خسارت های قابل مطالبه در دعاوی

خسارت های قابل مطالبه در دعاوی خسارت عبارت اند از خسارت دادرسی، خسارت تاخیر تادیه، خسارت ممکن الحصول، خسارت معنوی، خسارت قانونی و خسارت قراردادی. زیان دیده می تواند درخواست مطالبه خسارت خود را ضمن دعوای اصلی یا به طور مستقل مطرح نماید.

مطرح کردن دعوا در مراجع قضایی از زمان شروع به رسیدگی تا ختم جلسات دادرسی نیازمند پرداخت هزینه است. این هزینه ها گاهی اوقات به علت نقض تعهد توسط یکی از طرفین قرارداد بر دیگری تحمیل می شود؛ چرا که در نتیجه عدم انجام تعهدات توسط یک طرف و موارد مانند آن، طرف مقابل ناچار به طرح دعوا برای الزام وی و پرداخت هزینه های مربوط به طرح شکایت می شود.

در این صورت بر طبق قانون آیین دادرسی مدنی راهکاری پیش بینی شده است که طرفین بتوانند علاوه بر موضوع اصلی دعوی، خسارت هایی که به دلیل دادرسی یا تسلیم نکردن خواسته دعوی و غیره به ذینفع وارد شده را نیز دریافت نماید. به همین دلیل آشنایی با خسارت های قابل مطالبه در دعاوی و نحوه رسیدگی و شکایت بابت مطالبه  این خسارت ها اهمیت به سزایی دارد.

از این رو در مقاله پیش رو ضمن پاسخ به پرسش خسارت قابل مطالبه چیست، نحوه رسیدگی به این دعاوی مورد بررسی قرار گرفته؛ سپس به بیان مطالبی در خصوص انواع خسارت‌ های قابل مطالبه در قانون و دادگاه‌ های ایران پرداخته و در انتها یک نمونه دادخواست مطالبه خسارت با جلب نظر کارشناس ارائه نموده ایم. 

خسارت قابل مطالبه چیست؟

در پاسخ به پرسش خسارت قابل مطالبه چیست؟ باید گفت بر طبق قانون ایین دادرسی مدنی خسارت های قابل مطالبه در دعاوی که خواهان حق دارد همزمان با تقدیم دادخواست يا در حین دادرسی و يا به‌ طور مستقل درخواست نماید، عبارت است از جبران خسارات ناشی از دادرسی يا تاخير يا عدم انجام تعهد، هزینه کارشناسی حق الوکاله وکیل و هزینه های دیگری که به طور مستقیم مربوط به دادرسی است یا برای اثبات دعوای الزامیست.

چنانچه حکم بر بی خواهان صادر شود، خوانده می تواند خسارتی را که عمدا از طرف خواهان با علم به غیر حق بودن خواسته اش به وی وارد شده، مانند هزینه دفاع در پرونده، از طرف مقابل درخواست نماید. در این خصوص لازم به ذکر است که هزینه هایی که غیر ضروری بوده و بدون آن ها نیز اثبات دعوا ممکن بوده قابل مطالبه نمی باشند. 

در خصوص دعاوی ای که موضوع اصلی آن وجه رایج بوده و علی رغم درخواست خواهان و تمکن مالی خوانده، وی از پرداخت دین خودداری نموده باشد، دادگاه با رعایت تناسب تغییر شاخص سالانه که توسط بانک مرکزی تعیین می گردد محاسبه و رای صادر می نماید. در صورتی که طرفین توافق دیگری داشته باشند بر همان اساس تعیین می شود.

نحوه رسیدگی به مطالبه خسارت در دادگاه

یکی دیگر از مباحثی که اهمیت به سزایی دارد، نحوه رسیدگی به دعوای مطالبه خسارت می باشد. رسیدگی به دعوای مطالبه خسارت در صلاحیت دادگاه محل اقامت خوانده می باشد، مگر آن که خسارت مربوط به ملک غیر منقول باشد که در این صورت رسیدگی به این دعوا در صلاحیت دادگاه محل وقوع ملک است.

پس از طرح دعوای مطالبه خسارت، یکی از مواردی که عموما توسط خوانده مطرح می شود، اعسار وی می باشد. بررسی ادعای اعسار خوانده در صلاحیت دادگاه رسیدگی کننده به حکم اصلی می باشد. عموما نحوه رسیدگی به این موضوع مطابق با نحوه رسیدگی به دعاوی در دادگاه صلح است.

