شرایط حضانت فرزند

شرایط حضانت فرزند، یعنی، مواردی که یک مسئول حضانت، اعم از پدر یا مادر، باید، داشته باشد تا این امکان وجود داشته که نگهداری و سرپرستی طفل را به او سپرد. عقل، بلوغ، اسلام و توانایی عملی، از جمله این شرایط هستند و چنانچه مادر، قصد داشته باشد، برای انواع حضانت فرزند، اعم از موقت یا دائمی، اقدام کند، باید از آن ها، برخوردار باشد.

منظور از شرایط حضانت، شرایطی است که باید در شخصی که نگهداری و تربیت طفل به او واگذار می شود، وجود داشته باشد. چرا که به دلیل حساسیت این امر، حضانت بچه را باید به کسی سپرد که از شایستگی و توانایی، برای انجام این کار برخوردار باشد.

قانون مدنی، با تبعیت از فقه و شرع اسلام، شرایطی را برای حضانت طفل در نظر گرفته است که بدون وجود آن ها، امکان واگذاری حضانت، به مادر یا پدر یا هر شخص دیگری، وجود نخواهد داشت و تنها، در صورت احراز این موارد، حضانت بچه، به پدر یا مادر یا مسئول حضانت، داده خواهد شد.

از این رو، در این مقاله، قصد داریم، بگوییم که شرایط حضانت فرزند چیست؛ سپس، انواع حضانت، قوانین آن و شرایط گرفتن حضانت بچه توسط مادر را بررسی کرده و در این خصوص که کفالت فرزند، چه مفهومی دارد، صحبت کنیم.

شرایط حضانت فرزند چیست

قبل از پاسخ به این پرسش که شرایط حضانت فرزند چیست و قوانین گرفتن سرپرستی بچه چه می باشد؟ باید گفت، حضانت، به معنای سرپرستی و نگهداری می باشد و با مفهوم ولایت، متفاوت است. در صورتی که زن و مردی، ازدواج کنند و از راه این ازدواج، صاحب فرزندی شوند، مسئولیت حزانت طفل، با هردوی آن ها می باشد و مشترکا، باید، از طفل، مراقبت و نگهداری کنند.

چنانچه، زوجین، به واسطه جدایی یا هر علت دیگری، جدا از یکدیگر، زندگی نمایند، مطابق قانون، تا 7 سالگی، فارغ از جنسیت، حضانت بچه، با مادر بوده و پس از آن، تا سن بلوغ، حزانت، با پدر می باشد و در هر صورت، در صورت اختلاف، محکمه، تصمیم خواهد گرفت.

اما، قانون گذار، شرایطی را برای حضانت، در نظر گرفته که مسئول حضانت، باید، از آن، برخوردار باشد و در غیر این صورت، می توان، به سبب عدم وجود شرایط، از او، سلب حضانت نمود. عقل، بلوغ، شایستگی اخلاقی، عدم ابتلا به بیماری های واگیر، اسلام و عدم ازدواج مجدد مادر، از موارد و شرایط حضانت هستند که در زیر، هریک از آن ها را به اختصار، توضیح خواهیم داد:

بلوغ: مقصود از بلوغ مسئول حضانت، یعنی، شخص، از حالت صغر سن، خارج شده و می تواند، تولید مثل و زاد و ولد نماید و قوه تمیز خوب از بد را دارد که در دختران، سن قانونی بلوغ، نه سال تمام قمری و در پسران، 15 سال تمام قمری می باشد. بعد از بلوغ، شخص، اهلیت استیفا در اموال خود را پیدا می نماید که البته برخی نهادها مانند بانک، سن مداخله در امور مالی را 18 سال تمام می دانند.

عقل: کسی که نگهداری طفل به او سپرده شده است، باید عاقل باشد و به همین علت، یکی از شرایط حضانت بچه، برای مسئول حزانت، اعم از مادر یا پدر یا هر شخص دیگری، عقل دانسته شده که مفهوم مخالف و مقابل آن، جنون یا دیوانگی می باشد و یعنی فرد، از قوای عقلی سالمی، برخوردار نیست.

توانایی عملی: در مورد شرط توانایی عملی، برای گرفتن حضانت بچه، باید گفت، توانایی عملی، برای عهده دار شدن حضانت، یعنی شخص، هم از لحاظ رفتاری، هم از لحاظ سلامت جسمانی و هم از لحاظ سلامت روانی، دارای وضعیتی است که می تواند، در عمل، از کودک، مراقبت کرده و امور و احتیاجات او را رفع نماید.

