نحوه تقسیم ارث مادر

در نحوه تقسیم ارث مادر، در فرض وجود پدر و مادر وی بدون فرزندان، یک سوم سهم مادر او و دو سوم، سهم پدر است. در فرض وجود فرزندان، سهم هر یک از پدر و مادر، یک ششم بوده، یک دوم به دختر تنها، دو سوم به چند دختر می رسد و چنانچه فرزندان، پسر باشند، به غیر از یک ششم سهم پدر و مادر، بقیه سهم ارث آنها خواهد بود. زوج نیز در صورت وجود فرزند یک چهارم وگرنه یک دوم ترکه را به ارث می برد.

به طور معمول، بعد از فوت مادر و پدر در یک خانواده، وراث آن ها با در نظر گرفتن دیون و تکالیف شرعی آن ها و وصیت های به جا مانده از ایشان، اقدام به اخذ گواهی انحصار وراثت می نمایند. سپس، ترکه را میان خود تقسیم کرده یا یکی از وراث را جهت اداره ترکه و مراقبت از ارث وراث تعیین می نمایند.

اما گاهی میان وراث به جا مانده از مادر، در مورد بحث سهم ارث و نحوه و شرایط تقسیم ترکه مادر توافقی حاصل نمی گردد و در اینجا است که اختلافات لاینحل بروز کرده و منجر به طرح دعاوی ای می گردد که گاه تا چندین سال به طول می انجامد. این در حالی است که اگر وراث از حقوق قانونی خود و نحوه تقسیم ارث مادر طبق قانون، اطلاعات کافی داشته باشند، از همان ابتدا با تقسیم توافقی ترکه، از بروز این مشکلات جلوگیری خواهند نمود.

به همین دلیل و با توجه به مشکلات و هزینه هایی که طرح دعاوی مربوط به ارث و تقسیم ترکه می تواند در پی داشته باشد، در این مقاله به تشریح نحوه تقسیم ارث مادر می پردازیم. با این توضیح که نحوه این تقسیم را در فروض حضور پدر و مادر متوفی، فرزندان و همسر وی، قانون جدید ارث مادر به فرزندان و نحوه تقسیم ارث مادر بین فرزند پسر و دختر را بررسی خواهیم کرد.

مصادیق نحوه تقسیم ارث مادر

چنانچه فرد فوت شده، مادر خانواده باشد، نحوه تقسیم ارث و مصادیق نحوه تقسیم ارث مادر با توجه به وجود و نبود وراث یعنی فرزندان، پدر و مادر و زوج کاملا متفاوت خواهد بود. بنابراین بر اساس وجود یا نبود این افراد، 4 فرض اصلی قابل تصور است:

۱ فرض وجود مادر و پدر ، مادر فوت شده بدون فرزندان

2فرض وجود فرزندان بدون پدر و مادر

3فرض وجود فرزندان و پدر و مادر

4فرض وجود زوج ( همسر مادر )

در هر یک از حالات فوق قانونگذار شرایط متفاوتی را در نظر گرفته و میزان سهم ارث هر یک از وراث در فروض مختلف متفاوت خواهد بود. علاوه بر ان یک موضوع مهم و تاثیر گذار در ارث بری ارتباط نسبی با متوفی است که اگر نسبت فامیلی در طبقه اول ارث بری قرار بگیرد، مانع ارث بری طبقات بعدی می شود. برای اشنایی بیشتر با طبقات و درجات ارث بری مطالعه مقاله زیر پیشنهاد می شود.

