ترکه متوفی بدون وارث

هنگامی که فردی فوت کرده و در زمان فوت، خویشاوندی اعم از سببی و نسبی نداشته تا اموال او را به ارث ببرد، مطابق قوانین ایران، حکومت وارث او خواهد بود. استثنائا، اگر مردی فوت کرده و تنها وارث او، زوجه وی باشد، زوجه یک چهارم ترکه شوهر را به ارث برده و ما بقی به حکومت منقل می گردد.

ارث به معنی اموال و ترکه ای است که از فرد متوفی به جا مانده است و بعد از فوت او به مالکیت افرادی که به آنها وارث گفته می شود ، در می آید . این اصل که اموال متوفی بعد از فوت او به خویشاوندان وی منتقل شود یک اصل قدیمی و ریشه دار است که در جوامع مختلف نیز پذیرفته شده است.

با این وجود، گاه وضعیتی پیش می آید که در آن، فردی فوت گشته اما خویشاوندی از وی بر جای نمی ماند تا به عنوان وارث، اموال او را به ارث ببرد. در این حالت، این سوال مطرح می شود که ترکه متوفی بدون وارث، متعلق به کیست؟

در این مقاله به بررسی وضعیت ترکه متوفی بلا وارث می پردازیم. هم چنین به این سوال نیز پاسخ خواهیم داد که اگر فردی فوت کرده و تنها وارث وی زوج یا زوجه او باشد، ترکه به چه کسی منتقل می شود.

وضعیت ترکه متوفی بدون وارث

در نحوه تقسیم ارث، اصل اساسی این است که ارث باید به نزدیک ترین خویشاوندان متوفی برسد. به همین جهت طبقات و درجاتی برای ارث بردن توسط قانون گذار تعریف شده است که در صورت وجود وارث در یک طبقه و درجه، نوبت به وراث طبقات و درجات بعدی نمی رسد.

با این وجود، گاهی پیش می آید که متوفی ، وارث ندارد و اموال او به فردی نخواهد رسید . در مورد ترکه متوفی بدون وارث ماده 866 قانون مدنی اعلام داشته است که : "« در صورت نبودن وارث، امر ترکه متوفی راجع به حاکم است . »

در این ماده، منظور از حاکم، دادگاه است، یعنی مقامی که صلاحیت رسیدگی به دعاوی مرتبط با ترکه متوفی بدون وارث را دارد. همچنین لازم به ذکر است که مطابق قانون مدنی، حاکم، مسوول اداره ترکه است، نه مالک و وارث آن، بنابراین :

اولا: شخصی که وارثی اعم از نسبی و سببی ندارد، می تواند به تمام ترکه خود وصیت نماید.

ثانیا: اگر متوفی بدون وارث، وصیت نامه ای تنظیم نموده و برای اداره ترکه خود، وصی تعیین کرده باشد، حاکم حق مداخله در اداره اموال وی را نخواهد داشت.

با این وجود، ماده 335 قانون امور حسبی در مورد ترکه متوفی بلا وارث مقرر داشت: « اگر از تاريخ تحرير تركه تا ده سال وارث متوفی معلوم شود، تركه به او داده می شود و پس از گذشتن مدت نامبرده، باقی‌ مانده تركه به خزانه دولت تسليم می شود و ادعاء حقي نسبت به تركه از كسي به هر عنوان كه باشد پذيرفته نيست. »

مطابق این ماده، چنانچه پس از گذشت ده سال از تاریخ تحریر ترکه، وارث یا وراث فرد فوت شده مشخص نشوند، ترکه به خزانه دولت واگذار می شود و این به معنی مالکیت حکومت بر ترکه متوفی بدون وارث است، به عبارت دیگر، برخلاف قانون مدنی، در قانون امور حسبی، حکومت، وارث ترکه متوفی بدون وارث می باشد، البته این حق مالکیت پس از گذشت ده سال از تاریخ تحریر ترکه ایجاد می گردد.

با توجه به مطالب گفته شده، این مساله واضح است که در مورد سهم دولت از اموال متوفی و جایگاه دولت در رابطه با ترکه متوفی بلا وارث، مقررات قانون مدنی و قانون امر حسبی در تعارض با یکدیگر می باشند. اما با توجه به اینکه قانون امور حسبی پس از قانون مدنی به تصویب مجلس رسیده است، باید گفت که در حال حاضر، در مورد ترکه متوفی بدون وارث، ماده 335 قانون امور حسبی اجرا شده و حکومت پس از گذشت ده سال، وارث اموال به جا مانده از متوفی بدون وارث خواهد بود.

لازم به ذکر است که منظور قانون امور حسبی از عبارت « تحریر ترکه » مشخص کردن میزان ترکه و دیون فرد فوت شده می باشد که طی آن، نماینده دادگاه، صورتی از اموال موجود در ترکه با ذکر جزئیات تهیه نموده و کلیه مطالبات و بدهی های متوفی را نیز ضمن این صورت قید می نماید.

استثنا: زوجه تنها وارث متوفی است

مطابق آنچه که در بخش قبل توضیح دادیم، چنانچه فرد فوت شده، دارای وارث ولو یک نفر باشد، حکومت حقی بر ترکه وی نخواهد داشت. با این وجود، با یک وضعیت استثنایی در قانون مدنی مواجه هستیم که در آن، متوفی دارای یک وارث سببی بوده و در عین حال، حکومت نیز بخشی از ترکه او را دریافت خواهد کرد.

این وضعیت استثنایی در ماده 949 قانون مدنی مطرح شده است. به موجب این ماده: « در صورت نبودن هیچ وارث دیگر بغیر از زوج یا زوجه، شوهر تمام ترکه زن متوفی خود را می برد لیکن زن فقط نصیب خود را برده و بقیه ترکه شوهر در حکم مال اشخاص بلاوارث و تابع ماده 866 خواهد بود. »

مطابق ماده مذکور، اگر شخص فوت شده، فاقد وارث نسبی بوده و تنها وارث او زوجه وی باشد، نحوه ارث زوجه او به این صورت خواهد بود که یک چهارم اموال را به ارث می برد و ما بقی ترکه متوفی، متعلق به حکومت خواهد بود. البته در فرض برعکس، یعنی در صورتی که تنها وارث متوفی، شوهر او باشد، شوهر تمام ترکه را به ارث برده و نوبت به مداخله و مالکیت حکومت نمی رسد. 

برای دریافت اطلاعات بیشتر در مورد ترکه متوفی بدون وارث به کانال تلگرام موضوعات حقوقی مراجعه کنید . کارشناسان مرکز مشاوره حقوقی دینا نیز آماده اند تا با ارائه خدماتی در زمینه مشاوره حقوقی تلفنی دینا به سوالات شما عزیزان پیرامون ترکه متوفی بدون وارث پاسخ دهند .