شایستگی اخلاقی:ماده 1173 قانون مدنی، مقرر می دارد: "اگر در اثر عدم مواظبت یا انحطاط اخلاقی کسی که حضانت با اوست، صحت جسمانی با تربیت اخلاقی طفل به خطر افتد، دادگاه می تواند حضانت را به دیگری واگذار کند." بر اساس این ماده، شایستگی اخلاقی، یکی از مهم ترین مواردی است که می توان، در پاسخ به این پرسش که شرایط حضانت فرزند چیست؟ ذکر کرد.

اسلام: در حقوق مدنی ایران، قانونگذار اشاره ای، به شرط اسلام برای حضانت فرزند نکرده است، لکن، با توجه به فقه اسلامی و ماده 1192 قانون مدنی که مربوط به وصی است، می توان گفت، شرط به عهده گرفتن حضانت طفلی که مسلمان بوده، توسط پدر و مادر، اسلام است و کافر شدن یکی از والدین، می تواند، سبب سلب حضانت و از بین رفتن حق حضانت او گردد، چرا که این امر، با مصلحت طفل، تناقض داشته و آن را تحت آسیب و خطر قرار خواهد داد.

عدم ابتلا به بیماری واگیر: هرگاه پدر و یا مادری که دارای حق حضانت است به یک بیماری واگیردار، مانند سل مبتلا شده باشد که بیم سرایت آن برای طفل وجود داشته باشد، این امر می تواند، موجب سلب حضانت تا زمان درمان بیماری گردد. علت این مساله نیز این است که با توجه به تاکید قانون مدنی و قانون حمایت خانواده، بر مصلحت طفل، ابتلا به یک بیماری واگیردار، می تواند سلامت و مصلحت طفل را به خطر انداخته و در مواردی، سبب مرگ وی شود و به همین علت، در صورت اثبات این بیماری، می توان، از مسئول حضانت، سلب حضانت کرد.

عدم ازدواج با شخص دیگر: بر اساس ماده 1170 قانون مدنی، مادر تا زمانی دارای حق حضانت است که شوهر دیگری اختیار نکرده باشد.البته، دادگاه در سلب حضانت از مادر به دلیل ازدواج مجدد ، مصلحت کودک را مدنظر قرار می دهد و این گونه نیست که صرف ازدواج مجدد مادر، از وی، سلب حضانت شود. چراکه گاهی، مصلحت طفل، ایجاب می کند که با مادر خود زندگی کند یا مادر، می تواند، با معرفی همسر، به دادگاه، قاضی را متقاعد کند که همسر جدید او، فرد صالحی است و زندگی بچه با او، خلاف مصلحت طفل نیست.

انواع حضانت فرزند

در پاسخ به این پرسش که انواع حضانت چیست؟ می توان گفت، انواع حضانت، عبارت است از: حضانت دائم و حضانت موقت که البته، ذکر این نکته، ضروری است که در حضانت دائم، در صورت وجود موارد سلب حضانت یا از بین رفتن یکی شرایط حضانت که در قسمت های قبل، ذکر شد، می توان از مسئول حضانت، سلب حضانت کرد.

حضانت موقت، عبارت است از اینکه زمانی که زوجین یا مسئولین حضانت، در خصوص حضانت فرزند، با اختلاف مواجه می شوند و از دادگاه، تقاضای رسیدگی و صدور حکم را دارند، دادگاه، به طور موقتی و به موجب یک دستور موقت، برای مدتی، حضانت را به یکی از والدین یا یکی از اقوام و خویشان درجه یک دهد تا در خصوص حضانت، تعیین تکلیف گردد.

حضانت دائمی، به مواردی گفته می شود که به توافق یا به موجب حکم دادگاه یا مرگ یکی از والدین، حضانت فرزند، به والد دیگر یا شخص مسئول حضانت، داده شده و اینگونه نیست که صرف رسیدن فرزند، به سن خاصی، از آن والد یا مسئول، سلب حضانت شود و حضانت، به والد دیگر، واگذار شود.