نحوه تقسیم ارث مادر در فرض وجود پدر و مادر وی

دراین فرض برای بررسی نحوه تقسیم ارث مادر در فرض وجود پدر و مادر وی باید گفت، مادر، فوت شده است، اما پدر و مادر وی ( به عبارتی پدر بزرگ و مادر بزرگ مادری ) یا یکی از آن ها در قید حیات هستند و ضمنا مادر، فاقد فرزند در لحظه فوت می باشد. ماده 906 قانون مدنی در مورد سهم ارث بعد از فوت مادر این فرض مقرر داشته است: « اگر برای متوفی اولاد یا اولاد اولاد از هر درجه که باشند موجود نباشد هر یک از ابوین در صورت انفراد تمام ارث را می برد و اگر پدر و مادر میت هر دو زنده باشند مادر یک ثلث و پدر دو ثلث می برد .... »

همانطور که ملاحظه می شود، مطابق ماده 906 در این فرض، دو حالت در مورد نحوه تقسیم ترکه مادر قابل تصور است:

۱وارث مادر فوت شده، تنها مادر یا پدر وی است. در این حالت، وارث تنها، تمام ترکه را به ارث می برد.

2وارث مادر فوت شده هر دو نفر پدر و مادر وی هستند. در این صورت، مادر یک سوم ترکه را به ارث برده و سهم ارث پدر از فرزند، دو سوم ترکه خواهد بود.

موضوع ارث بری امر بسیار مهمی در قانون ما می باشد. رابطه توارث به موجب رابطه خویشاوندی نسبی و سببی ایجاد می گردد. خویشاوندان نسبی افرادی هستند که با یکدیگر رابطه خونی دارند مانند پدر و مادر و فرزندان واعمام و اخوال، و خویشاوندان سببی نیز افرادی هستند که به موجب ازدواج با هم خویشاوند شده اند که مهمترین نوع آن رابطه زن و شوهر است. برای آشنایی بیشتر با این موضوع مطالعه مقاله زیر پیشنهاد می گردد.

نحوه تقسیم ارث مادر در فرض وجود فرزندان

در فرضی که مادر، فوت شده است، پدر و مادر وی نیز پیش از او فوت شده اند و تنها وراث مادر، فرزندان او می باشند، نحوه تقسیم ترکه مادر میان فرزندان مطابق ماده 907 قانون مدنی انجام می شود. به موجب این ماده: «اگر متوفی ابوین نداشته و یک یا چند نفر اولاد داشته باشد ترکه بطریق ذیل تقسیم می شود: اگر فرزند منحصر به یکی باشد خواه پسر خواه دختر، تمام ترکه به او می رسد. اگر اولاد متعدد باشند ولی تمام پسر یا تمام دختر، ترکه بین آنها بالسویه تقسیم می شود. اگر اولاد متعدد باشند و بعضی از آنها پسر و بعضی دختر، پسر دو برابر دختر می برد». بنابراین مطابق این ماده، نحوه تقسیم ارث مادر در فرض وجود فرزندان، دارای سه حالت می باشد:

۱یک فرزند، تنها وارث مادر است. تمام ترکه به فرزند می رسد، خواه دختر باشد خواه پسر

2چند فرزند که همگی دختر یا پسر هستند، وارث مادر می باشند. ترکه میان آن ها به تساوی تقسیم می گردد.

3چند فرزند، وارث مادر هستند که برخی پسر و برخی دختر هستند. در این صورت، پسر دو برابر دختر سهم می برد.

ارث بردن فرزند از مادر تنها به ازدواج دائم ختم نشده و طفل متولد از نکاح موقت نیز از پدر و مادر خود ارث می برد. به موجب ماده 1158 قانون مدنی: «طفل متولد در زمان زوجیت ملحق به شوهر است مشروط بر اینکه از تاریخ نزدیکی تا زمان تولد کمتر از شش ماه و بیشتر از ده ماه‌ نگذشته باشد.» بنابراین رابطه ارث بری میان فرزندان و والدین او برقرار خواهد بود. مطالعه مقاله زیر به علاقه مندان آشنایی با ارث بردن فرزند در ازدواج موقت توصیه می گردد.

