یکی از مهم ترین قواعد فقهی که جایگاه ویژه ای در ادله اثبات دعوا دارد ، " قاعده البینه علی المدعی " می باشد که بر اساس آن ، کسی که برای نخستین بار ادعایی را در دادگاه مطرح می کند که خلاف اصل است ، خودش هم باید آن ادعا را ثابت کند . این قاعده با وجود اهمیت و کاربرد فراوانی که در رسیدگی های قضایی ایفا می کند ، دارای استثنائاتی نیز هست . به این معنا که گاهی مدعی از اثبات کامل ادعای خود بی نیاز شده و یا دست کم اثبات ادعا سبک تر می شود تا اثبات ادعا ناممکن نباشد . به همین مناسبت ، در این مقاله قصد داریم به بررسی استثنائات قاعده البینه علی المدعی و الیمین علی من انکر که تحت عنوان تعدیلات قاعده البینه علی المدعی نیز شناخته می شود بپردازیم . بنابراین ، ابتدا به توضیح مختصری پیرامون قاعده البینه علی المدعی پرداخته و سپس استثنائات قاعده بینه یعنی بار دلیل و مفهوم ظن معتبر و همچنین بار دلیل امارات قانونی را مورد بررسی قرار خواهیم داد .

قاعده البینه علی المدعی

مرسوم است که هنگام طرح دعوا در دادگاه ، شخص مدعی دلایلی که ادعای وی را ثابت می کند ، به دادگاه ارائه بدهد . به عنوان مثال ، زمانی که دعوای مطالبه وجهی از دیگری در دادگاه اقامه می شود ، شخص باید دلایل و مستندات طلب خود از دیگری را ضمیمه دادخواست کند تا دادگاه با توجه به آن حکم صادر نماید . چنین امری در فقه و در قانون تحت عنوان البینه علی المدعی نیز شناخته می شود . بر مبنای همین قاعده است که زمانی که شخصی به عنوان خوانده دعوایی قرار می گیرد یا از او به جرم کیفری شکایتی مطرح می شود ، در مرحله اول نیازی نیست اقدامی انجام دهد ؛ چرا که شخص مدعی نخست باید با دلایلی ادعای خود را ثابت کند . برای دریافت اطلاعات بیشتر در مورد اینکه البینه علی المدعی یعنی چه کلیک کنید .

حتما بخوانید: قاعده اقدام چیست

بار دلیل و مفهوم ظن معتبر

نخستین استثناء قاعده البینه علی المدعی ، در خصوص ایجاد ظن معتبر است . به عبارت دیگر ، مدعی مکلف نیست در ذهن دادرس نسبت به صحت ادعای خود اطمینان مطلق به وجود بیاورد . زیرا از یک سو ادله اثبات دعوا حتی اقرار و سند که به عنوان راه های اثبات قوی و معتبر شناخته می شوند ، همواره مقداری تردید باقی می گذارند . در واقع ، نمی توان اطمینان داشت که اقرار بازتاب واقعیت است و سند حتی اگر از نوع سند رسمی باشد گویای واقعیت است . از سوی دیگر ، در بیشتر موارد اثبات امری که وضعیت حقوقی مورد اختلاف را به وجود آورده ، شدنی نیست و مدعی امور جانبی یا مرتبط با موضوع را اثبات می نماید . از همین رو ، کافیست که مدعی در ذهن دادرس نسبت به صحت ادعای خود ظن معتبر ایجاد نماید . این ظن معتبر ، حالتی فراتر از شک و تردید و پایین تر از یقین است . برای آشنایی با ادله اثبات دعوا کلیک کنید .

 

بار دلیل امارات قانونی

دومین استثناء قاعده البینه علی المدعی ، در خصوص امارات قانونی است . گفته شده است که در امارات قانونی ، مدعی از اثبات موضوع معاف می شود . برای مثال ، در اماره فراش که نوعی اماره قانونی است ، برای اثبات نسب پدری در مورد طفلی که در زمان زوجیت زن و مرد به دنیا آمده است ، لازم نیست تعلق طفل به زوج ثابت شود ؛ چرا که این امر قانونا مفروض است . ( به عقیده ایشان فرض بر رابطه زناشویی میان زن و مرد و تولد طفل از شوهر است ) .

با این وجود ، باید توجه داشت که امارات قانونی تنها وسیله تخفیف بار اثبات ادعا است ؛ نه معافیت مدعی از اثبات ادعا . بنابراین ، در امارات قانونی مدعی باید امری را که نسبت به آن آگاهی وجود دارد و اعمال اماره ، منوط به آن است را برای دادگاه ثابت نماید . در این مثال ، بر اساس ماده 1158 قانون مدنی ، مدعی نَسَب پدری باید وجود رابطه زوجیت میان زن و مرد را اثبات کند و باید معلوم شود که از تاریخ نزدیکی زن و مرد تا زمان تولد طفل کمتر از شش ماه و بیشتر از ده ماه نگذشته است .

بنابراین ، نمی توان گفت که در صورت وجود اماره قانونی به نفع مدعی ، مدعی از آوردن هر گونه دلیلی معاف می شود . بلکه تنها موضوع دلیل جا به جا می شود ؛ به نحوی که وی به جای اینکه تعلق طبیعی طفل به زوج را ثابت کند ، کافیست وجود رابطه زوجیت و چارچوب زمانی نزدیکی را به اثبات برساند . برای دریافت اطلاعات بیشتر در خصوص امارات قانونی کلیک کنید .

برای دریافت اطلاعات بیشتر در مورد استثنائات قاعده البینه علی المدعی به کانال تلگرام آیین دادرسی و ادله اثبات دعوا مراجعه کنید . کارشناسان مرکز مشاوره حقوقی دینا نیز آماده اند تا با ارائه خدماتی در زمینه مشاوره حقوقی تلفنی دینا به سوالات شما عزیزان پیرامون استثنائات قاعده البینه علی المدعی پاسخ دهند .

 

 

---

نظرات کاربران