت نامه، تنها در صورتی معتبر خواهد بود که نزد دو شاهد، انجام شود و اثبات آن در دادگاه نیز با شهادت همان شهود، امکان پذیر خواهد بود.

بر اساس قانون امور حسبی که تکمیل کننده قانون مدنی در بحث های پیرامون ارث و وصیت است، اصولا وصیتنامه باید، مطابق قواعد این قانون، یعنی به صورت کتبی و به یکی از شیوه های رسمی، سری و یا وصیت نامه خود نوشت، تنظیم گردد.

 با این حال، در مواردی ممکن است، وصیت کردن توسط متوفی، به شیوه لفظی و زبانی صورت گرفته باشد که به آن وصیت شفاهی گفته می شود که قانون گذار، وصیتنامه شفاهی را تنها در شرایط بخصوصی، جایز می داند و اعتبار آن، تنها در صورتی خواهد بود که تحت تشریفات و قواعد مورد نظر قانون گذار، ایجاد شده باشد.

از این رو، در مقاله حاضر، قصد داریم پس از صحبت در خصوص حکم شرعی وصیتنامه لفظی و زبانی و پاسخ به این پرسش که آیا وصیت نامه شفاهی معتبر است یا خیر، اعتبار این وصیت نامه و نحوه اثبات آن در دادگاه را بررسی کنیم و توضیح دهیم که اعتبار وصیتنامه، بدون شاهد چگونه می باشد.

حکم شرعی وصیت نامه شفاهی

آموزه های دین مبین اسلام، مبین این مطلب است که وصیت کردن توسط متوفی، مستحب موکد می باشد و اگر شخصی قبل از فوت خود، وصیتی کرده که به موجب آن بعد از فوت وی، مالی به شخصی تعلق گیرد ( وصیت تملیکی ) و یا انجام امر یا اموری به عهده دیگری قرار گیرد ( وصیت عهدی )، عمل کردن به چنین وصیتی واجب است.

از نظر شرع، تفاوتی میان کتبی بودن وصیت یا شفاهی بودن آن، وجود ندارد و حکم شرعی وصیت نامه شفاهی یا لفظی آن است که توسط موصی له یا وصی، به انجام برسد. لکن، گاهی شخص متوفی، به صورت شفاهی یا لفظی، امری را وصیت می کند، ولی ورثه متوفی، به دلیل اینکه وصیت شفاهی را نشنیده اند یا به هر دلیلی مفاد آن را قبول ندارند، از پذیرش اعتبار وصیت شفاهی یا لفظی، توسط متوفی، خودداری می کنند و از عمل نمودن به آن نیز خودداری می ورزند.

با این حال باید دانست که از نظر شرعی، اگر متوفی، به صورت شفاهی به امری وصیت کرده باشد، در صورت اثبات این امر، عمل به وصیت شفاهی، واجب شرعی محسوب شده و ضروری است؛ چرا که آخرین خواست متوفی، همان امر بوده است. لازم به ذکر است که شخص متوفی نمی تواند، بیشتر از یک سوم از اموال خود را مورد وصیت قرار بدهد و وصیت مازاد بر ثلث، نیازمند تنفیذ یا رضایت سایر ورثه خواهد بود. 

آیا وصیت شفاهی معتبر است

پس از بررسی حکم شرعی وصیتنامه شفاهی، در این بخش از مقاله، قصد داریم تا در خصوص اعتبار و حکم وصیتنامه لفظی و زبانی صحبت کرده و بگوییم که آیا چنین وصیتی، معتبر است یا خیر و قابلیت اجرا، توسط بازماندگان را خواهد داشت یا نه. قانون گذار، تنها در دو فرض، وصیت نامه شفاهی را معتبر می داند؛

اولین فرض، وجود یک شرایط خاص و غیر عادی، نظیر بودن موصی، در شرایط نظامی و جنگی یا در شرایطی که در ارتش، اشتغال داشته، می باشد. در این شرایط، چنانچه موصی، مجروح و در بیمارستان باشد، باید وصیت خود را در حضور رییس‌ بهداری ارتش و مدیر بیمارستان انجام داده باشد و در غیر این شرایط، باید آن را در نزد دو گواه و نزد یک افسر یا هم ردیف او، انجام دهد.

دومین فرض، مربوط به مواردی غیر از موارد فوق، یعنی، انجام وصیت شفاهی، در شرایط عادی و معمولی می باشد که در این صورت نیز، تنها در صورتی وصیت نامه شفاهی، معتبر بوده که نزد دو گواه، صورت گیرد و یکی از آن ها، وصیت را با ذکر دقیق تاریخ، مکتوب نموده و موصی و گواهان، ذیل آن را امضا کنند. در خصوص اعتبار وصیت شفاهی ذکر این نکته نیز ضروری است که موصی باید، این وصیت را در کمال صحت عقل و با اختیار و اراده و در حالی که دارای اهلیت قانونی بوده، انجام داده باشد.