قوانین گرفتن حضانت بچه

برای بررسی قوانین گرفتن حضانت بچه، باید، به ماده 1169 قانون مدنی و ماده 45 قانون حمایت از خانواده مراجعه کرد و شرایط و قوانین حضانت بچه را مورد بررسی قرار داد. ماده 1169، در خصوص سن حضانت، تعیین تکلیف کرده و ماده 45 قانون حمایت خانواده، در خصوص آنچه در تصمیم گیری در خصوص مساله حزانت و امور فرزندان، باید، مد نظر قاضی باشد، تعیین حکم کرده است.

بر اساس ماده 1169 قانون مدنی، دختران و پسران، تا سن 7 سالگی، با مادرشان خواهند بود و به عبارتی، حضانت، بر عهده مادر آن ها می باشد و پس از آن، فرزندان، تا سن بلوغ که در دختران، 9 سال تمام و در پسران، 15 سال تمام قمری است، با پدر می باشند، مگر اینکه مصلحت طفل، اقتضای دیگری ایجاب کند یا والدین، در مساله حضانت، اختلاف پیدا کنند.

ماده 45 قانون حمایت خانواده نیز قضات را موظف می کند، در تمامی تصمیمات خود، مصلحت بچه را در اولویت بگذارند و بدین ترتیب، حتی اگر موارد سلب حضانتی، نظیر ازدواج مجدد مادر، وجود داشته باشد، اگر این امر، خلاف مصلحت طفل نباشد و مصلحت او، حضور مادر را ایجاب کند، باید، حضانت را به مادر داد.

شرایط گرفتن حضانت فرزند توسط مادر

یکی از سوالات رایج، در خصوص شرایط و قوانین گرفتن حضانت بچه، این است که شرایط گرفتن حضانت بچه توسط مادر، بر اساس قوانین گرفتن حضانت بچه چیست؟ برای اینکه بتوانیم، به این پرسش، پاسخ دهیم، باید، ماده 1170 قانون مدنی و ماده 1173 این قانون، همچنین، ماده 45 قانون حمایت از خانواده را مد نظر قرار دهیم. 

بر اساس ماده 1170، مادری می تواند حضانت فرزندش را بر عهده بگیرد که مجنون نباشد و یا ازدواج مجدد، نکرده باشد که البته، بر اساس ماده 45 قانون حمایت خانواده، صرف ازدواج مجدد مادر، سلب کننده یا مانعی برای حضانت او نخواهد بود و مصلحت طفل، معیار تصمیم قاضی است.

بر اساس ماده 1173 قانون مدنی، مادری می تواند حضانت فرزندش را بر عهده بگیرد که فساد و انحطاط اخلاقی نداشته باشد، شهره به فساد نباشد یا به بیماری های روانی مبتلا نباشد، همچنین، اقدام به ضرب و جرح خارج از حدی که برای تادیب کودک، لازم است، ننماید.

کفالت فرزند

کفالت فرزند، به معنای سرپرستی و اداره کردن امور او است و با کفالت که در ماده 734 قانون مدنی، تحت عنوان عقد کفالت، ذکر می شود، متفاوت است. مقصود از کفالت فرزند، همان حضانت و سرپرستی او و اداره کردن امور مالی و غیر مالی او می باشد.

 ماده 734 قانون مدنی، مقرر می دارد: "کفالت، عقدی است که به موجب آن، احد طرفین، در مقابل طرف دیگر، احضار شخص ثالثی را تعهد می کند. ‌متعهد را کفیل، شخص ثالث را مکفول و طرف دیگر را مکفول‌ له می گویند." بر اساس این ماده، کفیل، کسی است که حضور شخص ثالثی را تعهد کرده و تضمین می کند و باید، عاقل، بالغ و رشید باشد.

اما در کفالت فرزند، چنین مفهمومی متصور نیست و مقصود این است که شخصی، عهده دار سرپرستی و اداره امور او شده باشد. اصطلاح کفالت فرزند، در زمانی که فرزند، سرپرستی و اداره امور مادر یا پدر خود را برعهده گرفته و بدین سبب خواهان معافیت از سربازی است نیز مطرح می گردد.

برای دریافت اطلاعات بیشتر در مورد شرایط حضانت فرزند در کانال تلگرام حقوق خانواده عضو شوید. کارشناسان مرکز مشاوره حقوقی دینا نیز آماده اند تا با ارائه خدمات مشاوره حقوقی تلفنی دینا به سوالات شما عزیزان پیرامون شرایط حضانت فرزند پاسخ دهند.