نحوه رسیدگی به مطالبه خسارت در دادگاه بدین صورت است که ‌دادگاه به درخواست ذی نفع ميزان خسارت را پس از رسيدگي به اصل موضوع دعوا معين می کند و ضمن حكمی که درباره اصل دعوا صادر می نماید يا به موجب حكم جداگانه، محكوم‌ عليه را به تاديه‌ خسارت های خواسته شده توسط طرف دیگر قرارداد ملزم خواهد نمود. 

انواع خسارت‌ های قابل مطالبه در قانون و دادگاه‌ های ایران

خسارت های قابل مطالبه در دعاوی حقوقی به چند دسته طبقه بندی می شوند. آگاهی از انواع خسارت های قابل مطالبه و دادگاه صالح رسیدگی به آن اهمیت به سزایی دارد. انواع خسارت‌ های قابل مطالبه در قانون و دادگاه‌ های ایران عبارت اند از خسارت دادرسی، خسارت تاخیر تادیه، خسارت ممکن الحصول، خسارت معنوی، خسارت قانونی و خسارت قراردادی. در ادامه به بررسی هریک به طور جداگانه خواهیم پرداخت.

بر اساس ماده 519 قانون آیین دادرسی مدنی: «خسارات دادرسی عبارت است از هزینه دادرسی و حق‌ الوکاله وکیل و هزینه‌ های دیگری که به طور مستقیم مربوط به دادرسی و برای اثبات دعوا یا دفاع لازم بوده است از قبیل حق‌ الزحمه کارشناسی و هزینه تحقیقات محلی.» در حقیقت خسارات دادرسی مجموع هزینه هایی است که خواهان مجبور به پرداخت آن ها می باشد تا حق خود را مطالبه نماید؛ از این رو می تواند این مبالغ را از محکوم علیه مطالبه کند.

ایفای تعهد تا آن جایی اهمیت دارد که قانونگذار برای تاخیر در تادیه دین خسارت با عنوان خسارت تاخیر تادیه در نظر گرفته است. خسارت تاخیر تادیه زمانی قابل مطالبه است که موضوع تعهد مواردی مانند قرارداد بیمه یا فروش و ... بوده و متعهد مستلزم پرداخت وجه نقد بوده ولی در موعد مقرر دین خود را ادا نکرده است. در صورت تغییر فاحش شاخص قیمت سالانه از زمان سررسید تا هنگام پرداخت و پس از مطالبه طلبکار، دادگاه با رعایت تناسب تغییر شاخص سالانه که توسط بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران تعیین می‌شود محاسبه و اتخاذ تصمیم می نماید؛ مگر اینکه طرفین به نحو دیگری مصالحه کنند.

مطالبه خسارت تاخیر تادیه با رعایت ماده 522 قانون آیین دادرسی مدنی صورت می پذیرد. ماده 522 قانون آیین دادرسی مدنی در این خصوص می گوید: «در دعاوی ای که موضوع آن دین و از نوع وجه رایج بوده و با مطالبه داین و تمکن مدیون، مدیون امتناع از پرداخت نموده، در صورت تغییر فاحش شاخص قیمت سالانه از زمان سررسید تا هنگام پرداخت و پس از مطالبه طلبکار، دادگاه با رعایت تناسب تغییر شاخص سالانه که توسط بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران تعیین می‌ گردد محاسبه و مورد حکم قرار خواهد داد مگر این‌ که طرفین به نحو دیگری مصالحه نمایند.»

منافع ممکن الحصول منافعی هستند که مقتضای وجود آن ها حاصل شده باشد، مانند درختانی که شکوفه داده اند و این شکوفه ها مقتضای میوه دادن درختان است. ورود خسارت به منافع ممکن الحصل مستلزم جبران خسارت می باشد. ماده 14 قانون آیین دادرسی کیفری در خصوص مطالبه خسارت ممکن الحصول چنین آورده است: «شاکی می‌تواند جبران تمام ضرر و زیان‌ های مادی و معنوی و منافع ممکن‌ الحصول ناشی از جرم را مطالبه کند.»

وفق تبصره 2 ماده مذکور :«منافع ممکن‌ الحصول تنها به مواردی اختصاص دارد که صدق اتلاف نماید. لازم به ذکر است مقررات مرتبط به منافع ممکن‌ الحصول و نیز پرداخت خسارت معنوی شامل جرایم موجب تعزیرات منصوص شرعی و دیه نمی‌ شود.» یعنی زمانی می توان درخواست مطالبه خسارت مطرح نمود که اتلاف رخ داده باشد.