اعتبار وصیت نامه شفاهی و اثبات آن در دادگاه

در قسمت قبل، در خصوص معتبر بودن یا نبودن وصیت نامه شفاهی، از منظر قانون امور حسبی، صحبت کردیم. در این بخش از مقاله، قصد داریم تا پیرامون اعتبار وصیتنامه لفظی و زبانی و اثبات آن در دادگاه صحبت کنیم و توضیح دهیم که در چه شرایطی، وصیت نامه لفظی در دادگاه، فاقد اعتبار خواهد بود.

از منظر قانون امور حسبی، وصیت نامه زبانی، در خصوص افراد نظامی یا مشغول در ارتش یا فردی که در زندان هستند و راه به خارج ندارند، در صورتی معتبر خواهد بود که عمل وصیت، در حضور دو گواه و در نزد یک افسر یا هم ردیف او، صورت گرفته باشد و در شرایطی که فرد نظامی یا مشغول در ارتش، مجروح یا بیمار و در بیمارستان باشد، وصیت نامه او، در صورتی معتبر خواهد بود که این عمل را نزد رییس‌ بهداری ارتش و مدیر بیمارستان انجام داده باشد.

در خصوص افراد عادی نیز، وصیت نامه شفاهی، تنها در صورتی معتبر بوده که نزد دو شاهد، صورت گرفته باشد و یکی از دو شاهد، با ذکر تاریخ دقیق و محل انجام وصیت، آن را مکتوب کرده باشد و وصیت کننده و دو گواه، ذیل آن را امضا نموده باشند. چنین وصیتی، تنها یک ماه از زمانی که موصی، به فرصتی دست پیدا کند و بتواند اقدام به وصیت رسمی، عادی یا سری نماید، دارای اعتبار خواهد بود. البته، منوط بر اینکه در این بازه زمانی یک ماه، موصی، تمکن و اهلیت وصیت کردن را داشته باشد. 

دادگاه، این شرایط را بررسی کرده و چنانچه وصیت نامه، مطابق آن ها تنظیم شده باشد و احراز شود، تمامی شرایط، وجود داشته است، آن را معتبر دانسته و وراث، موظف هستند به مفاد آن، عمل نمایند؛ بدیهی است، در صورت عدم احراز شرایط، وصیت شفاهی، معتبر نخواهد بود.

 در صورت وجود اختلاف بین ورثه، پیرامون وجود وصیت نامه شفاهی، برای اثبات آن به دادگاه، مدعی وجود چنین وصیت نامه ای باید بتواند، شهود حاضر در تنظیم وصیت نامه شفاهی را در محکمه، حاضر کرده تا دادگاه، با بررسی گواهی و شهادت آن ها، در خصوص مساله مورد اختلاف، رای مقتضی را صادر کند.

در صورتی که شهود در دسترس نباشند، مدعی وجود وصیت نامه شفاهی می تواند از سایر امارات قانونی، نظیر استشهادیه محلی یا گواهی بر گواهی یا هر سند و مدرکی که به متقاعد شدن قاضی، در وجود وصیت نامه شفاهی، کمک می کند، استفاده کرده تا شاید بتواند قاضی را نسبت به وجود چنین وصیتی متقاعد نماید.

آیا وصیت نامه شفاهی بدون شاهد اعتبار دارد

یکی از سوالات رایج در خصوص وصیت نامه شفاهی، این است که آیا، برای اعتبار وصیت نامه شفاهی، حتما نیاز به وجود شاهد است و به عبارتی، آیا وصیت نامه شفاهی بدون شاهد اعتبار دارد یا فاقد اعتبار خواهد بود؟ لذا در این بخش از مقاله، قصد داریم پیرامون این موضوع، صحبت کنیم.

در پاسخ به این پرسش باید گفت، وصیت نامه لفظی و زبانی بدون شاهد، فاقد اعتبار خواهد بود و علت این امر نیز، در این مساله است که مدعیان وصیتنامه شفاهی، می توانند هر امری را در قالب وصیت متوفی، بیان کرده و بدین ترتیب، سبب تضییع حق سایر وراث گردند. 

مستند فاقد اعتبار بودن وصیتنامه شفاهی بدون شاهد نیز مواد 284 تا 290 قانون امور حسبی هستند که در تمامی مواد مذکور، هنگامی که قانون گذار، از وصیتنامه لفظی و زبانی صحبت کرده است، از دو شاهد نیز، سخن به میان آورده و به طور ضمنی، وجود دو شاهد را از تشریفات وصیت نامه شفاهی دانسته و در ماده 291 خود، به صراحت، وصیت نامه هایی که مطابق مقررات این قانون، تنظیم نشده باشند را باطل و بی اعتبار می داند.

برای دریافت اطلاعات بیشتر در خصوص اعتبار وصیت نامه شفاهی در کانال تلگرام موضوعات حقوقی عضو شوید. کارشناسان مرکز مشاوره حقوقی دینا نیز آماده اند تا با ارائه خدماتی در زمینه مشاوره حقوقی تلفنی دینا به سوالات شما عزیزان پیرامون اعتبار وصیت نامه شفاهی پاسخ دهند.