نحوه تقسیم ارث مادر در فرض وجود فرزندان و پدر و مادر

در رابطه با نحوه تقسیم ارث مادر در فرض وجود فرزندان و پدر و مادر، فرضی که در هنگام فوت مادر، هم فرزندان او موجود بوده و هم پدر و مادر وی در قید حیات هستند، حالت های مختلفی ممکن است اتفاق بیفتد که در ادامه به بررسی هر یک از آن ها خواهیم پرداخت:

پدر و مادر و یک دختر : این حالت در ماده 908 قانون مدنی بیان شده است. به موجب این ماده: « هرگاه پدر یا مادر متوفی یا هر دو ابوین او موجود باشند با یک دختر، فرض هریک از پدر و مادر سدس ترکه و فرض دختر نصف آن خواهد بود و ما بقی باید بین تمام وراث به نسبت فرض آنها تقسیم شود. »

بنابراین مطابق این ماده، در حالتی که وراث مادر، پدر و مادر وی و دختر او هستند، سهم ارث مادر از فرزند یک شسم ترکه است. پدر نیز در صورت زنده بودن، یک ششم ترکه را می برد. یک دوم ترکه نیز سهم دختر است. از انجا که جمع یک ششم سهم پدر و مادر و یک دوم سهم دختر، پنج ششم می شود، یک ششم باقی مانده ترکه، میان وراث به نسبت سهام ایشان تقسیم می گردد.

پدر و مادر و چند دختر: ماده 909 قانون مدنی در بیان این فرض مقرر داشته: «هرگاه پدر یا مادر متوفی یا هر دو ابوین او موجود باشند با چند دختر فرض تمام دخترها دو ثلث ترکه خواهد بود که بالسویه بین آن ها تقسیم می شود و فرض هر یک از پدر و مادر یک سدس و ما بقی اگر باشد بین تمام ورثه به نسبت فرض آن ها تقسیم می شود...»

همانطور که در این ماده ملاحظه می شود، اگر وراث مادر، چند دختر و پدر و مادر وی باشند، سهم الارث دختران از ترکه، دو سوم است که میان آن ها به تساوی تقسیم می گردد. پدر و مادر نیز هر کدام یک ششم ترکه را به ارث برده و مابقی ترکه میان وراث به نسبت سهامشان تقسیم می گردد.

پدر و مادر و فرزند یا فرزندان پسر: در این، حالت، هر کدام از پدر و مادر که در قید حیات باشند، یک ششم ترکه را به ارث برده و ما بقی به فرزندان می رسد، چه همگی پسر باشند، چه بعضی پسر و بعضی دختر. منتها در تقسیم ترکه میان فرزندان، اگر همگی پسر باشند، ترکه به تساوی میان آن ها تقسیم شده، اما اگر برخی پسر و برخی دیگر، دختر باشند، پسر دو برابر دختر سهم خواهد برد.

نحوه تقسیم ارث مادر در فرض وجود زوج ( همسر مادر )

در خصوص نحوه تقسیم ارث مادر در فرض وجود زوج ( همسر مادر ) در ماده 913 قانون مدنی بیان گردیده است. به موجب این ماده: «در تمام صور مذکوره در این مبحث هریک از زوجین که زنده باشد، فرض خود را می برد و این فرض عبارت است از نصف ترکه برای زوج ... درصورتی که میت اولاد یا اولاد اولاد نداشته باشد و ربع ترکه برای زوج ... درصورتی که میت اولاد یا اولاد اولاد داشته باشد و ما بقی ترکه بر طبق مقررات مواد قبل ما بین سایر وراث تقسیم می شود.»

بنابراین به موجب این ماده، اگر شوهر مادر در هنگام فوت او در قید حیات باشد، ارث زوج بدین صورت خواهد بود که اگر مادر، دارای فرزند باشد، زوج، یک چهارم ترکه را می برد و اگر مادر، فاقد فرزند باشد، یک دوم ترکه به زوج می رسد. در این دو حالت، سه چهارم یا یک دوم باقی مانده ترکه، مطابق قواعد گفته شده در فرض های بالا، میان بقیه ورثه تقسیم خواهد شد.

در خصوص نحوه تقسیم ارث پدر نیز قانونگذار تبعیضی قائل نشده و همان قاعده رعایت شده است؛ یعنی در فرض نداشتن فرزند و وجود ابوین مادر یک سوم از ترکه و پدر دوم از ترکه را به ارث می برند و در فرض وجود فرزندان دختر یا پسر سهم هر یک از ابوین یک ششم از کل ترکه بوده و مابقی میان فرزندان به میزان فرضشان تقسیم می شود. برای آشنایی بیشتر با نحوه تقسیم ارث پدر مطالعه مقاله زیر توصیه می گردد.