خسارت معنوی، خسارت صدماتی است که به روح، حیثیت و اعتبار شخصی، خانوادگی یا اجتماعی شخص وارد می شود. خسارت معنوی بر این اساس به دو گروه خسارات وارده به شخصیت، شرافت و آزادی های فردی و صدمات روحی و روانی و عاطفی تقسیم می شود. جبران خسارت معنوی به این صورت است که محکوم علیه علاوه بر جبران خسارات مالی باید نسبت به جبران خسارت معنوی از طریق روش هایی مثل عذرخواهی اقدام نماید. برخی اوقات در جهت جبران خسارت معنوی دادگاه اقدام به درج حکم در جراید می نماید.

زمانی که موضوع تعهد چیزی غیر از وجه نقد باشد و متعهد از ایفای تعهد در موعد مقرر خودداری نموده و خواهان بتواند این موضوع را به اثبات برساند که در اثر عدم انجام تعهدات مزبور، خساراتی به وی وارد شده و این خسارت بلاواسطه و ناشی از عدم ایفای تعهد، تاخیر در ایفای تعهد و یا عدم تسلیم خواسته بوده است، می تواند همزمان یا به صورت مستقل دعوای مطالبه خسارت قانونی را با رعایت ماده 515 قانون آیین دادرسی مدنی مطرح نماید. 

همچنین لازم به ذکر است که ذی نفع می تواند اجرت‌ المثل را به لحاظ عدم تسلیم خواسته یا تاخیر تسلیم آن از باب اتلاف و تسبیب از خوانده مطالبه کند؛ در مقابل خوانده می تواند خسارتی را که عمدا از طرف خواهان با علم به غیر محق بودن در دادرسی به او وارد شده از خواهان مطالبه نماید.

هنگامی که یکی از طرفین قرارداد تعهد خود را انجام ندهد یا تاخیر در انجام تعهد داشته باشد و در نتیجه این موضوع خسارتی به طرف مقابل وارد شود، دو راه حل برای جبران خسارت وجود دارد:  وجه التزام و شرط مطالبه خسارت. زمانی که طرفین حین انعقاد قرارداد یا پس از آن خسارتی را از باب تاخیر در ایفای تعهد یا امثال آن در نظر بگیرند در حقیقت وجه التزام تعیین شده است، وجه التزام مبلغی است که در واقع به عنوان نوعی جریمه تعیین شده است. تعیین وجه التزام تخلف از انجام تعهد در قراردادها، با توجه به مواد ۱۰ و ۲۳۰ قانون مدنی بلااشکال است و طرفین قرارداد ملزم به رعایت آن هستند.

نمونه دادخواست مطالبه خسارت با جلب نظر کارشناس

پس از ارائه توضیحاتی در خصوص انواع خسارت های قابل مطالبه در دعاوی و نحوه رسیدگی به شکایت های آن، در این بخش قصد داریم به ارائه یک نمونه دادخواست مطالبه خسارت با جلب نظر کارشناس بپردازیم. تنظیم دادخواست اولین گام در جهت طرح دعوای مطالبه خسارت می باشد از این رو خواهان باید حین تنظیم دادخواست دقت لازم را به عمل آورد.

همانطور که پیش از این نیز بیان شد یکی از انواع خسارت های قابل مطالبه خسارت تاخیر در ایفای تعهد است. زمانی که متعهد به تعهد خود عمل نکند یا تاخیر در انجام تعهدات داشته باشد ممکن است خساراتی به طرف مقابل وارد شود در این صورت زیان دیده می تواند با تنظیم دادخواست مطالبه خسارت را درخواست نماید. در ادامه برای آشنایی بیشتر مطالعه مقاله زیر توصیه می گردد.

برای دریافت اطلاعات بیشتر در خصوص خسارت های قابل مطالبه در دعاوی و نحوه رسیدگی به آن ، به کانال تلگرام حقوق قراردادها مراجعه نمایید . کارشناسان مرکز مشاوره حقوقی دینا نیز آماده اند تا با ارائه خدماتی در زمینه مشاوره حقوقی تلفنی دینا به سوالات شما عزیزان پیرامون خسارت های قابل مطالبه در دعاوی و نحوه رسیدگی به آن پاسخ دهند .