قانون جدید ارث مادر به فرزندان

در خصوص قانون جدید ارث مادر به فرزندان بهتر است بگوییم که در این زمینه قانون جدیدی وجود ندارد و تمام قواعد و قوانین حول محور موضوع ارث و ارث بری فزندان در فقه اسلامی ارائه شده و پس از آن در قانون مدنی مصوب 1307 گرد اوری شده است. لازم به ذکر است قواعد مربوط به ارث جزء قواعد امره هستند و هرگونه توافق بر خلاف آن ها باطل می باشد.

همانطور که پیش از این نیز گفتیم در صورت فوت مادر اموال وی میان فرزندان و سایر وراث تقسیم می گردد. در صورتی که تمام فرزندان متوفی دختر و یا تمامشان پسر باشد نحوه تقسیم ارث به صورت مساوی و در صورتی که برخی فرزندان و برخی فرزندان پسر باشند سهم الارث پسران دو برابر دختران می باشد.

نکته لازم به ذکر است که اگر مادر تنها یک فرزند داشته باشد تمام اموال او به فرزندش می رسد. همچنین اگر پدر و مادر متوفی در قید حیات باشند و متوفی دارای فرزند هر یک از پدر و مادر یک ششم و در صورتی که هیچ فرزندی نداشته باشد مادر یک سوم و پدر دو سوم از کل ماترک متوفی ارث خواهد برد.

نحوه تقسیم ارث مادر بین فرزند پسر و دختر

پیش از این در خصوص نحوه تقسیم ارث مادر در فروض مختلف صحبت کردیم؛ اکنون نوبت به بررسی نحوه تقسیم ارث مادر بین فرزند پسر و دختر رسیده است. در این خصوص ماده 907 قانون مدنی این چنین بیان نموده است: «فرزند منحصر به یکی باشد خواه پسر خواه دختر تمام ترکه به او می‌رسد. 2.اگر اولاد متعدد باشند ولی تمام پسر یا تمام دختر ترکه بین آن‌ها بالسویه تقسیم می‌ شود. 2.اگر اولاد متعدد باشند و بعضی از آن‌ها پسر و بعضی دختر پسر دو برابر دختر می‌ برد.»

در صورتی که متوفی دارای یک فرزند دختر و پدر و مادر باشد سهم هر یک از پدر و مادر یک ششم از کل ترکه بوده و سهم دختر نصف ترکه است. ما بقی ترکه به میزان فرض هر یک از ابوین و فرزند دختر بین ایشان تقسیم می گردد. همچنین لازم به ذکر است طبق ماده 915 قانون مدنی: «انگشتری که میت معمولا استعمال می‌ کرده و همچنین قرآن و رخت‌ های شخصی و شمشیر او به پسر بزرگ او می‌ رسد بدون اینکه از‌ حصه او از این حیث چیزی کسر شود مشروط بر اینکه ترکه میت منحصر به این اموال نباشد.»

اولین گام در تقسیم ارث مادر این است که وراث اقدام به درخواست صدور گواهی انحضار وراثت از شورای حل اختلاف اخرین محل اقامت متوفی نمایند. پس از صدور گواهی سهم الارث هر یک از وراث حین الفوت مشخص می شود. پس از آن وراث می توانند درخواست استعلام اموال متوفی بدهند و پس از پرداخت مالیات بر ارث اقدام به تقسیم ماترک بنمایند.

برای دریافت اطلاعات بیشتر در مورد نحوه تقسیم ارث مادر در کانال تلگرام موضوعات حقوقی عضو شوید . کارشناسان مرکز مشاوره حقوقی دینا نیز آماده اند تا با ارائه خدمات مشاوره حقوقی تلفنی دینا به سوالات شما عزیزان پیرامون نحوه تقسیم ارث مادر پاسخ دهند .